Global ekonomin gereği olarak sınırların hızla kalktığı günümüz dünyasında yatırım araçlarının ülkemize gelmesinde ve şirket kuruluşlarında izlenecek yöntemler bu yazının konusunu oluşturmaktadır.

II- YABANCI SERMAYELİ ŞİRKETLERİN TABİ OLDUKLARI YASAL DÜZENLEMELER

Yabancı ülkelerin vatandaşlığına sahip olan gerçek kişiler ile bu ülkelerde yerleşik tüzel kişilerin Türkiye’de kurulacak olan bir tüzel kişiliğe veya kurulu tüzel kişi ortaklığa, yabancı sermaye getirmek suretiyle ortak olarak katılmaları mevzuatımızda;6224 sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu, Yabancı Sermaye Çerçeve Kararı, Yabancı Sermaye Çerçeve Kararı Hakkında 1, 2, 3 Sayılı Tebliğ ve Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararı hükümlerine tabi bulunmaktadır.

Şirket kuruluşlarında yurt dışında yerleşik her bir kişi veya kuruluşun asgari 50.000 Amerikan Doları (USD) tutarında yabancı sermaye getirmesi gerekmektedir. Yabancı ortak sayısı birden fazla olması durumunda getirilmesi gereken asgari toplam yabancı sermaye miktarı 50.000 Amerikan Doları (USD) yabancı ortak sayısı kadardır. Belirtilen asgari toplam yabancı sermaye içinde yabancı ortakların iştirak oranları serbestçe belirlenir.

Ayrıca şirket sermayesi ve ortak paylarının belirlenmesinde Türk Ticaret Kanunu’nda belirtilen asgari sermaye ve hisse tutarına da uyulması zorunludur. Dışarıda yerleşik kişi ve kuruluşlar Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü izni çerçevesinde sermaye paylarının ayni veya nakdi olarak ödeyebilirler.

III- YABANCI SERMAYELİ ŞİRKETLERİN FAALİYET KONULARI

Yurt dışında yerleşik kişi ve kuruluşlar Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü’nce verilen izin belgelerinde yazılı olan ve buna uygun olarak Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi’nde ilan edilen ana sözleşmede belirtilen konularla sınırlı olmak kaydıyla her türlü mal ve hizmet üretimine yönelik sanayi, ticari, zirai ve diğer konularda faaliyet gösterebilirler.

Bankalar ve ana faaliyet konuları para ve sermaye piyasaları ile sigortacılık olan mali kurumların kuruluş ve faaliyet izinlerine ve özel düzenleme konusu yapılan her nev’i işlemlerine ilişkin konularda ilgili mevzuat hükümleri saklıdır. Bu hususlar ile ilgili başvurular Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü ile birlikte özel mevzuatlarda gösterilen mercilere yapılır.

Bu konuda Yabancı Sermaye Teşvik Kanunu’nun 10. maddesinde; “Yerli sermaye ve teşebbüslere tanınan haklar, muafiyetler ve kolaylıklardan aynı sahalarda çalışan yabancı sermaye ve teşebbüsler de aynı şartlar dahilinde istifade ederler.” denmektedir.

IV- YABANCI SERMAYELİ ŞİRKET KURULUŞ AŞAMALARI

Yabancı sermayeli bir şirketin kuruluşlarını aşağıdaki ana başlıklar altında toplayabiliriz:

1. Fizibilite etüdünün hazırlanması, gerekli ön iznin alınması.

2. Ana sözleşmenin hazırlanması.

3. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na kuruluş için Müracaat edilmesi.

4. Ticaret siciline müracaat ve tescil ve ilan işleminin gerçekleşmesi.

5. Vergi dairesine müracaat edilmesi.

6. Kanunen kullanılması zorunlu olan defterlerin tasdiki.

7. Şirket kuruluş izin belgesinin tarihini müteakip en geç 3 ay içerisinde 5. maddede belirtilen şekilde bir şirket kurulacak ve şirket kuruluşunun ilan edildiği Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi ve Yabancı Ortak sermaye payının (her bir yabancı ortak için 50.000 USD) döviz olarak getirildiğine ve karşılığının şirkete ödendiğine dair Döviz Alım Belgesi ve ilgili banka dekontu veya döviz hesabında tutulduğuna dair (Yabancı Sermaye Çerçeve kararı hakkında 2 sayılı tebliğin 10.maddesinin b fıkrasında belirtilen bilgileri ihtiva eden) banka dekontu Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü’ne ibraz edilerek belgenin vize ettirilmesi gerekmektedir.

Hazine Müsteşarlığı’nın vermiş olduğu izin belgesinde belirtilen 3 aylık sürenin mücbir sebepler dolayısıyla geçmesi halinde tekrar süre uzatımı için müracaat edilir. Süre uzatımı dolayısıyla yapılan müracaatta daha önce alınan izin belgesinin aslı ve bir dilekçe ile başvurulur.

V- FİZİBİLİTE RAPORUNUN HAZIRLANMASI VE GEREKLİ ÖN İZNİN ALINMASI

Yurt dışında yerleşik kişi ve kuruluşlar Türkiye’de yatırım yapmak ve ticari faaliyette bulunmak üzere Türk Ticaret Kanunu’na göre anonim veya limited şirket kurmak için yabancı sermaye getirilmesi taahhüdüyle, ana sözleşmenin hazırlanmasını takiben Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü’ne müracaatla izin belgesi almaları gerekmektedir. Söz konusu belgenin alınabilmesi için Fizibilite Raporu hazırlanması şarttır.

Alınacak izin belgesi için aşağıdaki evraklarla Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü’ne müracaat edilmesi gerekir.

1- Yurt dışında yerleşik kuruluşlara ait;

a) Şirket ana sözleşmesi,

b) Yatırım kararı,

c) Son iki yıla ait bilanço,

d) Faaliyet belgesi.

2- Yurt dışında yerleşik kişilere ait;

a) Pasaport örneği,

b) Ticari ve sanayi özgeçmişi ile ayrıntılı bilgi ve bunları tevsik edici belgeler.

3- Yurt dışında yerleşik kişi veya kuruluşun Türkiye’de faaliyette bulunmak istediği konu için gerekli sermayeyi getireceğine dair niyet mektubu.

4- Müracaat formu.

5- Kurulacak şirketin ana sözleşme taslağı.

6- Yatırım için ithali düşünülen makine, teçhizat ve demirbaşların proforma faturaları, prospektüs ve katalogları ile bunların FOB (Menşei ülke döviz), FOB ($), CIF (TL) ve gümrük vergi ve resimlerin belirlendiği üç nüsha global liste.

7- Yatırım teşvik araçlarından istifade edilmek isteniyorsa gümrüklü toplam yatırım tutarının % 0,1’inin teminat olarak T.C. Merkez Bankası nezdindeki İhracatı Teşvik Fonu’na yatırıldığına dair makbuz.

8- İzin alma işlemlerini yürütecek kişiye kurucular tarafından verilecek vekaletname.

9- Eklenmesinde yarar görülen diğer bilgi ve belgeler.

Fizibilite raporu ve diğer istenen belgeler bir dilekçe ekinde Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü’ne başvurularak izin talep edilir. Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü yatırımları ülkenin ekonomik politikası ve plan çerçevesinde inceledikten sonra gerekli izni verir veya reddeder. Gerekli izin Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü’nden alındıktan sonra şirket kuruluşu için Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na müracaat edilir.

VI- ANA SÖZLEŞMENİN HAZIRLANMASI

Yabancı sermayeli şirketler için ana sözleşme hazırlanması ile % 100 yerli sermayeli şirketler için hazırlanan ana sözleşme arasındaki tek farklılık Amaç ve Konu maddesinde ortaya çıkmaktadır. Yabancı sermayeli şirketin amaç ve konu maddesinin başlangıcına;

Şirketin Amaç ve Konusu T.C. Başbakanlık Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü’nün .../.../....... tarih ve .............sayılı izin belgesi çerçevesi içerisinde yürürlükteki ithalat-ihracat rejimleri ve diğer mevzuata riayet etmek kaydıyla........................................şeklinde olmak kaydıyla;

.........................

ibaresi düşülmelidir.

VII- SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI İLE YAPILACAK İŞLEMLER

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na yapılacak başvuruda eklenmesi gereken belgeler aşağıda sunulmuştur:

- Şirket ana sözleşmesi (6 suret eklenmesi gerekir.)

- Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü’nden alınan izin belgesi.

- Yabancı ortağın nakdi sermayesinin Türkiye’ye geldiğine dair Döviz Alım Belgesi (DAB).

- Yabancı ortak sermaye taahhüdünü ayni olarak karşılıyorsa; ayni sermayenin tamamının ülkemize getirilip, tescilinin yapıldığına dair Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü’nün yazısı.

- Kurucu yabancı uyruklu şahıs Türkiye’de yerleşik ise döviz getirmesine gerek bulunmadığına dair Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı’nın yazısı ile oturma izni belgesinin aslı veya noter tasdikli sureti.

VIII- DİĞER İŞLEMLER

Yukarıda sıraladığımız belgelerle ve müracaatla gerekli izin belgesinin alınmasının ardından, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na yukarıda sayılan belgeler ile başvurularak şirket kuruluş izni alınır. Kuruluş izni için Ankara’daki Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na müracaat edilir.

Gerekli kuruluş izni alındıktan sonra şirket ana sözleşmesi ve diğer belgeler Ticaret Sicili’ne tescil, ilan ve kayıt ettirilerek kuruluş işlemi tamamlanmış olur.

Ticaret Sicili’ne verilecek evraklar Türk sermayeli bir şirkette verilmesi gereken evraklar ile aynıdır.

Tescil tarihi itibariyle şirket adresinin bulunduğu yerin vergi dairesine başvurularak Vergi Sicil Numarası alınır ve Vergi Usul Kanunu’nda belirtilen tutulması zorunlu olan defterler tasdik ettirilir.

IX- KURULUŞ İŞLEMLERİNE AİT MUHASEBE KAYITLARI

Yabancı sermayeli bir şirketin kuruluşuna ilişkin muhasebe işlemleri Türkiye de kurulan şirketlerin kuruluş işlemlerinde gerçekleştiği gibidir.

Örnek Olay:

Yabancı uyruklu 2 şahıs Türkiye’de kurulacak olan bir Anonim Şirket’e 65.000 USD eşit ortak olmak için gerekli girişimleri başlatmıştır ve Hazine’den izni almıştır. Ortaklık payına karşılık Türkiye’ye 130.000 USD getirmiş ve bu dövizi bir bankada 188.500 TL’den Döviz Alım Belgesi (DAB) düzenleterek Türk Lirası’na çevirmiş ve bu para şirket tescil edilene kadar bloke edilmiştir. Şirketin tescilini takiben bloke olan bu para serbest hesaba alınmıştır.

Şirket yukarıda sayılan tüm yasal prosedürleri yerine getirmiş. Bu kuruluş işlemlerine ait kayıtlar aşağıdaki şekilde olacaktır.

- Yabancı uyruklu ortağın yaptığı sermaye taahhüdü;

­­­­­_____________ / ___________________

501.ÖDENMEMİŞ SERMAYE HS 188.500,00

501.01. SERMAYE TAAHHÜT HESABI 188.500,00

501.01.002 Ortak Bay A 97.500,00

501.01.002 Ortak Bay B 97.500,00

500.SERMAYE HS 188.500,00

500.01. SERMAYE HS 188.500,00

500.01.001 Bay A 97.500,00

500.01.002 Bay B 97.500,00

ORTAKLAR SERMAYE TAAHHÜT

(1,45TL x130.000USD)

____________________________________

- Yabancı sermayenin şirketin tesciline kadar bloke edilmesi;

­­­­­­_____________ / ___________________

102.BANKALAR HS 188.500,00

102.02.BLOKE HEAPLAR 188.500,00

102.02.001 A BNK BLOKE HS 188.500,00

501.ÖDENMEMİŞ SERMAYE HS 188.500,00

501.01.SERMAYE TAAHHÜT HESABI 188.500,00

501.01.002 Ortak Bay A 97.500,00

501.01.002 Ortak Bay B 97.500,00

ORTAKLAR SERMAYE TAAH BORCUNU

BANKAYA BLOKE EDİLMESİ

(1,45TL x 130.000USD)

____________________________________

- Yabancı sermayeli şirketin kuruluş tescil işleminden sonra;

_____________ / ___________________

102.BANKALAR HS 188.500,00

102.01 A BNK HS 188.500,00

102.01.001 A BANKASI BLOKE HS 188.500,00

102.BANKALAR HS 188.500,00

102.02.BLOKE HESAPLAR 188.500,00

102.02.001 A BNK BLOKE HS 188.500,00

ŞİRKET BLOKESİNİN ÇÖZÜLMESİ

(622.500 TL x 80.000 USD)

____________________________________

X- DEĞERLENDİRME

Yukarıdaki açıklamalar ışığında dikkat edilmesi gereken noktalardan biri yabancı sermayeli şirket ve yabancı uyruklu şirket kavramlarıdır. Yabancı uyruklu şirket yurt dışında kendi ülke mevzuatına göre kurulmuş şirkettir. Bizim de çalışmamızın konusunu oluşturan yabancı sermayeli şirkette ise yabancı uyruklu kişilerin (gerçek ya da tüzel kişi) Türk mevzuatına göre Türkiye’de şirket kurmaları ve faaliyet göstermeleri anlaşılmalıdır. Yabancı sermayeli şirket kuruluşlarında ilgili mevzuat dikkatlice incelenmeli ve bu mevzuata aykırı işlemler yapılmamalıdır. Aksi halde verilen izin belgelerinin iptaline kadar varan sonuçlarla karşılaşılabilir. Yabancı sermayeli şirket kuruluş işlemlerinin muhasebe kayıtlarında Türk sermayeli şirketlerde olmayan blokasyon işlemi vardır. Yapılacak muhasebe uygulamalarında bu işleme dikkat edilmelidir.

Mustafa ALPASLAN(*)
Harun Reşit TOKCAN(**)

Yaklaşım
_____________________________
(*) Dr., SMMM
(**) SMMM