Kıdem tazminatı, çalışanlar yönünden özel bir öneme sahiptir.

Kıdem tazminatına hak kazanmayı çalışanların iş sözleşmelerinin kendileri veya işverenleri tarafından feshedilmesi ile kanunda belirtilen özel sebepler belirlemektedir. Çalışma hayatında iş sözleşmesinin son bulma nedeni çok çeşitlilik gösterebilmektedir.

Çalışanların büyük bir kısmı almış oldukları ücretlerin yeterli olmadığından, aldıkları ücretlerin ailelerini geçindiremediklerinden şikayet ederler. Özellikle asgari ücret düzeyinde ücret alan çalışanların bu şikayetleri daha da fazla olmaktadır.

Bu yazımızda aldığı ücretle ailesini geçindiremediği gerekçesiyle kendi isteği ile işten ayrılan işçinin kıdem tazminatına hak kazanıp kazanmayacağını açıklamaya çalışacağız.

II- İŞÇİNİN KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANABİLMESİ İÇİN HAKLI NEDENLER

1475 sayılı Kanun’un 14. maddesine göre işçinin işyerinde en az bir yıl kıdemi olması durumunda aşağıdaki koşullardan birinin varlığı işçinin kıdem tazminatına hak kazanmasını sağlar. Buna göre iş sözleşmesi;

1. İşveren tarafından 4857 sayılı Kanun’un 25. maddesinin II numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında,

2. İşçi tarafından 4857 sayılı Kanun’un 24. maddesi uyarınca,

3. Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla,

4. Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malûllük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla,

5. 506 sayılı Kanun’un 60. maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanun’un geçici 81. maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle feshedilmesi,

6. Kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile  sona erdirmesi,

7. İşçinin ölümü

sebebiyle son bulması hallerinde kıdem tazminatına işçi hak kazanır.

III- İŞÇİNİN KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANABİLMESİ İÇİN DERHAL FESİH HAKKINI KULLANACAĞI HAKLI NEDENLER

İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkını kullanarak kıdem tazminatına hak kazanacağı sebepler İş Kanunu’nun 24. maddesinde belirtilmiştir. Bu sebepler şunlardır:

A- SAĞLIK SEBEPLERİ

a) İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.

b) İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa.

B- AHLÂK VE İYİNİYET KURALLARINA UYMAYAN HALLER VE BENZERLERİ

a) İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa.

b) İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.

c) İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler, yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnad veya ithamlarda bulunursa.

d) İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.

e) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,

f) Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa yahut çalışma şartları uygulanmazsa.

C- ZORLAYICI SEBEPLER

İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.

IV- ALDIĞI ÜCRETLE GEÇİNEMEDİĞİ GEREKÇESİYLE İŞ-TEN AYRILAN İŞÇİNİN KIDEM TAZMİNATI

Yukarıda da açıklandığı üzere işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için iş sözleşmesinin kendisi tarafından feshedilmesini gerektirecek nedenler arasında  “aldığı ücretle geçinememe” nedeni yoktur. Başka bir deyişle  işçi “ben bu ücretle geçinemiyorum, ailemi geçindiremiyorum” diyerek işten kendi isteği ile ayrıldığında kıdem tazminatına hak kazanamaz. Anılan nedenle işçi işten ayrıldığında işverene ihbar süresi vermesi veya ihbar tazminatı ödemesi gerekir.  Yargıtay’ın vermiş olduğu bir Karar “alınan ücretin aile geçimine yetmemesi nedeniyle işten kendi isteğiyle ayrılan işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz.”(1) şeklindedir. Hemen belirtelim iş sözleşmesinde ücrete zam yapılacağına ilişkin hüküm var ise bu hükmün uygulanmaması nedeniyle işçi işinden ayrılıyorsa kıdem tazminatına hak kazanır.

V- SONUÇ

Aldığı ücretin kendisi ve ailesinin geçimine yetmediği için işten ayrılan işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz. “Ücretin işçinin/ailesinin geçimine yetmemesi” haklı fesih nedenlerinden değildir. Aldığı ücretle geçinemediği/ailesini geçindiremediği gerekçesiyle işten ayrılan işçiler kıdem tazminatı alamayacakları gibi birde işverene ihbar tazminatı ödemek zorunda kalabileceklerdir.

Arif TEMİR*
Yaklaşım

*  İş Müfettişi, Kamu Yönetimi Uzmanı

(1)   Yrg. 9. HD.’nin, 23.02.2006 tarih ve E. 2005/20710, K. 2006/4619 sayılı Kararı (Yargıtay Kararı www.tisk.org.tr adresinden alınmıştır.).