I- GİRİŞ

T.C. Emekli Sandığı’ndan emekli olup, bilahare sigortalı bir işte çalışan ücretliden, herhangi bir sigorta primi kesintisi yapılmaksızın çalışma imkânı sağlanmakta ancak, iş kazası meslek hastalığı ve analık sigortası gibi en fazla % 7 oranında bir kesinti yapılmaktaydı. Sosyal Sigortalar Kurumu’ndan emekli olduktan sonra ayrıca sigortalı bir işte çalışanlar ise emekli maaşları kesilmekteydi.

06.05.1986 tarihinde yürürlüğe giren 3279 sayılı Yasa ile 506 sayılı Yasa’nın 3. maddesinin 11. bendinin (C) fıkrasında yapılan değişiklikle; kanunla kurulu bulunan sosyal güvenlik kurumlarından (T.C. Emekli Sandığı, SSK ve Bağ-Kur) malullük veya emekli aylığı almakta iken bu Kanun’a tabi sigortalı bir işte çalışanlar, 78. maddeye göre tespit edilen prime esas kazançlar üzerinden sosyal güvenlik destek primine tabi tutulacak ayrıca, yaşlılık aylığı almakta iken yeniden sigortalı olarak çalışmaya başlayanların aylıklarından, 63. maddesinin (B) fıkrası hükmüne göre, Sosyal Güvenlik Destek primi kesilmesi şartıyla, yaşlılık aylıkları kesilmeyecektir denilmiştir.

Ancak, 5510 sayılı Kanun’un Geçici 14. maddesinde, “Bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten önce iştirakçi veya sigortalı olanlar, vazife malullüğü, malullük ve yaşlılık veya emekli aylığı bağlananlar ve bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihte sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışmaya devam edenler hakkında sosyal güvenlik destek primine tabi olma bakımından bu kanunla yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerinin uygulanmasına devam edilir…” hükmü yer almıştır.

Öte yandan, 5510 sayılı Kanun’un 30. maddesi ile ilk defa 2008 yılı Ekim ayı başından sonra Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri kapsamında sigortalı olup, yaşlılık aylığı alanlardan Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında çalışmaya başlayanların, yaşlılık aylıklarından %15 oranında sosyal güvenlik destek primi kesileceği, anılan Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi çalışanlar ile 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden sonra geçici 2. maddesi gereğince yaşlılık aylığı bağlanacaklardan aylıklarının kesilmemesi yönünde talepte bulunanlar ya da sigortalılar %30 oranına kısa vadeli sigorta kollarına ilişkin prim oranı ilave edileceği belirtilmiştir.

Bu hükümlere göre; sosyal güvenlik kurumlarında çalışmakta iken emekliye ayrılan ve bilahare sigortalı bir işte çalışanlardan kesilecek olan Sosyal Güvenlik Destek Primi’nin kesilmesi ve buna ilişkin diğer hususlar ile bu primin ücretlilerin vergi matrahının tespitinde gider olarak indirilmesi konusunda, aşağıdaki açıklamalar yapılmıştır.

II- SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİNE İLİŞKİN MEVZUAT VE UYGULAMASI

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Geçici 14. maddesinin (a) bendinde, “Bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışanlar için sosyal güvenlik destek primi oranı 80. maddeye göre tespit edilen prime esas kazançlar üzerinden 81. maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen prim oranına yüzde 30 oranının eklenmesi suretiyle bulunan toplamdır. Yüzde 30 oranının dörtte biri sigortalı, dörtte üçü işveren hissesidir. Bu kapsamda sayılan kişilerden sosyal güvenlik destek primine tabi olanların prim ödeme yükümlüsü bunların işverenleridir. Bunlar hakkında sadece iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanır…” denilmiş,  anılan maddenin (b) bendinde ise, “…Bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlardan, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından alınacak belgelerle doğrulamak kaydıyla faaliyette bulunulmadığına ilişkin süreler hariç olmak üzere çalışılan süreler için, sosyal güvenlik destek primi oranı olarak bu Kanun’un 30. maddesinin üçüncü fıkrasının (b) bendinde belirtilen hükümler uygulanır.

Bu oran, bu maddenin yürürlüğe girdiği yılda %12 olarak, takip eden her yılın Ocak ayında bir puan artırılarak uygulanır. Ancak bu oran %15’i geçemez.” hükmü yer almıştır.

Öte yandan, 2009/37 sayılı Genelge’de;  5510 sayılı Kanun’un 30. maddesi ile ilk defa 2008 yılı Ekim ayı başından sonra Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri kapsamında sigortalı olup, yaşlılık aylığı alanlardan Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında çalışmaya başlayanların, yaşlılık aylıklarından %15 oranında sosyal güvenlik destek primi kesileceği, Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri kapsamında yaşlılık aylığı bağlananlar ile 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendine tabi çalışmaları nedeniyle aylık alanlardan kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendine tabi çalışmaları bulunanların bu çalışmaları nedeniyle aylıklarından sosyal güvenlik destek primi kesilmeyeceği açıklanmıştır.

Bu hükümlere göre, 5510 sayılı Kanun’da sosyal güvenlik destek primine tabi çalışma yeni dönem öncesinde iştirakçi veya sigortalı olanlar, vazife malullüğü, malullük ve yaşlılık veya 2008 yılı Ekim ayı başından önce sigortalı olanlar ile malullük veya yaşlılık aylığı bağlananlar ve 01.10.2008 tarihinde SGDP ödeyerek çalışmaya devam edenler hakkında SGDP’ye tabi olma uygulaması devam edecektir. Aylıklardan kesilecek destek primi tutarı; 01.10.2008 tarihinden 31.12.2008 tarihine kadar yüzde 12 olarak uygulanmaya başlanılmış, 2008 yılını izleyen her yılın Ocak ayında bir puan artırılarak yüzde 15’i geçmeyecek şekilde uygulanacaktır.

Buna göre, 01.01.2009-31.12.2009 tarihleri arasında %13, 01.01.2010-31.12.2010 tarihleri arasında yüzde 14 olarak, 01.01.2011 tarihinden sonra da yüzde 15 olarak uygulanacaktır. Bu oranlar sosyal yardım zammı dahil brüt tutar üzerinden hesaplanması gerekecektir. 

Ancak, aşlılık aylığı almakta iken yeniden sigortalı bir işe girenlerin, çalışmaya başladıkları gün dilekçe ile birlikte (bu dilekçe yerine, emeklinin açık iradesini belirtir her türlü dilekçesinin kabul edilmesi gerekir. Aylık Sosyal Güvenlik Destek Primi Bordrosu’nun Kuruma verilme süresi olan sigortalının ilk işe girdiği tarihi izleyen ayın sonuna kadar, Kuruma yazılı olarak başvurması durumunda, bu imkândan yararlanacaklardır.

Ayrıca, SGK’dan yaşlılık aylığı almakta olan sigortalıların Sosyal Güvenlik Destek Primi’ne tabi olarak çalışabilmeleri, sigortalının yazılı talebine bağlı olduğundan, Sosyal Güvenlik Destek Primi ödemesine ilişkin bu isteğini, süresi içinde yapmayan sigortalılar ile yazılı başvurusu olmadan işverence Sosyal Güvenlik Destek Primi’ne tabi tutulan sigortalılar ise, girdikleri tarihten itibaren tüm sigorta kollarına tabi tutulacaklar ve aylıkları kesilecektir. Tüm sigorta kollarına tabi olarak çalışmaları nedeniyle aylıkları kesilenlerin, Kuruma bir dilekçe ile başvurmaları halinde, dilekçenin Kurum kayıtlarına geçtiği tarihi takip eden aybaşından itibaren yaşlılık aylıkları yeniden bağlanacak ve bağlandıktan sonra, Sosyal Güvenlik Destek Primi’ne tabi tutulacaklardır.

01.10.2008 tarihinden önce 506 sayılı Kanun’un mülga 63. maddesi gereğince yaşlılık aylığını kestirmeden Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a)  bendine tabi çalışmaya devam edenler ile 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden sonra geçici 2. maddesi gereğince yaşlılık aylığı bağlanacaklardan aylıklarının kesilmemesi yönünde talepte bulunanlar ya da, sigortalı işe giriş bildirgesinde sosyal güvenlik destek primine tabi olmayı seçen sigortalılar %30 oranına kısa vadeli sigorta kollarına ilişkin prim oranı ilave edilerek sosyal güvenlik destek primi ödeyeceklerdir.

III- SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ İLE İLGİLİ OLARAK İŞVERENLERCE YAPILACAK İŞLEMLER

SSK’dan yaşlılık aylığı almakta olanların, sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışabilmeleri, yazılı taleplerine bağlı bulunduğundan, sigortalıların sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışıp çalışmayacakları bu dilekçelerine göre tespit edilebilecektir.

Buna göre; emekli sigortalıların yeniden çalışmaya başladıkları işyerlerinin bağlı bulunduğu sigorta müdürlüğünce, sigortalıların sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışma talepleriyle ilgili işverenleri tarafından üç nüsha olarak düzenlenecek dilekçeleri alınacak ve bir nüshası işverene verilecektir.

ÖRNEK 1: Yaşlılık aylığı almakta iken SSK tabi bir işyerinde çalışan (A)’nın aylık brüt maaşı 2.500,00 TL’dir. Buna göre, (A)’nın sosyal güvenlik destek primi; sigortalı hissesi (2.500,00 x % 7,5 =) 187,50 TL işveren hissesi ise, (2.500,00 x % 22,5=) 562,50 TL olacaktır. Ayrıca, işverenden meslek hastalığı primi de kesilecektir.

ÖRNEK 2: SGK’dan yaşlılık aylığı almakta iken hizmet akdine istinaden çalışmaya başladığını 20.11.2009 tarihinde yazılı olarak bildiren ve bu tarihten itibaren yaşlılık aylığının ödenmesine devam edilmesini isteyen bir sigortalı için 2009 Aralık ayında 10 günlük sosyal güvenlik destek priminin hesaplanması gerekir.

IV- İŞYERİ DEĞİŞTİRENLERDE SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ

Sosyal güvenlik destek primine tabi bir işyerinde çalışmakta iken, bu işyerinden ayrılıp başka bir işverene ait işyerinde tekrar çalışmaya başlayan sigortalının, sosyal güvenlik destek primine tabi çalışmak istemesi halinde, bir dilekçe ile SGK’ya yeniden başvurması gerekmektedir. Ancak aynı işveren nezdinde yapılan işyeri değişikliği için söz konusu dilekçe verilmeyecektir.

V- SOSYAL DESTEK PRİMİNDEN YARARLANAMAYANLAR

SGK’dan malullük aylığı ya da sürekli iş göremezlik geliri elde edenler, 5510 sayılı Kanun’a tabi bir işyerinde çalışmaları halinde, Sosyal Güvenlik Destek Primi’ne tabi olmayacaklardır.

Öte yandan, SGK dışında diğer sosyal güvenlik kurumlarından (T.C. Emekli Sandığı, Bağ-Kur) malullük veya emekli aylığı almakta iken 5510 sayılı Kanun’a (değişmeden önceki 506 sayılı Kanun’a)tabi bir işyerinde çalışanlara da tescil işlemi yapılmayacak ve bunlardan dilekçe alınmayacaktır.

VI- İLK EMEKLİLİK TALEBİ İLE YENİDEN ÇALIŞMAYA BAŞLAYANLARDA SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ

5510 sayılı Kanun’a tabi bir işyerinde çalışmakta iken, bu işyerinde emeklilik talebinde bulunan ancak, emekli olduğu ay içerisinde tekrar başka bir işveren nezdinde veya aynı işveren nezdinde çalışmaya başlayan sigortalının;

- İlk emeklilik talebi ile yeniden çalışmaya başladığı tarihin aynı ay içinde olması,

- Sigortalının emeklilik statüsüne geçişi talebi izleyen aybaşı olması,

- Henüz emeklilik statüsünü kazanmamış olması,

nedenleriyle, sosyal güvenlik destek primine tabi tutulmayacak ve bu durumdaki sigortalının, tüm sigorta kollarına tabi tutulması gerekecektir. Ancak, söz konusu sigortalıların Sosyal Güvenlik Destek Primi’ne tabi tutulabilmeleri, tahsis talebinde bulundukları aydan sonraki çalışmalarından dolayı mümkün olabilecektir.

VII- MALULLÜK VEYA EMEKLİLİK AYLIĞI ALMAKTA İKEN SİGORTALI BİR İŞTE ÇALIŞANLARDA SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ

Kanunla kurulu sosyal güvenlik kurumlarından (T.C. Emekli Sandığı, SSK ve Bağ-Kur) malullük veya emeklilik aylığı almakta iken, sigortalı bir işte çalışanların sosyal güvenlik destek primine tabi tutulacağı, bunlardan kendi Kanunlarına göre görev malullüğü aylığı bağlanmış olanlardan, kurumdan yazılı talepte bulunanlar hakkında talep tarihini takip eden aybaşından itibaren malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarının da uygulanması gerekir.

Bunlardan iş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulanların, öngörülen yardımlardan yararlanabilmeleri için daha önce SGK’ca tescil edilmemiş olanlar, iş kazası geçirdikleri veya meslek hastalığının anlaşıldığı tarihte, işe başladıkları tarihten itibaren işverenlerinden işe giriş bildirgeleri istenerek tescil edilecektir. Ancak, işe giriş bildirgelerinin geç verilmesinden dolayı işverenlere idari para cezası uygulanmayacaktır.

VIII- SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİNİN GİDER OLARAK İNDİRİLMESİ

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 63. maddesinin 2 numaralı bendinde, “Emekli aidatı veya sosyal sigorta primleri (Emekli Sandığı’nın veya Sosyal Sigortalar Kurumu’nun Türkiye’de olması şartıyla, ücretin gerçek safi değerinin tespitinde gider olarak indirileceği” hükme bağlanmıştır.

Bu hükme göre, Sosyal Güvenlik Kurumu’na tabi bir işyerinde çalışmakta iken emekliye ayrılan ve emekliye ayrıldıktan sonra ikinci bir işveren nezdinde ücretli olarak çalışanların prime esas kazançları üzerinden 5510 sayılı Kanun uyarınca kesilen Sosyal Güvenlik Destek Primleri’nin, ücretin vergi matrahının tespitinde indirim olarak dikkate alınması gerekecektir([1]).

IX- SONUÇ

Yukarıda yapılan açıklamalara göre; 5510 sayılı Kanun’un 30. maddesi ile ilk defa 2008 yılı Ekim ayı başından sonra Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri kapsamında sigortalı olup, yaşlılık aylığı alanlardan Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında çalışmaya başlayanların, yaşlılık aylıklarından %15 oranında sosyal güvenlik destek primi kesilecek.

Anılan Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi çalışanlar ile 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden sonra geçici 2. maddesi gereğince yaşlılık aylığı bağlanacaklardan aylıklarının kesilmemesi yönünde talepte bulunanlar ya da sigortalılar %30 oranında kısa vadeli sigorta kollarına ilişkin prim oranı ilave edilerek sosyal güvenlik destek primi ödenecek.

5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışan için sosyal güvenlik destek primi oranı 80. maddeye göre tespit edilen prime esas kazançlar üzerinden 81. maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen prim oranına yüzde 30 oranının eklenmesi suretiyle bulunan toplamdır. Buna göre, % 7,5 işçi, % 22,5’i ise işveren payıdır.

Yüzde 30 oranının dörtte biri sigortalı, dörtte üçü işveren hissesidir.

Bu kapsamda sayılan kişilerden sosyal güvenlik destek primine tabi olanların prim ödeme yükümlüsü bunların işverenleridir.

Öte yandan,  5434 sayılı Kanun’a göre emekli aylığı alanların, emekli aylıkları devam edilecek ve emekli aylığından sosyal güvenlik destek primi kesilecektir. Ancak Kanun’un yürürlük tarihinden itibaren bir ay içinde yazılı talepleri doğrultusunda;

- Kısa ve uzun vadeli sigorta kolları veya

- Sosyal güvenlik destek primi

uygulanacaktır.

Bunlardan uzun vadeli sigorta primi ödeyenlerin belirtilen süre içinde yazılı talepte bulunmamaları halinde ayrıca iş kazası meslek hastalığı hükümleri uygulanacak, ancak sosyal güvenlik destek primi kesilmeyecektir.

Sosyal Güvenlik Kurumu’na tabi bir işyerinde çalışmakta iken emekliye ayrılan ve emekliye ayrıldıktan sonra ikinci bir işveren nezdinde ücretli olarak çalışanların prime esas kazançları üzerinden 5510 sayılı Kanun uyarınca kesilen Sosyal Güvenlik Destek Primleri’nin, ücretin vergi matrahının tespitinde indirim olarak dikkate alınması gerekecektir.

Ramazan CENK*
Yaklaşım

(*)    Gelir İdaresi Başkanlığı Müdürü

([1])  MB’nin, 08.01.1988 tarih ve GVK/2-2128 (87/90030 geliş) sayılı Özelgesi.