I- GİRİŞ

Ekim/ 2008 ayı başından önceki ve sonraki mevzuat hükümleri, iş kazasına uğrayan ya da meslek hastalığına tutulan sigortalıya kurum sağlık yardımları ulaşıncaya kadar gereken her türlü sağlık hizmetlerini sağlamak ve yasal süresinde kuruma bildirmekle işvereni yükümlü tutmuştur (506 sayılı SSK md. 15,27-28-5510 sayılı SSGSSK md. 13,14,21 ve 76).

Yukarıda belirtilen yükümlülük, Ekim/2008 ayı başından önce hizmet akdine tabi olarak sigortalı işçi çalıştıran işverenler (5510 sayılı SSGSSK md. 4/a) ile sınırlı iken bu tarihten itibaren kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışması nedeniyle sigortalı sayılanları da (5510 sayılı SSGSSK md. 4/b) kapsama alınmıştır.

Ekim/2008 ayı başında yürürlüğe giren Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda, iş kazası ve meslek hastalığını yasal süresinde kuruma bildirmeyen işveren ile kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalıya uygulanacak yaptırımın içeriği ile sınırında değişiklik yapılmıştır.

506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nda, iş kazası ve meslek hastalığını yasal süresinde kuruma bildirmeyen işverenlerden bildirimin yasal süresinde yapılmamasından, ya da bildirimin eksik veya yanlış yapılmasından, doğan ve ilerde doğacak olan kurum zararlarının istenmesi ve geç bildirilen sürelerde işveren tarafından yapılmış olan harcamaların kendisine ödenmemesi söz konusudur.

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile yapılan düzenlemelerde ise yasal süresinde bildirilmeyen iş kazası için farklı, meslek hastalığı için farklı yaptırımlar belirlenmiş, yaptırımın sınırları buna göre belirlenmiştir.

II- İŞ KAZASININ YASAL SÜRESİNDE BİLDİRİLMEMESİ HALİNDE UYGULANACAK YAPTIRIM

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, meydana gelen iş kazasını, o yerdeki kolluk kuvvetlerine derhal, kuruma ise en geç kazadan sonraki üç iş günü içinde kuruma bildirmekle işvereni zorunlu tutmuştur.

Kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışması nedeniyle sigorta sayılanların ise geçirdikleri iş kazasını bir ayı geçmemek şartıyla, rahatsızlıklarının bildirim yapmalarına engel olma halinin ortadan kalktığı günden sonraki üç iş günü içinde kendilerinin kuruma bildirmeleri zorunludur().

Mücbir sebepler hariç yukarıda belirtilen süre içinde iş kazasını örneği kurumca hazırlanan bildirge ile kuruma bildirmeyen işverenden, bildirim tarihine kadar geçen süre içinde sigortalıya ödenecek olan geçici iş göremezlik ödeneğinin tutarı kurum tarafından tahsil edilecektir (5510 sayılı SSGSSK md.21).

Görülüyor ki yasal süresinde bildirilmeyen iş kazası nedeni ile işverene uygulanacak yaptırım, geç bildirilen süre için sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik tutarı ile sınırlıdır. Kurum yasal süresinde bildirilmeyen iş kazası nedeniyle işverenden geç bildirilen süre için sigortalı işçiye ödeyeceği geçici iş göremezlik tutarının dışında hiçbir talepte bulunamaz.

Ancak yasal süre içinde olsa dahi gerçeğe aykırı bildirim nedeniyle kurumun yersiz ödeme yaptığı tespit edilmiş ise kurum bu ödemeleri işverenden ve kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalıdan isteme yetkisine sahiptir (5510 sayılı SSGSSK md.13).

Kurum bu yetkisine dayanarak yaptığı ödemeleri tahsil edebilmesi için bildirimin gerçeğe aykırı yapıldığının, gerçeğe aykırı bildirime bağlı olarak kurumun ödeme yaptığının tespiti gereklidir.

Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerde iş üstlenmiş işverenlerden Türk işçisi çalıştıranlar, meydana gelen iş kazasını yasal süresinde kuruma bildirmezler ise onlar hakkında da kurum aynı yaptırımı uygulayacaktır().

Kurum 2008/108 sayılı Genelgesinde kendi adına ve hesabına bağımsız çalışması nedeniyle zorunlu sigortalı sayılanlarında geçirdikleri iş kazasını yasal süresinde kuruma bildirmemeleri halinde, iş kazasını geç bildirdikleri süre için kendilerine geçici iş göremezlik ödeneğinin verilmeyeceğini öngörmüştür.

Ancak maddenin tetkikinde iş kazasını yasal süresinde kuruma bildirmeyen kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalıya geç bildirdiği süre için geçici iş göremezlik ödeneğinin verilmeyeceği uygulaması, yorumla varılmış bir sonuçtur. Uyuşmazlığa yol açabilecektir.

5510 sayılı Kanun’un 21. maddesinin ikinci fıkrasında “İş kazasının, 13. maddenin ikinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen sürede işveren tarafından kuruma bildirilmemesi halinde, bildirim tarihine kadar geçen süre için sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, kurumca işverenden tahsil edilir” denilmektedir. Bu ifade ile sadece hizmet akdi ile işçi çalıştıran işveren tanımlanmıştır. Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan sigortalı bu ifade de tanımlanmamıştır. Dolayısıyla bu durumdaki sigortalıya geç bildirim nedeniyle yaptırım uygulanmaması gerekir. Nitekim yasal süresinde bildirilmeyen Meslek hastalığı için uygulanacak yaptırımı düzenleyen maddede, hizmet akdi ile işçi çalıştıran işverenle birlikte hiçbir yorum ve tereddüde yer vermeyecek şekilde açıkça kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalı da tanımlanmıştır.

III- MESLEK HASTALIĞININ YASAL SÜRESİNDE BİLDİRİLMEMESİ HALİNDE UYGULANACAK YAPTIRIM

Çalıştırdığı sigortalı işçinin meslek hastalığına tutulduğunu öğrenen veya kendisine bildirilen işverenin bu durumu öğrendiği tarihten itibaren,

Meslek hastalığına tutulduğunu öğrenen kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalının ise kendisinin bu durumunu öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde kuruma bildirmeleri zorunludur.

Bu yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverenden bildirimin geç yapıldığı sürece sigortalı işçisine ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği tutarı kurum tarafından tahsil edilecektir.

Kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalıya ise meslek hastalığını geç bildirdiği süreler için geçici iş göremezlik ödeneği verilmeyecektir (5510 sayılı SSGSSK md.14).

Meslek hastalığının geç bildirilmesi halinde işverene ve kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalıya uygulanacak yaptırım, madde de yukarıda belirtildiği gibi açıkça tanımlandığından, iş kazasında ortaya çıkması olası uyuşmazlıklarını meslek hastalığında ortaya çıkması söz konusu olmayacaktır.

İşverenin veya kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalının meslek hastalığını yasal süresinde kuruma bildirmiş olmalarına rağmen, yaptıkları bildirimde kasten eksik ya da yanlış bilgi verdikleri ve bu nedenle kurumun ödeme yaptığı tespit edilirse kurum yaptığı ödemeleri kendilerinden tahsil etme yetkisine sahiptir. Ancak bunun için kuruma kasten eksik ya da yanlış bilgi verildiğinin bu kasıtlı veya yanlış bilgiye dayalı olarak kurumun ödeme yapmış olduğunun tespit edilmiş olması şarttır.

Bildirimdeki bilgilerden doğacak kurum tahsil yetkisi; iş kazasında gerçeğe aykırı bildirimde bulunmaktan, meslek hastalığında ise kasten veya yanlış bilgi vermekten kaynaklanan ödemeler için doğmaktadır.

Ülkemiz ile arasında sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelere çalıştırmak üzere Türk işçisi götüren, Türk işverenler de iş kazasında olduğu gibi meslek hastalığını yasal süresi içinde bildirmezler ise yukarıda belirtilen yaptırım kurum tarafından onlar hakkında da uygulanacaktır.

IV- İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞINDA İŞVERENİN TEDAVİ YÜKÜMLÜLÜĞÜ

İş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulan genel sağlık sigortalısına, işvereni sağlık durumunun gerektirdiği sağlık hizmetlerini derhal sağlamakla yükümlüdür.

Bu yükümlülüğünü yerine getiren işverene, genel sağlık sigortalısı işçisi için yaptığı sağlık hizmetleri ile yol ve refakatçi giderleri belgeleri karşılığında kurum tarafından ödenir.

Ancak iş kazasına uğrayan ya da meslek hastalığına tutulan genel sağlık sigortalısı işçisine gereken sağlık hizmetini geç sağlayan ya da sağlamayan işveren, sigortalı işçisinin tedavi süresinin uzamasına, malul kalmasına ya da maluliyet derecesinin artmasına neden olmuş ise, kurum bu nedenlere yaptığı tedavi giderlerini işverenden isteme hakkına sahiptir (5510 sayılı SSGSSK md.76).

İşverenin iş kazasına uğrayan ya da meslek hastalığına tutulan sigortalı işçisine gereken sağlık hizmetini geç sağlaması ya da sağlamaması nedeniyle kurumun ödettirme yetkisinin doğması için genel sağlık sigortalısı işçinin;

Tedavi süresinin uzaması,

Malûl duruma düşmesi,

Malûliyet derecesinin artması

Ve bunlara bağlı olarak kurumun ödeme yapmış olması şarttır. İşveren tarafından Sağlık hizmetinin geç sağlanmasına ya da hiç sağlanmamasına karşın kurum bu nedenlerle herhangi bir ödeme yapmamış ise işverenden diğer ödemelerini isteme hakkına sahip değildir.

Kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışması nedeniyle genel sağlık sigortalısı sayılanlardan iş kazasına uğrayan ya da meslek hastalığına tutulanlardan kurumun gereken sağlık hizmetinin geç sağlandığı ya da hiç sağlanamadığı iddiasına dayanarak yaptığı ödemeleri isteme yetkisi yoktur.

Kurum; sadece cezai sorumluluğu olmayan sigortalıların kendilerinden kaynaklanan nedenler ile tedavi süreleri uzar iş göremezlik dereceleri artar ise geçici ve sürekli iş göremezlik gelirlerinden kanunda öngörülen indirimleri yapma yetkisine sahiptir.


Celal TOZAN*
Yaklaşım

5510 sayılı SSGSSK md.13, SGK Başkanlığı Sosyal Sigorta Genel Müdürlüğü Kısa Vadeli Sigorta Kolları Daire Başkanlığının 23.12.2008 tarih 2008/108 sayılı Genelgesi

5510 sayılı SSGSSK md. 5/g- Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Sosyal Sigorta Genel Müdürlüğü Kısa Vadeli Sigortalar Daire Başkanlığı 23.12.2008 tarih, 2008/108 sayılı Genelge