|
Yıllık izin hakkı bir dinlenme iznidir. Bir yıl boyunca çalışıp izne hak kazanan işçinin bu hakkını kullanması ruh ve sağlık durumu açısından önem taşır.
Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez ve tek taraflı olarak feragat edilemez.
Anayasa’nın 50. maddesi doğrultusunda yıllık izin İş Kanunu’nun, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59 ve 60. maddelerinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir[1].
II- YILLIK ÜCRETLİ İZİNE HAK KAZANMA
Yıllık ücretli izin hakkı İş Kanunu’na tabi olarak çalışan işçilere uygulanır. Bunun için işçinin iş sözleşmesine dayanarak bir işte ücret karşılığı çalışması gerekir. Yıllık izne hak kazanabilmesi için işçinin işe girdiği tarihten başlayarak deneme süresi de dâhil olmak üzere 1 yıl çalışması gerekmektedir. İzne hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında işçinin aynı işverene ait işyerlerinde çalıştığı süreler birleştirilir. Aynı bakanlığa bağlı işyerleri ile aynı bakanlığa bağlı tüzel kişilerin işyerlerinde geçen süreler ve kamu iktisadi teşebbüsleri yahut özel kanun veya özel kanunla verilmiş yetkiye dayanılarak kurulan banka ve kuruluşlar veya bunlara bağlı işyerlerinde geçen süreler de, yıllık ücretli izin hakkının hesaplanmasında birleştirilerek göz önünde bulundurulur.
Mevsimlik işlerde yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümler uygulanmaz. Mevsimlik işçi,İş Kanunu'nun yıllık ücretli izin hükümlerine dayanarak, yıllık ücretli izin kullanma veya buna dayanarak ücret alacağı talebinde bulunamaz[2].Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışma yıllık izin kullandırılmasına engel teşkil etmez[3].
Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar yıllık ücretli izin hakkından tam süreli çalışanlar gibi yararlanır ve farklı işleme tabi tutulamaz. Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar iş sözleşmeleri devam ettiği sürece her yıl için hak ettikleri izinleri, bir sonraki yıl izin süresi içine isabet eden kısmi süreli iş günlerinde çalışmayarak kullanır. İzine hak kazanan kısmi süreli ya da çağrı üzerine çalışan işçilerle tam süreli çalışan işçiler arasında yıllık izin süreleri ve izin ücretleri konularında bir ayrım yapılamaz[4].
III- YILLIK ÜCRETLİ İZNİN UYGULANMASI
Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez. İzin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere en çok üçe bölünebilir. İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez.Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz.Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz yol izni vermek zorundadır.
İşveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde bildirim süresi ile işçiye verilmesi zorunlu yeni iş arama izinleri, yıllık ücretli izin süreleri ile iç içe giremez. İşçinin yıllık ücretli izin kullandığını işveren kanıtlamak zorundadır[5].Bu nedenle işverenler, işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi düzenlemelidir.
IV- YILLIK ÜCRETLİ İZİN İŞ GÜNÜ OLARAK VERİLİR
Yıllık izin süresine rastlayan; Hafta tatili ve Ulusal bayram ve genel tatil günleri izin süresine ilave edilir.
A- ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNLERİ
Bir takvim yılı içerisinde 13,5 gün olan Ulusal Bayram ve genel tatil günü,1 Mayıs “Emek ve Dayanışma Günü Tatili” ile 14,5 gün olmuştur[6].
Ulusal Bayram Günü:
Cumhuriyet’ in ilan edildiği 29 Ekim günü Ulusal Bayram günüdür.28 Ekim günü saat 13.00’de başlar 1,5 gündür.
Genel Tatil Günleri:
Resmi ve dini bayram günleri, yılbaşı günü ile emek ve dayanışma günü genel tatil günleri olarak kabul edilmektedir.
Resmi Bayram Günleri:
23 Nisan: Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı - 1 gündür.
19 Mayıs: Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı - 1 gündür.
30 Ağustos: Zafer Bayramı - 1 gündür.
Dini Bayram Günleri:
Ramazan Bayramı: Arefe günü saat 13.00 da başlar - 3.5 gündür.
Kurban Bayramı: Arefe günü saat 13.00 da başlar - 4.5 gündür.
Yılbaşı Günü:
1 Ocak günü: Yılbaşı Tatili - 1 gündür.
Emek ve Dayanışma Günü:
1 Mayıs günü: Emek ve Dayanışma Günü Tatili - 1 gündür.
B- İZİN KULLANMA DÖNEMLERİ
İşveren veya işveren vekilleri, izin kurulu veya bunun yerine geçenlere danışmak suretiyle işyerinde yürütülen işlerin nitelik ve özelliklerine göre, yıllık ücretli izinlerin, her yılın belli bir döneminde veya dönemlerinde verileceğini tayin edebilir. Bunu işyerinde ilan eder.
C- İZİN İSTEĞİNİN ZAMANI VE VERİLMESİ
İşçi hak ettiği yıllık ücretli iznini, kullanmak istediği zamandan en az bir ay önce işverene yazılı olarak bildirir. İşveren veya işveren vekilleri, izin kuruluna veya bunun yerine geçenlere bildirir. İşçi yıllık izin talebinde, adını soyadını, varsa sicil numarasını, iznini hangi tarihler arasında kullanmak istediğini ve ücretsiz yol izni isteyip istemediğini yazar.
İzin kurulu veya işveren, işçinin istediği izin kullanma tarihi ile bağlı değildir. Ancak, izin sıra ve nöbetleşmesini göstermek üzere söz konusu kurulca düzenlenecek çizelgeler işçinin talebi ve iş durumu dikkate alınarak hazırlanır. Aynı tarihe rastlayan izin isteklerinde; işyerindeki kıdem ve bir önceki yıl iznini kullandığı tarih dikkate alınarak öncelikler belirlenir. Yol izni alanlar bu süreyi kullanmadan işe dönerlerse, işveren bunları anılan sürenin bitiminden önce işe başlatmayabilir.
D- İZİN SÜRESİNİN TESPİTİ
İşçinin izin süresi, iznini hak ettiği tarihteki hizmet süresine ve İş Kanunu hükümlerine göre belirlenir. İşyerinde işe başladığı günden itibaren deneme süresi de içinde olmak üzere en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir.
İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;
- Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara on dört günden,
- Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden,
- On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden, az olamaz. Ancak, on sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz.
E- YILLIK ÜCRETLİ İZİN PARASI ADI ALTINDA ÖDEME
Yasal düzenleme gereği işveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır.
Günlük, haftalık veya aylık olarak belirli bir ücrete dayanmayıp da akort, komisyon ücreti, kâra katılma ve yüzde usulü ücret gibi belirli olmayan süre ve tutar üzerinden ücret alan işçinin izin süresi için verilecek ücret, son bir yıllık süre içinde kazandığı ücretin fiili olarak çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama üzerinden hesaplanır. Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, izin ücreti işçinin izine çıktığı ayın başı ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır. Yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri ayrıca ödenir.
İş Kanunu kapsamında çalışan işçilere ücretleri hak edilerek ay sonunda ödenir. Bunun tek istisnası yıllık izne ayrılan işçiye yıllık izin dönemine ilişkin ücretinin izine başlamasından önce peşin veya avans olarak ödenmesidir. Aynı şekilde yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri de işçiye peşin veya avans olarak ödenecektir.
İş Kanunu’nda belirtilen açıklamalar dışında izin parası adı altında bir ödeme yoktur. Taraflar bireysel iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile işçi lehine farklı düzenleme getirebilirler.
Yıllık izin ancak iş sözleşmesinin son bulması halinde ücrete dönüşmektedir. İş Kanunu 59.maddesi gereği; İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. Bu ücrete ilişkin zamanaşımı iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar.
Yasal düzenleme gereği yıllık ücretli iznini herhangi bir nedenle kullanmadan işyerinde ayrılan işçiye hak kazanmış olduğu yıllık ücretli izin karşılığında izin parası son aylık ücreti üzerinden ödenecektir.
V- SONUÇ
Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez. Yıllık ücretli izne hak kazanan işçiye yıllık ücretli izin yerine, izin süresi ücretini ödeyerek çalışmasını sağlamak yasal bir uygulama değildir.
Yasal düzenleme gereği işveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır. Ayrıca iş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenecektir.
İş Kanunu’nda belirtilen açıklamalar dışında izin parası adı altında bir ödeme yoktur. Ancak toplu iş sözleşmeleri / iş sözleşmeleri ile işçi lehine düzenlemeler getirilebilir.
Cumhur Sinan ÖZDEMİR*
Yaklaşım
(*) İş Müfettişi
[1] Ayrıntılı Bilgi İçin Bakınız: Cumhur Sinan ÖZDEMİR-İş Kanunu Uygulama Rehberi (3.Baskı) 2007 Haziran-Adalet Yayınevi
[2] Yrg. 9. HD.’nin, 14.04.2008 tarih ve E. 2007/11498, K.2008/08313 sayılı Kararı.
[3] Yrg. 9. HD.’nin, 31.03.2004 tarih ve E. 2003/16673, K.2004/06656 sayılı Kararı.
[4] Ayrıntılı Bilgi İçin Bakınız: Cumhur Sinan ÖZDEMİR-Yargıtay Kararları İle Açıklamalı Güncellenmiş İş Kanunu 2009 Aralık-Yaklaşım Yayınları
[5] Yrg. 9. HD.’nin, 01.07.2004 tarih ve E.2004/04310, K.2004/16298 sayılı Kararı.
[6] Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunda değişiklik yapan 5892 sayılı Kanun 27.04.2009 tarih ve 27212 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. |
