Ticari defterleri çalınma gibi rızaları dışında veya yangın, sel, deprem vb. bir afet sebebiyle elinden çıkanların, olayın gerçekleştiği tarihten itibaren kanıtlayıcı belgelerle birlikte 15 gün içerisinde yetkili Ticaret Mahkemesi'ne başvurarak zayi belgesi almaları gerekmektedir. Ancak uygulamada “zayi olma hali”nin sıkça kötüye kullanılması karşısında mahkemeler, bu belgeyi kolay kolay vermemektedir. Muhasebecinin arabasından çalındı, araba ile birlikte yandı, dolabın arkasındaki su borusu patladı veya oradaki prizden yangın çıkınca dolaptakiler yandı, defterleri yazmak için eve götürürken vapurda çalındı gibi gerekçeleri, artık mahkemeler kabul etmiyorlar.

Defter ve belgelerin kaybında zayi belgesinin alınmamış veya alınamamış olunması halinde, çeşitli kurumların inceleme elemanlarınca ibraz istendiğinde ve dolayısıyla ibraz edememe durumunda, ibraz etmeme suçu oluşmaktadır. Bu suç, genel bir düzenlemeye tabi tutulmamış, her kurum kendi kanunda bu suç için bir ceza öngörmüştür.

Vergide ibraz etmeme

Defter ve belgelerin vergi inceleme elemanına ibraz edilmemesi, Vergi Usul Kanunu'nun hürriyeti bağlayıcı ceza ile yaptırıma bağladığı fillerden birisidir. Anılan Kanun'un 359/a maddesine göre bu fiilin yaptırımı 6 ay ila 3 yıl arası hapistir. Hakim, bu cezayı erteleyebilir veya paraya çevirebilir. Paraya çevrilmede ölçüt, her bir gün için, sanayi sektöründe suç tarihinde uygulanan asgari ücretin yarısıdır. Yani bu gün bir mükellef inceleme elemanınca usulünce istenmesine rağmen defter ve belgelerini süresinde ibraz etmezse (hakimin 1/6 oranındaki takdiri indirim yetkisini kullandığını da düşünürsek) 5 ay (150 gün) hapis ile cezalandırılabilir. Hakim bu cezayı (150 x 585/2 =) 43.875 YTL para cezasına ancak ceza paraya çevrilirse, erteleme yoluna gidemez.

Sosyal sigortalarda ibraz

Defter ve belgeleri sadece vergi inceleme elamanları istemez. Sosyal Sigortalar Kurumu müfettişleri de isteyebilir. Müfettişlerce yapılan ibraz talebinin süresinde karşılanmaması halinde uygulanacak yaptırım 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu'nun 140. maddesinde idari para cezası olarak düzenlenmiştir. Madde hükmüne göre defter ve/veya belgeleri ibraz etmeyenler, bilanço esasına göre defter tutmakla yükümlü iseler aylık asgari ücretin 12 katı, diğer defterleri tutmakla yükümlü iseler aylık asgari ücretin altı katı, defter tutmakla yükümlü değillerse aylık asgari ücretin üç katı tutarında idari para cezası ile cezalandırılırlar. Yani söz konusu fiilin bu gün işlenmesi halinde cezası, bu kanuna ve duruma göre 7.020 YTL ile 1.755 YTL arasında idari para cezası olarak karşımıza çıkmaktadır. 1.1.2008’de yürürlüğe girecek yeni Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda da ceza, aynı yöndedir (5510 sayılı Kanun md.102/e).

Sermaye piyasasında ibraz

Aynı fiil Sermaye Piyasası Kanunu'nda da suç olarak düzenlenmiştir. Bu Kanun'un 47/B maddesinde, Sermaye Piyasası Kurulu'na veya Kurulca görevlendirileceklere defter ve belgelerini ibraz etmeyenlere, bunları saklayanlara veya yok edenlere bir yıldan üç yıla kadar hapis ve 8.000 YTL’den 20.000 YTL’ye kadar ağır para cezası verilmesi öngörülmüştür.

Ticaret hukukunda ibraz

Yeni Ticaret Kanunu Tasarısı’da defter veya belgeleri ibraz etmemeyi suç kapsamına almıştır. Kısa sürede yasalaşması gereken Tasarı'nın 562. maddesinde, şirketi denetlemeye yetkili bakanlık görevlilerine şirketin defter, belge ve bilgilerin sunulmaması veya bunların görev yapmalarının engellenmesi, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile yaptırımlanan bir suç olarak düzenlenmektedir. Alt sınır altı aydan kısa olduğu için Mahkemeler bu cezayı da paraya çevirecektir. Ancak burada paraya çevirme ölçütü, Vergi Usul Kanunu'nda öngörülenden farklı olarak, her bir gün için 20 YTL olacaktır. Benzeri suç ve ceza hükümlerine, tarasak, başka kanunlarda da rastlayabiliriz. Biz sadece en önemlilerini aktardık.

Her alanda ayrı ceza

Diyelimki defterleriniz zayi oldu ve mevzuatı bilmediğinizden zayi belgesi almadınız. Sonra da sırasıyla dört kurumda sizden defterlerinizin ibrazını istedi. Yandınız demektir. Dört ayrı dava, dört ayrı ceza. Cezalara bakarak suçları önem sırasına dizersek bu konuda en önemli olarak görülen suç Sermaye Piyasası alanındaki ibraz etmeme, daha az önemlisi vergi inceleme elemanına ibraz etmeme daha da az önemlisi Ticaret Kanunu tasarısına göre ibraz etmeme ve en önemsizi de SSK’ya ibraz etmemedir. Çünkü sosyal sigortalar hukukundaki yaptırım, sadece idari para cezasıdır. Demekki borsa hazineden, hazine ticari piyasaların düzeninden, ticari piyasaların düzeni SSK’dan daha önemlidir.

Ceza adaleti ve politikası açısından tutarlılık içermeyen bu hükümler kaldırılarak konunun belli kamu inceleme elemanlarına ibraz etmeme suçu olarak ceza kanununda yer alması gerekir. Aksi halde defter ve belgelerini zayi etmiş bir kişiye, zayi etmeden kaynaklanan aynı eylem dolayısıyla her hukuk dalında ayrıca ceza verilmesi sonucu doğmaktadır ki, bu sonuç ceza hukukunun genel ilkelerine de aykırıdır. 

http://www.referansgazetesi.com/haber.aspx?HBR_KOD=83891&YZR_KOD=156&ForArsiv=1