I. GİRİŞ

İstihdam üzerindeki yükümlülük ve vergiler açısından OECD’nin verilerine bakıldığında ülkemiz, halen OECD üyesi ülkeler arasında en üst sırlarda bulunmaktadır. Küresel rekabetin yaşandığı dünyada fabrikalar birkaç gün içinde cazip teşviklerin bulunduğu ülkelere taşınır hale gelmiştir.

Ekonomik krizin de etkisiyle, istihdam üzerindeki maliyetlerin azaltılmasına yönelik 26.05.2008 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 5763 Kanunla borcuna sadık yükümlülüklerini aksatmayan işverenlere her ay SGK’ya ödedikleri uzun vadeli (malûllük, yaşlılık ve ölüm) sigortaları primlerinden, işveren hissesinin beş puanlık kısmına isabet eden tutarın Devlet tarafından karşılanması kabul edilmiş ve bu teşvik unsuru 2008/Ekim ayından itibaren uygulanmaya başlamıştır.

Beş puanlık prim indiriminden yararlanmakta olan işverenlerin kaçak sigortalı çalıştırdıklarının saptanması halinde yapılacak işlemler bu yazımızın konusunu teşkil etmektedir.

II- BEŞ PUAN PRİM İNDİRİMİNDEN FAYDALANABİLEN İŞVERENLER

A- FAYDALANABİLEN İŞVERENLER

Belirtilen teşvik unsuru ile malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim oranının işveren hissesine ait kısmından yapılması öngörülen beş puanlık indirimden, 4/1-a (SSK) kapsamındaki sigortalıları çalıştıran özel sektör işyeri işverenleri yararlanabilmektedir.

B- FAYDALANMASI MÜMKÜN OLMAYAN İŞVEREN

Özel sektör işyeri olsa bile aşağıda belirtilen uzun vadeli sigorta kolları kapsamı dışında bulunan sigortalılardan dolayı beş puanlık prim indirimden yararlanmak olanaklı bulunmamaktadır.

1- Sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlar,

2- Yurt dışında çalışan sigortalılar,

3- Aday çırak, çırak ve öğrenciler,

4- Harp malûlleri ile 3713 ve 2330 sayılı Kanunlara göre vazife malûlleri aylığı alanlardan yalnızca kısa vadeli sigorta kollarına tabi olanlar,

5- Ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular ile

6- Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve

değiştirme eğitimine katılan kursiyerler

Yukarıda sayılan sigortalılar, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları kapsamı dışında bulunduklarından işverenlerinin bunlardan dolayı beş puanlık prim indiriminden yararlanılması mümkün bulunmamaktadır([1]).

III- KAÇAK SİGORTALI ÇALIŞTIRMA HALİNDE 5 PUAN PRİM İNDİRİMİ

A- KAÇAK SİGORTALI ÇALIŞTIRMA HALİNİN TESPİTİ VE İNDİRİMDEN MEN EDİLME SÜRESİ

5763 sayılı Kanun uyarınca çalıştırılan sigortalıların Kurum’a bildirilmediği ya da prim ödeme gün sayısının veya prime esas kazanç tutarının eksik bildirildiği hususunun;

● Yapılan kontrol ve denetimler sonucunda tespit edilmesi halinde, tutanak tarihini,

● Bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden anlaşılması halinde, söz konusu yazıların SGK’ya intikal tarihini,

● Mahkeme ilamı ile karar verilmesi halinde, mahkemenin kesinleşmiş karar tarihini

izleyen ay başından itibaren bir yıl süreyle söz konusu indirimden yararlanılamayacaktır.

Örnek: SGK Müfettişince 19.11.2009 tarihinde yapılan denetim sonucunda, Bildirmez Limited Şirketinin, çalıştırdığı sigortalıların prim ödeme gün sayısını eksik bildirdiğinin tespit edildiği varsayıldığında, söz konusu işyerinden dolayı 2009/Aralık ila 2010/Kasım aylarında beş puanlık prim indiriminden yararlanılması mümkün olamayacağından, 2009/Aralık ila 2010/Kasım aylarına ilişkin düzenlenecek olan aylık prim ve hizmet belgeleri için 5510 sayılı Kanun numarasının seçilmesi mümkün olamayacaktır. Aynı işverenin aynı veya farklı ünite sınırları içinde birden fazla işyeri dosyasının mevcut olması halinde, hizmetleri veya kazançları Kurum’a bildirilmemiş veya eksik bildirilmiş sigortalılar hangi işyerinde çalışmış ise, beş puanlık prim indiriminden yalnızca bu işyeri bir yıl süreyle yararlandırılmayacaktır.

Beş puanlık prim indiriminden bir yıl sureyle yararlanmayacak olan işverenlerin, söz konusu indirimden yararlanmak amacıyla, çalıştırdıkları sigortalıları, kendisine ait başka bir işyerinden bildirdiklerinin tespit edilmesi halinde, bu nitelikteki işyerleri, bildirimin yapıldığı aylara ilişkin olmak üzere, bir yıl süreyle indirimden yararlanamayacak işyerine ait sigortalılar yönünden beş puanlık prim indiriminden yararlandırılmayacaklardır.

Dolayısıyla bu nitelikteki işverenlerden/alt işverenlerden, 5510 sayılı Kanun numarası seçilmek suretiyle düzenlenmiş aylık prim ve hizmet belgeleri için iptal nitelikte; Kanun türü seçilmeksizin asıl veya ek nitelikte; aylık prim ve hizmet belgelerinin düzenlenerek Kurum’a verilmesi istenilecek, verilmemesi halinde, söz konusu belgeler Kurum’ca re’sen düzenlenerek daha önce Hazine’ce yersiz olarak karşılanmış olan primler, ödeme vadesinin bittiği tarihten tahsil tarihine kadar hesaplanacak gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil edilecektir.

B- SGK ÜNİTESİNİN PRİM İNDİRİMİNDEN YARARLANMAYI DURDURMA İŞLEMLERİ

İşverenin çalıştırdığı sigortalıların hizmetlerini veya kazançlarım SGK’ya bildirmediği veya eksik bildirdiği tespit edilen işyerleri hakkında sigorta prim indiriminin bir yıl süreyle uygulanmaması amacıyla, Sigorta Primleri Servisi tarafından durum, tutanağın/bilgi veya belgenin/mahkeme ilamının servise ulaştığı tarihten itibaren derhal supervizöre intikal ettirilecek ve supervizör tarafından işveren sistemi ana menüden 9-1-3-14 no.lu seçenekler işaretlenmek suretiyle erişilen “Beş Puanlık Prim İndiriminden Bir Yıl Süreyle Yararlanamayacak İşyerleri” seçeneği vasıtasıyla ilgili işyerinin sicil numarası ve indirimden yararlanılmayacak olan dönem aralığı girilmek suretiyle, bu dönem aralığı içinde düzenlenecek olan aylık prim ve hizmet belgelerinin 5510 sayılı Kanun numarası seçilmek suretiyle gönderilmesi engellenmiş olacaktır.

Çalıştırdığı sigortalıları, Kurum’a bildirmediği veya prim ödeme gün sayısını eksik bildirdiği tespit edilen işyerlerinin, tespite ilişkin tutanağın/bilgi veya belgenin/mahkeme ilamının ilgili Üniteye geç intikal etmesi nedeniyle beş puanlık prim indiriminden yersiz yararlanmış olduklarının anlaşılması halinde, bu aylara ilişkin daha önce Hazine’ce karşılanmış olan tutarlar gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte ilgililerden tahsil edilmektedir. Bu durumda, daha önce 5510 sayılı Kanun numarası seçilmek suretiyle düzenlenmiş olan aylık prim ve hizmet belgeleri için iptal nitelikte ve iptal edilen prim belgelerinin yerine Kanun numarası seçilmeksizin asıl nitelikte aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi işverenlerden istenilmekte, verilmemesi halinde söz konusu prim belgeleri Kurum’ca re’sen düzenlenmektedir. Böylece, Hazine’ce yersiz karşılanmış olan prim tutarları Hazineye iade edilmiş olacağından, fark primler gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte işverenlerden tahsil edilmektedir.

C- KAÇAK SİGORTALI ÇALIŞTIRMADA ESAS ALINACAK TARİH

5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin 1. fıkrasının (ı) bendi 01.10.2008 tarihinden itibaren yürürlüğe girdiğinden, çalıştırdığı sigortalıları Kurum’a bildirmediği ya da prim ödeme gün sayışım veya prime esas kazanç tutarını eksik bildirdiği tespit edilen işyerlerine ilişkin düzenlenen tutanak tarihinin/kamu idarelerince düzenlenen yazıların Kurum’a intikal tarihinin/ mahkemenin karar tarihinin 30.09.2008 veya önceki bir tarih olması ya da 01.10.2008 tarihinden sonra olmakla birlikte, sigortalıların hizmetlerinin veya kazançlarının bildirilmediği veya eksik bildirildiği tespit edilen ayların tamamının 2008/9 veya önceki dönemlere ilişkin olması halinde, söz konusu indirimden bir yıl süreyle yararlanılamaması gibi bir durum söz konusu olamayacaktır.

Dolayısıyla, bahse konu indirimden, çalıştırdıkları sigortalıların 2008/10 veya sonraki dönemlere ilişkin hizmetlerini veya kazançlarını bildirmeyen ya da eksik bildiren işyeri işverenleri bir yıl süreyle yararlandırılmayacaklardır. Bununla birlikte, yasal ödeme süresi geçmiş sigorta primi, işsizlik sigortası primi, idari para cezası ile bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcu bulunmayan işverenlerce, 5510 sayılı Kanun’da öngörülen beş puanlık prim indiriminden yararlanıldıktan sonra, geriye yönelik olarak gerek kendiliğinden, gerekse mahkeme ilamına ya da denetim ve kontrolle görevli elemanlarca yapılan denetimler sonucunda düzenlenen raporlara veya kamu kurum ve kuruluşlarınca düzenlenen yazılara istinaden aylık prim ve hizmet belgesi verildiği veya Kurum’ca re’sen düzenlendiği durumlarda, daha önce Hazine’ce karşılanmış olan tutarlar iptal edilmeksizin, yalnızca tespit tarihinden sonra verilen prim belgelerinden dolayı tahakkuk eden prim, idari para cezası ile bu borçlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçlarının tahsili cihetine gidilmektedir. Ancak bu durumda, işverenlerce kendiliğinden bildirme hali hariç olmak üzere, Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitler veya diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemeler neticesinde ya da bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alman bilgi ve belgelerden veya mahkeme ilamına istinaden çalıştırdıkları sigortalıları Kurum’a bildirmedikleri veya eksik bildirdikleri tespit edilen işverenler, yukarıda da açıklandığı üzere bir yıl süreyle söz konusu indirimden yararlanamayacaklardır([2]).

IV- SONUÇ

5763 Kanunla getirilen ve 2008/Ekim ayından itibaren uygulanmaya başlanan teşvik unsurunun temel amacı; borcuna sadık yükümlülüklerini aksatmayan özel sektör işyeri işverenlerinin her ay SGK’ya ödedikleri uzun vadeli sigorta kolları primlerinden, işveren hissesinin beş puanlık kısmına isabet eden tutarın Hazine tarafından karşılanması suretiyle işsizliğin önlenerek kayıtlı istihdamı teşvik etmektir. Bu bağlamda kaçak sigortalı çalıştırdığı tespit edilen işverenlerin bu indirimden yararlanmalarının durdurulması öngörülen temel amacın olağan gereğidir([3]).

Diğer yandan kaçak sigortalı çalıştırma olgusunun burada dar anlamda sadece sigortalıların tamamen bildirilmemesi olarak anlamamak gerekmektedir. Sigortalılar bildirilmekle birlikte prim ödeme gün sayılarının ve/veya kazançlarının eksik bildirildiğinin saptanması halinde de bunların istihdam

(*) Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
[1] İsa KARAKAŞ, Tüm İşyerleri İçin Uygulamalı Sosyal Güvenlik El Kitabı, Adalet Yayınevi, Ankara-2009, s.78 vd.
[2] SGK; 19.11.2009 T. ve 2009/139 s.Genelgesi.
[3] İsa KARAKAŞ, “Borcuna Sadık İşverene 5 Puan Ödül” Tercüman 16.12.2008.


İsa KARAKAŞ*
Yaklaşım Sayı: 205