I- GİRİŞ

Kanunlarımızda yer alan ve kadınların ayrımcılığa karşı korunmalarını sağlayacak olan genel eşitlik ilkesi, uygulamada kadın-erkek eşitliğini tam olarak sağlayamamaktadır. Bu nedenle, uluslararası sözleşmeler ve kararlara uygun olarak, kadınların erkekler ile her alanda eşit bir şekilde haklarını kullanmaları ve toplumsal kalkınmaya eşit bir şekilde katılmaları, kadın işçiler için “pozitif ayrımcılık” olarak ifade edilen tedbirlerin alınmasını gerektirmiştir. Bu tedbirler kapsamında; 4857 sayılı İş Kanunu’nda kadın işçilerin gebelik ve doğumları halinde korunmalarına yönelik özel koruyucu hükümlere yer verilmiştir.

Bu yazımızda, 4857 sayılı İş Kanunu’nda yer alan kadın işçilerin gebelik ve doğumları halinde öngörülen doğum iznine ilişkin özel koruyucu hükümlerden, evlat edinen kadın işçilerinde yararlanıp yararlanamayacağı konusu incelenmiştir.

II- YASAL DÜZENLEME

4857 sayılı İş Kanunu’nun 74. maddesine göre; kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.

Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir. Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir. Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz. İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.

Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 104. maddesine göre; Kanun’da öngörülen hükümlere aykırı olarak doğumdan önceki ve sonraki sürelerde gebe veya doğum yapmış kadınları çalıştıran veya ücretsiz izin vermeyen işveren veya işveren vekiline, 2009 yılı için 1.012.00 TL idari para cezası verilir.

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 305. maddesi ila 320. maddeleri arasında evlat edinmeye ilişkin hükümlere yer verilmiştir.

III- EVLAT EDİNEN KADIN İŞÇİ DOĞUM İZNİ KULLANABİLİR Mİ?

Yukarıda açıklandığı üzere, 4857 sayılı İş Kanunu’nun “Analık Halinde Çalışma ve Süt İzni” başlıklı 74. maddesinde, evlat edinen kadın işçinin doğum izni kullanmasına ilişkin yasal bir düzenlemeye yer verilmemiştir.

Yasal mevzuatımızda evlat edinen kadın çalışanın izin kullanmasına ilişkin olarak, sadece 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu’nda hüküm bulunmaktadır. Kanun’un 10.05.2006 tarih ve 5499 sayılı Kanunla(1) değişik 128/d. maddesinde “….doğum yapan personele aylıklı izinlerinin bitiminden itibaren istekleri üzerine ve evlat edinen bayan personele en fazla üç yaşında bir çocuğun evlat edinilmesi halinde çocuğun ana ve babasının rızasının kesinleştiği tarihten veya vesayet dairelerinin izin verme tarihinden itibaren isteği üzerine altı aya kadar aylıksız izin verileceği” hüküm altına alınmıştır.

Evlat edinen kadın işçinin doğum izni kullanabilmesine ilişkin olarak; meri 4857 sayılı İş Kanunu’nda herhangi bir hüküm bulunmaması nedeniyle evlat edinen kadın işçinin doğum izni kullanabilmesi bugün için mümkün değildir.

Ancak, 14.01.2005 tarihinde TBMM Başkanlığı’na sunulan, Avrupa Birliği Uyum Komisyonu’nca 04.08.2008 tarihinde yeni bir madde eklenerek ve gerekli değişiklikler yapılarak Plan ve Bütçe Komisyonu’na sunulan “Devlet Memurları Kanunu ve İş Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı” ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun 74. maddesinde değişikliğe gidilmekte, evlat edinen işçilerinde doğum izni kullanabilmeleri öngörülmektedir. Tasarı ile işçi ve memur çalışanlar arasında var olan doğum izinlerine ilişkin ayrım kaldırılarak uluslararası antlaşmalarla kabul edilmiş olan fırsat ve muamele eşitliğinin hayata geçirilmesi amaçlanmaktadır.

Tasarı’nın Avrupa Birliği Uyum Komisyonu’nca değiştirilerek kabul edilen 6. maddesinde; “doğum sonrası kadın işçiye verilen sekiz haftalık ücretli izinden en fazla sekiz yaşında(2) bir çocuğun evlat edinilmesi amacıyla geçici bakım sözleşmesi yapan kadın işçi ile aynı koşullarla münferit olarak geçici bakım sözleşmesi yapan erkek işçi de sözleşme tarihinden itibaren yararlanır.”

“İsteği halinde kadın işçiye verilen on altı haftalık sürenin veya çoğul gebelik halinde on sekiz haftanın tamamlanmasından sonra veya en fazla sekiz yaşında bir çocuğun evlat edinilmesi amacıyla geçici bakım sözleşmesi yapılması halinde ücretli izin süresinin tamamlanmasından sonra çocuğun bakımı için kadın işçiye ve işçi olan eşine istekleri halinde, her biri için ayrı ayrı olmak üzere altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Kadın işçi veya eşinin istekleri halinde ücretsiz izin süresi on iki aya kadar uzatılabilir. Bu ücretsiz izin hakkı, hak sahiplerinin isteğine bağlı olarak çocuk sekiz yaşını dolduruncaya kadar bölümler halinde kullanılabilir. Bu süre yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na tabi olarak çalışan ve doğum yapan veya geçici bakım sözleşmesi yapan memurun işçi olan eşi de aynı süre ve koşullara uygun olarak bu haktan yararlanabilir. Münferit olarak evlat edinme amacıyla geçici bakım sözleşmesi yapan erkek ya da kadın işçi de ücretli izin süresinin bitiminden sonra aynı izin haklarından yararlanır.”

“Doğum veya evlat edinme iznini kullanan işçi, izin dönüşü emsal işçilerle aynı şartlarla eski işine veya benzer işe başlatılır. İşçinin iş şartlarında değişiklik, ancak 4857 sayılı İş Kanunu’nun 22. maddesi hükümleri çerçevesinde yapılabilir.”

Tasarı eğer Avrupa Birliği Uyum Komisyonu’nca kabul edildiği şekilde aynen yasalaşırsa, en fazla sekiz yaşında bir çocuğu evlat edinmek amacıyla geçici bakım sözleşmesi yapan kadın işçinin yanında, aynı koşullarla münferit olarak geçici bakım sözleşmesi yapan erkek işçi de doğum sonrası sekiz haftalık ücretli izin hakkından yararlanabilecektir. 8 haftalık ücretli doğum izninin tamamlanmasından sonra, kadın işçiye ve işçi olan eşine istekleri halinde, her biri için ayrı ayrı 6 aya kadar ücretsiz izin verilebilecek, 6 aylık ücretsiz izin süresi istekleri halinde on iki aya kadar uzatılabilecektir. Ücretsiz izin hakkı, çocuk 8 yaşını dolduruncaya kadar bölümler halinde de kullanılabilecektir. Geçici bakım sözleşmesi yapan memurun işçi olan eşi de aynı süre ve koşullara uygun olarak bu haktan yararlanabilecek, münferit olarak evlat edinme amacıyla geçici bakım sözleşmesi yapan erkek ya da kadın işçi de ücretli izin süresinin bitiminden sonra aynı izin haklarından yararlanacaktır.

Evlat edinme iznini kullanan kadın ya da erkek işçi, izin sonrasında emsal işçiler ile aynı şartlarda eski işinde veya benzer işte çalışmaya başlatılacak, işçinin çalışma koşullarında değişiklik yapmak isteyen işveren bu durumu işçiye yazılı olarak bildirecek, değişiklik önerisi işçi tarafından 6 işgünü içinde kabul edilirse yapılabilecektir. Bu şekle uymayan ve öngörülen süre içinde kabul edilmeyen değişiklikler işçiyi bağlamayacaktır.

IV- SONUÇ

Kadın işçilerin, uluslararası sözleşmeler ve kararlara uygun olarak, erkekler ile her alanda eşit bir şekilde haklarını kullanmaları ve toplumsal kalkınmaya eşit bir şekilde katılmaları için “pozitif ayrımcılık” olarak ifade edilen tedbirlerin alınması gerekmiştir. Bu kapsamda yer alan tedbirlerden biride; 4857 sayılı İş Kanunu’nun 74. maddesinde düzenlenen kadın işçilerin gebelikleri ve doğumları halinde karşılaşacakları olumsuzluklara karşı korunmalarına yönelik hükümlerdir. Bu yazımızda; 4857 sayılı Kanun’un 74. maddesinde yer alan doğum iznini evlat edinen kadın işçilerinde kullanıp kullanamayacakları konusu incelenmiş, bu konuda kanunda herhangi bir hüküm bulunmaması nedeniyle bu haktan yararlanamayacakları sonucuna ulaşılmıştır. Mevzuatımızda, 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu hariç, evlat edinen kadın çalışanların doğum izni kullanabileceklerine ilişkin yasal bir hüküm yer almamaktadır. Oysa evlat edinen kadın işçilerinde, evlat edindikleri çocuklarıyla yakından ilgilenebilmeleri, onlarla daha sağlıklı ilişki kurabilmeleri açısından doğum izni kullanmalarının oldukça faydalı olacağı düşünülmektedir. Nitekim Plan ve Bütçe Komisyonu’nda yasalaşmayı bekleyen “Devlet Memurları Kanunu ve İş Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı” ile 4857 sayılı İş Kanunu’nun 74. maddesinde değişikliğe gidilmekte ve evlat edinen işçilere ücretli izin kullanabilmeleri hakkı getirilmektedir. Tasarı Avrupa Birliği Uyum Komisyonu’nca kabul edildiği şekilde aynen yasalaşırsa, en fazla sekiz yaşında bir çocuğu evlat edinmek amacıyla geçici bakım sözleşmesi yapan kadın işçinin yanında, aynı koşullarla münferit olarak geçici bakım sözleşmesi yapan erkek işçi de doğum sonrası sekiz haftalık ücretli izin hakkından yararlanabilecektir. Bu değişikliğin oldukça olumlu olduğu ve en kısa sürede yasalaşması gerektiği düşünülmektedir.


Cüneyt ÖZEN*
Yaklaşım


* İş Müfettişi

(1) 17.05.2006 tarih ve 26171 sayılı Resmi Gazete’de yayımlamıştır.
(2) 14.01.2005 tarihinde TBMM Başkanlığı’na sunulan ilk tasarıda en az iki yaşında bir çocuğun evlat edinilmesi halinde bu hükmün uygulanması öngörülmekteydi.