I- GİRİŞ

Bilindiği üzere, ilk defa 4447 sayılı Kanunla getirilen eksik gün nedenlerinin belgelendirilmesi hususu değişen mevzuat çerçevesinde bugüne kadar geçerliliğini ve güncelliğini korumuştur. Amaç, sigortalıların fiili çalışmalarının Kurum’a[1] her ay 30 gün üzerinden bildiriminin yapılarak kayıtdışı istihdamın önüne geçilmesini sağlamaktır. Bu çalışmamızda, ilgili cari ayda Kurum’a vermesi gereken asıl nitelikteki prim belgeleri ile varsa eksik gün nedenlerinin belgelenmesinde cari aydan sonra eksik gün nedenlerinin Kurum’a bildirilmesinde önemli bir ayrıntı olan idari para cezasının uygulanıp uygulanamayacağı veya hangi şekilde uygulanacağı irdelenecektir. Ancak, konunun iyi anlaşılabilmesi için çalışmamızın yasal dayanak bölümünde ilgili tüm mevzuata genel itibariyle yer verilmiştir.

II- YASAL DAYANAK

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun[2] “prim belgeleri ve işyeri kayıtları” başlığını taşıyan 86. maddesinin dört ve beşinci fıkraları hükmüne göre;

(4) Ay içinde bazı işgünlerinde çalıştırılmadığı ve ücret ödenmediği beyan edilen sigortalıların, otuz günden az çalıştıklarını ispatlayan belgelerin işverence ilgili aya ait aylık prim ve hizmet belgesine eklenmesi şarttır. Kamu idareleri ile toplu iş sözleşmesi imzalanan işyerlerinde bu şart aranmaz.

(5) Sigortalıların otuz günden az çalıştığını gösteren bilgi ve belgelerin aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken süre içinde verilmemesi veya verilen bilgi ve belgelerin Kurum’ca geçerli sayılmaması halinde, otuz günden az bildirilen sürelere ait aylık prim ve hizmet belgesi Kurum’ca re’sen düzenlenir ve muhteviyatı primler, bu Kanun[3] hükümlerine göre tahsil olunur.

5510 sayılı Kanun’un “Kurum’ca Verilecek İdarî Para Cezaları” başlığını taşıyan 102. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi hükmüne göre;

c) 86. maddesinin birinci fıkrası uyarınca verilmesi gereken belgeleri, Kurum’ca belirlenen şekilde ve usûlde vermeyenler ya da Kurum’ca internet, elektronik veya benzeri ortamda göndermekle zorunlu tutulduğu halde anılan ortamda göndermeyenler veya belirlenen süre içinde vermeyenlere her bir fiil için;

1) Belgenin asıl olması halinde aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin beşte biri tutarında,

2) Belgenin ek olması halinde, aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla her bir ek belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin sekizde biri tutarında,

3) Ek belgenin 86. maddenin beşinci fıkrasına istinaden Kurum’ca re’sen düzenlenmesi durumunda, aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla her bir ek belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin yarısı tutarında,

4) Belgenin mahkeme kararı, Kurum’un denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitler veya diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemeler neticesinde ya da bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden, hizmetleri veya kazançları Kurum’a bildirilmediği veya eksik bildirildiği anlaşılan sigortalılarla ilgili olması halinde, belgenin asıl veya ek nitelikte olup olmadığı, işverence düzenlenip düzenlenmediği dikkate alınmaksızın, aylık asgari ücretin iki katı tutarında,

İdari para cezası uygulanır.

5510 sayılı Kanun’un uygulama yönetmeliklerinin başında gelen Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin[4] “aylık prim ve hizmet belgesinin düzenlenmesi, verilmesi ve saklanması” başlıklı 109. maddesinin (13), (14) ila (15) numaralı fıkraları hükmüne göre;

(13) Aylık prim ve hizmet belgesi ile birlikte ay içinde otuz günden az çalışan veya eksik ücret ödenen sigortalılara ilişkin;

a) Kurum’ca yetkilendirilmiş sağlık hizmeti sunucularından veya işyeri hekimlerinden alınmış istirahatlı olduğunu gösteren raporu,

b) Ücretsiz veya aylıksız izinli olduğunu kanıtlayan izin belgesi,

c) Disiplin cezası uygulaması, gözaltına alınma ile tutukluluk hâline ilişkin belgeleri,

ç) Kısmi süreli çalışmalara ait yazılı iş sözleşmesi,

d) İşverenin imzasını da taşıyan puantaj kayıtları,

e) Grev, lokavt, genel hayatı etkileyen olaylar, doğal afetler nedeniyle işyerinde faaliyetin durdurulduğunu veya işe ara verildiğini gösteren ilgili resmî makamlardan alınan yazı örneği,

Sigortalıların eksik gün bildirimine ilişkin bilgi formu (Ek-10) ekinde Kurum’a verilir veya Acele Posta Servisi, iadeli taahhütlü ya da taahhütlü olarak gönderilir.

(14) Onüçüncü fıkrada sayılan hâllere ilişkin belgelerin geriye yönelik olarak her zaman düzenlenebilir nitelikte olanları, aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken süreden sonra verilmesi hâlinde işleme konulmaz. Bu durumların dışındaki otuz günden az çalışılan sürelere ait geçerli belgeleri belirlemeye Kurum Yönetim Kurulu yetkilidir.

(15) Toplu iş sözleşmesi yapılan işyerleriyle kamu işyerlerinde çalışan sigortalılara ilişkin eksik bildirim nedenlerinin aylık prim ve hizmet belgesinde belirtilmesi şartıyla ayrıca belge aranmaz.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin “araştırma ve re’sen yapılacak işlemlerde ortak hükümler” başlıklı 119. maddesinin (8) ila (9) numaralı fıkraları hükmüne göre;

(8) İşyerlerinde;

….

b) Ay içinde bazı işgünlerinde çalıştırılmadığına veya eksik ücret ödendiğine dair belgeleri Kurum’a verilmeyen veya verilen bu belgeler Kurum’ca geçerli sayılmayan,

Sigortalılar ile ilgili olarak düzenlenmesi gereken, sigortalı işe giriş bildirgesi ve aylık prim ve hizmet belgesi Ünitece[5] yapılacak bir ay süreli tebligat ile ilgili işveren veya alt işverenden istenir.

(9) Söz konusu belgeler, yapılan tebligata rağmen verilmediği takdirde Ünitece re’sen düzenlenir.

Aylık Prim Ve Hizmet Belgesinin Sosyal Güvenlik Kurum’una Verilmesine Ve Primlerin Ödenme Sürelerine Dair Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ’in[6] “g-Eksik Gün Nedenlerinin ve İşten Çıkış Nedenlerinin Bildirilmesi” başlığında yer alan düzenlemeler aşağıdadır.

Ay içinde bazı iş günlerinde çalıştırılmayan ve çalıştırılmadığı günler için ücret de ödenmeyen sigortalıların eksik çalışma nedenlerinin aylık prim ve hizmet belgesine kaydedilmesi gerekmektedir. Sigortalının eksik çalışma nedenleri Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 9 nolu ekinde yer alan aylık prim ve hizmet belgesinin arka sayfasında açıklanmış olup,

01 İstirahat 10 Genel hayatı etkileyen olaylar

02 Ücretsiz/aylıksız izin 11 Doğal afet

03 Disiplin cezası 12 Birden fazla

04 Gözaltına alınma 13 Diğer

05 Tutukluluk 15 Devamsızlık

06 Kısmi istihdam 16 Fesih tarihinde çalışmamış

07 Puantaj kayıtları 17 Ev hizmetlerinde 30 günden az çalışma

08 Grev 18 Kısa çalışma ödeneği

09 Lokavt

Eksik gün nedenleri olarak sayılmıştır.

Dolayısıyla, ay içinde bazı iş günlerinde çalıştırılmayan ve çalıştırılmadığı günler için de ücret ödenmediği beyan edilen sigortalılara ilişkin olarak, aylık prim ve hizmet belgesinde kayıtlı eksik gün nedeni hanesine, yukarıda belirtilen nedenlerden sigortalının durumunu açıklayan kod numarası aylık prim ve hizmet belgesine kaydedilecektir.

Diğer taraftan, kamu işyerleri ve toplu iş sözleşmesi imzalanan işyerleri hariç olmak üzere, ay içinde bazı iş günlerinde çalıştırılmadığı ve ücret ödenmediği beyan edilen sigortalıların eksik çalıştıklarını ispatlayan belgelerin Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 10 no.lu ekinde yer alan belge ile aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken süre içinde işyerinin bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik İl/Merkez Müdürlüğüne elden verilmesi veya aynı süre içinde posta ile gönderilmesi gerekmektedir.

Kamu işyerleri ile toplu iş sözleşmesi imzalanan işyerleri ise, sigortalıların eksik çalışma nedenlerini aylık prim ve hizmet belgelerinde beyan etmeleri yeterli olup, bu durumu kanıtlayıcı belge ibraz etmeleri zorunlu bulunmamaktadır.

Sigortalıların otuz günden az çalıştığını gösteren bilgi ve belgelerin Kurum’a verilmemesi veya verilen bilgi ve belgelerin Kurum’ca geçerli sayılmaması halinde, otuz günden az bildirilen sürelere ait primler Kurum’ca re’sen tahakkuk ettirilerek tahsil edilecektir.

Kanun’un bu hükmüne istinaden, eksik gün nedenlerine ilişkin bilgi ve belgelerin Kurum’a verilmemesi veya verilmesine rağmen Kurum’ca geçerli sayılmaması halinde, işveren/aracılardan eksik bildirilen günlere ilişkin ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin bir aylık süre içinde verilmesi, 7201 sayılı Kanuna göre tebliğ edilecek yazı ile istenilecek, ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin söz konusu yazının tebliğinden itibaren bir aylık süre içinde verilmemesi halinde, bahse konu prim belgeleri ilgili Ünitece re’sen düzenlenerek, tahakkuk eden primler yine 7201 sayılı Kanuna göre tebliğ edilecek yazı ile işveren/aracılara bildirilecektir.

Dolayısıyla, eksik gün nedenlerine ilişkin bilgi ve belgelerin Kurum’a verilmemesi veya Kurum’ca geçerli sayılmaması halinde, 7201 sayılı Kanuna göre tebliğ edilecek yazı ile işveren/aracılardan eksik gün nedenlerine ilişkin bilgi ve belge değil, sigortalıların eksik bildirilen sürelerine ilişkin ek nitelikteki aylık pim ve hizmet belgelerinin verilmesi istenilecektir.

Diğer taraftan, eksik bildirilen günlere ilişkin ek nitelilikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin Kurum’a verilmesine ilişkin yapılan tebligat üzerine, işveren/aracılarca, ek nitelikte aylık prim ve hizmet belgesi yerine, söz konusu belgede kayıtlı sigortalıların eksik çalışma nedenlerine ilişkin her zaman düzenlenebilir nitelikte olmayan belge ibraz edilmesi halinde (belgelerin noter tasdikli veya resmi nitelikte olması kaydıyla), söz konusu belgelere de itibar edilecektir.

Eksik gün nedenlerine ilişkin bilgi ve belgeleri Kurum’a vermeyen veya vermelerine rağmen Kurum’ca geçerli sayılmayan işveren/aracılara gönderilecek olan tebligatlarda, ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin hangi sigortalılar için düzenlenmesi gerektiği, prim ödeme gün sayısı ve prime esas kazanç tutarı da belirtilecektir.

İşveren/aracılardan istenilecek olan ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgesindeki prime esas kazanç tutarının ne kadar olacağı, sigortalının ilgili ayda daha önce Kurum’a bildirilmiş olan prime esas kazanç tutarının prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunan günlük kazanç tutarının eksik bildirilen gün sayısı ile çarpılması suretiyle hesaplanacaktır.

III- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Yukarıda detaylı olarak verilen mevzuat ışığı altında, işverenler tarafından 4/1-a kapsamında (eski SSK’lılar) çalıştırılan sigortalılar için, herhangi bir ay için 30 günden az çalıştıkları takdirde, bu eksik çalışmanın nedeninin belgelendirilerek ilgili ay prim belgesine eklenmek suretiyle yasal süre içerisinde Kurum’a gönderilmesi gerekmektedir. Söz konusu belgelendirmede, kamu işverenleri ile toplu iş sözleşmesi imzalanan işyerleri istisna kapsamında olup, prim belgesinde eksik gün nedeninin beyan edilmesi yeterli kabul edilmiştir. Söz konusu eksik gün nedenlerinin gerek beyan edilmemesi gerek bu nedenlere ait kanıtlayıcı belgelerin gönderilmemesi durumunda Kurum’un ilgili Ünitesi tarafından işverenden ilgili bilgi veya belgeler 1 ay süreli tebligat ile istenilir. Bunun üzerine beyan edilen veya gönderilen belgelerin Kurum’ca geçerli bir belge olarak kabul edilmemesi durumunda işverenden eksik bildirilen günlere ilişkin ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin 1 aylık süre içinde verilmesi, verilmemesi halinde, bahse konu prim belgeleri ilgili Kurum’un ilgili Ünitesince re’sen düzenlenir, tahakkuk eden primler işverene tebliğ edilir. Bunun dışında, söz konusu ek belgeler Kurum tarafından re’sen düzenlendiğinden dolayı, aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla her bir ek belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin yarısı tutarında idari para cezası uygulanır.

Bu çalışmamızda önemli bir ayrıntı; işverenler tarafından herhangi bir sigortalısı/sigortalıları için, eksik gün neden/nedenlerinin belgelendirilmesi Kurum tarafından istendiğinde, söz konusu neden/nedenler Kurum tarafından geçerli olarak kabul edildiğinde, işveren hakkında idari para cezası uygulanamayacağıdır. Ancak, Kurum’a sonradan bildirilen eksik gün nedenleri geçerli belge olarak kabul edilmeği takdirde, işveren hakkında idari para cezası uygulanacaktır.

Mahmut ÇOLAK*
Yaklaşım


(*) SGK Müfettişi

[1] Sosyal Güvenlik Kurumu kastedilmektedir.
[2] 31.05.2006 tarihinde kabul edilerek 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak, 2008 yılı Ekim ayı başı itibariyle yürürlüğe girmiştir.
[3] 5510 sayılı Kanun kastedilmektedir.
[4] 28.08.2008 tarih ve 26981 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 2008 yılı Ekim ayı başı itibariyle yürürlüğe girmiştir.
[5] Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü/Sosyal Güvenlik Merkezi kastedilmektedir.
[6] 28.09.2008 tarih ve 27011 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 2008 yılı Ekim ayı başı itibariyle yürürlüğe girmiştir.