KÂR DAĞITIM TABLOSU VE MUHASEBE KAYITLARI(*)
 
Giriş
 
Bu çalışmamızda örnek olay üzerinden hareketle kâr dağıtımı, kâr dağıtım tablosu ve muhasebe kayıtları üzerinde duracağız. 
 
I.Kâr Dağıtım Tablosunun Tanımı
 
26.12.1992 tarih ve 21447 sayılı Resmi  Gazete''''de yayımlanan 1 No''''lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği''''nde kâr dağıtım tablosu "işletmenin dönem kârının dağıtım biçimini gösteren tablodur" şeklinde tanımlanmıştır.
 
II.Kâr Dağıtım Tablosunun Amacı
 
Kâr dağıtım tablosunun amacı, 1 numaralı MSUGT''''de "özellikle sermaye şirketlerinde dönem kârından, ödenecek vergilerin ayrılan yedeklerin  ve ortaklara dağıtılacak kâr paylarının açıkça gösterilmesi ve şirketlerin hisse başına kâr ile temettü tutarının hesaplanmasıdır."  şeklinde açıklanmıştır. 
 
III.Kâr Dağıtım Tablosunun Düzenleme Kuralları
 
a) Kâr dağıtım tablosu; dönem kârından yapılan dağıtımla,  yedeklerden yapılan dağıtımı ayrı ayrı gösterecek biçimde düzenlenir.
 
b) Kâr dağıtım tablosunda; ödenecek vergiler ve yasal yükümlülükler, ortaklara ödenecek 1. ve 2. temettüler, ayrılan 1. ve 2. tertip yasal yedeklerle statü yedekleri, olağanüstü yedekler ve kârdan ayrılan özel fonlar açıkça gösterilir.
 
c) Dönem kârının dağıtımında; imtiyazlı payların bulunması halinde, imtiyazlı ve adi hisse senetlerine ödenen kâr payları, tabloda belirtilen bölümlerinde ayrı ayrı gösterilir.
 
d) Katılma intifa senedi, kâra iştirakli tahvil ile kâr ve zarar ortaklığı belgesi ihraç edilmesi nedeniyle, bu senet sahiplerine mevzuat hükümleri çerçevesinde ödenen paylar, kâr dağıtım tablosunda ayrıca gösterilir.
 
IV.Kâr Dağıtım Tablosunun Kalemlerine İlişkin Açıklamalar
 
A- Dönem Kârının Dağıtımı
 
1. Dönem Kârı: Gelir tablosunda vergi ve yasal yükümlülüklerden önceki kârdır. Bu kâr, aynı zamanda gelir tablosundaki "690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI" hesabının alacak bakiyesini ifade eder.
 
2. Ödenecek Vergi ve Yasal Yükümlülükler: Dönem kârı üzerinden hesaplanan vergi ile istisnalar üzerinden yasal yükümlülükleri kapsar. Bunlar;
 
• Kurumlar Vergisi,
 
• Gelir Vergisi Kesintisi (193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu Madde: 94 gereği yapılan kesintiler),
 
• Diğer Vergi ve yasal yükümlülükler.                                                                                                                                 
Dönem kârı üzerinden, vergi ve yasal yükümlülüklerin hesaplanması ve bunların dönem kârından düşülmesi sonucu dönem net kârına ulaşılır.
 
3. Geçmiş Yıllar Zararı: Zararla kapanmış geçmiş faaliyet dönemlerinden gelen 580-GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI  hesabında yer alan zararları ifade eder. Türk Ticaret Kanunu''''nun kâr payını düzenleyen 470. maddesine göre kâr payı ancak safi kârdan dağıtılabilir. Buna göre geçmiş yıllardan gelen zararlar, dönem net kârından düşülerek dağıtılabilir dönem net kârına ulaşılacaktır. Geçmiş dönem zararlarında dikkat edilmesi gereken husus ise, zararın ticari zarar veya mali zarar olmasıdır.
 
Ticari zarar, şirketin faaliyetiyle ilgili olarak dönem sonunda ortaya çıkan ve bilançoda "591 DÖNEM NET ZARARI" hesabında yer alıp dönem sonrası 580-GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI  hesabına  aktarılıp izlenen zararlardır.
 
Mali zarar ise vergi kanunlarında yer alan indirim ve istisnalar dolayısıyla ortaya çıkan zarardır. 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu''''nun 9/I-a  maddesine göre "beş yıldan fazla nakledilmemek şartıyla geçmiş yılların mali bilançolarına göre meydana gelen zararlar" vergi matrahından indirilebilecektir. Yani mali zarar, vergi matrahının tespitinde indirim kalemi olarak dikkate alınırken, beş yıllık sürenin gözardı edilmemesi gerekir.
 
4. Birinci Tertip Yasal Yedek Akçe: "Türk Ticaret Kanunu uyarınca ayrılması gereken % 5 birinci tertip kanuni yedek akçeyi ifade eder." Türk Ticaret Kanun''''nun kanuni yedek akçeyi düzenleyen 466. maddesinde "her yıl safi kârın yirmide birinin ödenmiş sermayesinin beşte birini buluncaya kadar umumi yedek akçe olarak ayrılması mecburidir." hükmü yer almaktadır. Kanunda ödenmiş sermayenin beşte biri olarak öngörülen yasal sınır, aynı kanun maddesiyle genişletilmiştir. Bu hükme göre, "kanuni haddini bulduktan sonra dahi bu akçeye (Birinci Tertip Yasal Yedek Akçe) aşağıdaki paralar eklenir.
Hisse Senedi İhraç Primleri: Hisse senetlerinin çıkarılmasında, çıkarma masrafları indirildikten sonra, itibari kıymetten fazla olarak elde edilen hasılatın itfalara veya yardım ve hayır işlerine sarf edilmeyen kısmı;
 
Hisse Senedi İptal Kârları: İptal edilen hisse senetlerinin bedellerine mahsuben yapılan ödemelerin, bunların yerine çıkarılan senetlerden elde edilen hasılat noksanı kapatıldıktan sonra artan kısmı;
 
5. İşletmede Bırakılması ve Tasarrufu Zorunlu Yasal Fonlar: Mevzuat gereği dönem kârından işletmede alıkonulacak ihtiyat veya karşılıklar ile yenileme fonu gibi işletmenin mali yapısını güçlendirmek amacıyla oluşturulan fonlardır.
 
Bu fonlar;
 
Sabit kıymet yenileme fonu (VUK. Md.328),
 
Hisse senedi ihraç primleri,
 
Hisse senedi iptal kârları.
 
6. Ortaklara Birinci Temettü: "İşletmenin  ödenmiş sermayesi üzerinden ilgili yasa hükmü ve ana sözleşme gereği ortaklarına dağıtacağı birinci tertip temettüdür." Türk Ticaret Kanunu''''nun 466/3. maddesinde, safi kârdan birinci fıkrada yazılı yedek akçelerden başka kâr sahipleri ve kâra iştirak eden diğer kimselere dağıtılmak üzere % 5 kâr payı dağıtılması öngörülmüştür.
 
7. Personele Temettü: Genel kurul kararıyla personele dağıtılacak temettüdür. Personele temettü dağıtılabilmesi için, genel kurulca karar alınması gerekmektedir. Bu karar doğrultusunda, dağıtılabilir dönem net kârından ortaklara birinci temettü payı düşüldükten sonra kalan tutar üzerinden ve genel kurulun belirleyeceği oranda ödenecek temettü hesaplanır.
 
8. Yönetim Kuruluna Temettü: "Genel kurul kararıyla yönetim kurulu üyelerine dağıtılması kararlaştırılan temettüyü  kapsar. ''''''''MSUGT''''nde yönetim kuruluna temettü dağıtılabilmesi için genel kurulca karar alınması şartı konulmuştur. Dağıtılabilir dönem net kârı üzerinden ortaklara birinci temettü ve personele temettü ayrıldıktan sonra kalan tutar üzerinden yönetim kuruluna temettü ayrılabilir.
 
9. Ortaklara İkinci Temettü: Genel kurul kararıyla ortaklara dağıtılması kararlaştırılan ikinci tertip temettüdür. Ortaklara birinci temettü Türk Ticaret Kanunu''''nda yer alan hüküm gereğince yani yasal zorunluluk gereğince ayrılmaktadır. Oysa ikinci temettü genel kurul kararına bağlı olarak dağıtılacaktır. Birinci temettü, işletmenin ödenmiş sermayesi hükmü ve ana sözleşmesi gereği dağıtılacakken, ikinci temettü, ortaklara birinci temettü, personele temettü, yönetim kuruluna temettü ayrıldıktan sonra kalan tutar üzerinden ayrılabilecektir.
 
10. İkinci Tertip Yedek Akçe: Türk  Ticaret Kanunu''''ndaki ilgili hüküm uyarınca ayrılacak ikinci tertip yedek akçe tutarı ortaklara % 5 birinci temettü hariç kalan kârın dağıtılması kararlaştırılmış kısmın onda biridir. Türk Ticaret Kanunu''''nun 466/3. maddesi uyarınca "birinci fıkrada yazılı yedek akçeden kâra iştirak eden diğer kimselere dağıtılması kararlaştırılmış olan kısmın onda biri" ikinci tertip yedek akçe olarak ayrılacaktır. Kanun hükmünde, ikinci tertip yedek akçe, pay sahipleri ile kâra iştirak eden diğer kimselere dağıtılması kararlaştırılmış olan kısmın (ortaklar ve diğer kimselere dağıtımına karar verilen kârın tamamından) onda biri olarak ayrılacaktır. Burada  dikkat edilmesi gereken nokta, kâr dağıtımına karar verilmemiş olsa bile, Türk Ticaret Kanunu''''na göre ayrılması zorunlu olan % 5 temettü üzerinden, ikinci tertip yedek akçe ayrılacaktır. Kısaca; ana sözleşmede I''''inci temettü dağıtımı kararlaştırılmışsa II''''nci tertip yedek akçe ayrılma süreci başlar.
 
11. Statü Yedekleri: Ana sözleşme uyarınca ayrılması gereken yedekleri kapsar. Tebliğ hükmünde, statü yedeklerinin ana sözleşme uyarınca ayrılabileceği belirtilmiştir. Türk Ticaret Kanunu''''nun 467. maddesinde ise "safi kârın yirmide birinden fazla bir meblağın  yedek akçe olarak ayrılabileceğini ve yedek akçenin ödenmiş olan esas sermayenin beşte birini aşabileceği hakkında ana sözleşmeye hüküm konulabilir." denilerek, statü yedeklerinin ana sözleşme hükümlerine bağlı olarak ayrılabileceği hüküm altına alınmıştır. Türk Ticaret Kanunu''''nun 468. maddesinde ise, ana sözleşmeye hüküm konulmak suretiyle, müstahdem ve işçiler için yardım sandıkları veya yardım teşkilatı kurulması ve idamesi amacıyla ayrılabilecektir.
 
12. Olağandışı Yedekler (Dağıtılmamış Kârlar): İşletmede olağanüstü durumlar dikkate alınarak bırakılan yedek veya geçmiş dönemle ilgili dağıtım konusu yapılmayan kârları ifade eder. Olağandışı yedekler, işletmenin gelecekte karşılaşacağı olağanüstü durumlar göz önüne alınarak işletmede bırakılan yedek veya geçmiş dönemle ilgili dağıtılmamış kârları kapsar.
 
13. Diğer Yedekler: Genel kurul kararıyla ayrılan diğer yedeklerdir. Diğer yedeklerle ilgili olarak, Türk Ticaret Kanunu''''nun 469. maddesinin ikinci fıkrasında "şirketin devamlı inkişafı (geliştirilmesi) veya mümkün mertebe istikrarlı kâr paylarının dağıtılmasını temin bakımından münasip ve faydalı olduğu takdirde genel kurul kâr payının tespiti sırasında kanun ve esas mukavelede zikredilenlerden başka yedek akçeler ayrılmasına ve yedek akçelerin kanun ve esas mukavele ile belirli haddinin artırılmasına karar verebilir." hükmü uyarınca genel kurula diğer yedeklerin ayrılması konusunda yetki verilmiştir.
 
14. Özel Fonlar: Çeşitli mevzuat hükümleri gereği işletmede bırakılan fonlardır.
 
B- Yedeklerden Dağıtım
 
Bu bölümde geçmiş yıllarda ayrılmış yedek dağıtılmamış kârlardan yapılan dağıtım yer alır.
 
1. Dağıtılan yedekler: Geçmiş yıllarda ayrılmış  ve bu dönem dağıtılan yedekleri kapsar.
 
2. II.Tertip Yasal Yedekler: Dağıtılacak yedek ve geçmiş yıl kârlarının onda birini ifade eder.
 
3. Ortaklara Pay: Dağıtılan yedek ve dağıtılmamış kârlardan ortaklara ödenecek kısmı kapsar.
 
4. Personele Pay: Dağıtılan yedek ve dağıtılmamış kârlardan personele ödenecek kısmı kapsar.
 
5. Yönetim Kuruluna Pay: Dağıtılan yedek ve dağıtılmamış kârlardan yönetim kuruluna ödenecek kısmı kapsar.
 
C- Hisse Başına Kâr
 
Dağıtım konusu kârdan hisse başına düşen pay burada yer alır.
 
D- Hisse Başına Temettü
 
Dağıtılan kârdan pay alanlara düşen kısım burada yer alır.
 
V.Dönem Sonu Kâr-Kurumlar Vergisi Karşılığı ve Muhasebe Kayıtları
 
Tekstil  ürünleri  üretim  ve  pazarlama faaliyeti  ile  uğraşan  ABC A.Ş.''''nin  nominal sermayesi: 4.000.000,00 TL olup 2.800.000,00 TL kısmı ödenmiştir. Şirketin cari döneme kadar ayırmış olduğu 1. Tertip yedek akçe tutarı 280.000,00 TL''''dir.
 
Şirketin 2009 mali yılı dönem sonu bilgileri aşağıdaki gibidir. 

VI.Kâr Dağıtımı – Hesaplamalar ve Muhasebe Kayıtları
 
Yukarıda kâr dağıtımı tablosuna ilişkin olarak yapılan açıklamalar ışığında kâr dağıtımının vergilendirilmesi ve kâr dağıtım tablosunun düzenlenmesine ilişkin sürecin hesaplamaları ve muhasebe kayıtları aşağıdaki şekilde oluşacaktır.
 
Şirket genel kurulu cari dönem kârından vergiler ve 1. Tertip yasal yedekler ayrıldıktan  sonra  kalan  kârdan  ödenmiş sermayenin % 5''''i kadar I.Temettü hesaplanacağı kararlaştırılmıştır. Ayrıca yönetim kuruluna 200.000,00 TL ortaklara da 320.000,00 TL II.Temettü dağıtılmıştır. Kalan tutar alınan karar gereği olağanüstü yedeklere devredilmiştir. 

VII. Kâr Dağıtım Tablosu
 

(*) Bu yazıda yer alan görüşler tümüyle yazara ait olup, hiç bir şekilde T.C. İstanbul Kültür Üniversitesi''''ni bağlamaz ve anılan kurumun görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez.

(1) Serbest bölge kazancı faaliyet ruhsat süresi 2010''''da sona erecektir. (Serbest bölge istisna kazancı devam etmektedir.)
 
(2) TTK''''da 1''''inci tertip yedek akçe safi kârdan ayrılır. Uygulamada safi kâr deyimi KV ve diğer yasal yükümlülükler sonrası olarak kabul edilmektedir. 1''''inci tertip yedek akçe uygulama örneğimizde olduğu gibi KV ve diğer yükümlülükler öncesinden de ayrılabilir.
 
(3) Örneğimizde yapılan G.V. (Md:94) hesaplamaları 2010 yılında 2009 yılı kârından şirket organlarınca kâr dağıtımının onaylanması sonucu yapılmış hesaplamalardır.

(4) Örneğimiz ve tablomuzda yer alan alfabetik ve sayısal simgeleme ile açıklamalar MSUGT 1'''' (26.12.1992 tarih ve 21447 Say. RG) deki tablonun aynıdır.
 
Hisse başına kâr, dağıtılabilir net dönem kârından 160.000  hisse (hisse başına kâr) ye düşen kârdır. 769.000,00 TL ⁄160.000 = 4,80 TL''''''''dir. Bu konuda brüt dağıtılabilir kârın  toplam hisse adedine bölümü şeklinde yapılan hesaplamalar da vardır. Bize göre hisse başına kâr, dağıtılabilir net dönem kârından yapılmalıdır.
Dağıtılan kârdan pay alanlara düşen kısım (dağıtılan kârdan pay alan hissedir.) Örneğimizde 100.000 hissenin yönetim kurulu üyesi olduğu varsayılmıştır. Buna göre 170.000 TL ⁄100.000 hisse''''den yönetim kuruluna net temettü 1,70 TL hisse başıdır + 4.80 TL = 6,50 TL''''dir. 
 

İsmail Hakkı GÜNEŞ
(İst. Kültür Ünv. İİBF Öğr. Gör. – YMM)

Lebib Yalkın Yayımları