15.05.2008 tarih 5763 sayılı kanunun 2. Maddesi ile değişen 4857 Sayılı İş Kanunun 30. Maddesine göre; özel sektör işyerlerinde 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işletmelerin yasal yükümlülükleri aşağıda yer aldığı gibidir;

1- Konuyla ilgili olarak çıkarılan yönetmeliğe göre özürlü; doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişilerden çalışma gücünün en az % 40 ın dan yoksun olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenenleri ifade etmektedir/kapsamaktadır.

2- 50 ve daha fazla işçi çalıştıran özel sektör işletmeleri %3 özürlü çalıştırmak zorundadır. Madde metninde 5763 sayılı yasa ile yapılan değişiklik sonucu özel sektor işletmelerinin Terör Mağduru ve Eski Hükümlü çalıştırma zorunluluğu kaldırılmıştır.

3- Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır. Bir başka ifade ile, il dışında şube veya fabrikası bulunan işletmelerde 50 sayısı ayrı ayrı dikkate alınacaktır. Örneğin, İstanbul ilinde merkezi bulunan şirketin, merkezde 40, İzmir ilinde bulunan fabrikasında ise 50 işçi çalışıyor ise sadece İzmir’de bulunan fabrikada %3 özürlü çalıştırılması yeterli olacaktır. Ancak, şirketin İstanbul ilinde iki ayrı noktadaki birimlerinde sırasıyla 25 ve 30 işçi çalışıyor ise, aynı il içinde toplam 55 işçi çalıştığı için %3 özürlü çalıştırılması gerekecektir.

4- Oranın hesabında yarıma kadar kesirler dikkate alınmamakta, yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülmektedir. Örneğin, 70 işçi çalıştıran işletmede %3 2,1 rakamına denk gelmekte bu nedenle de bu işletmenin 2 özürlü çalıştırması yeterli olmaktadır. Ancak işletmede 85 işçi çalışıyor ise %3, 2,55 rakamına denk gelecek, bu durumda da 3 işçi çalıştırılması gerekecektir.

5- Yer altı ve su altı işlerinde özürlü işçi çalıştırılmayacak ve 50 işçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hesaba katılmayacaktır.

6- %3 özürlü çalıştırma zorunluluğuna uymayan işletmeler her bir işçi ve her ay için 1.552 TL (01.01.2010’den geçerli) idari para cezası ödeyecektir. Örneğin; 85 işçi çalıştıran işletme Mart Nisan ve Mayıs 2010 aylarında 3 özürlü çalıştırmamış ise her ay için 3 x 1.552 = 4.656 TL, toplamda 3 ay için ise 13.968 TL ceza ödeyecektir.

7- İşverenler çalıştırmakla yükümlü oldukları işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığı ile sağlamalıdır. Kurum aracılığı olmadan özürlü işe alan işyerleri durumu en geç 1 ay içinde bulundukları yerdeki Türkiye İş Kurumu İl veya Şube Müdürlüğüne bildirmeli ve tescil ettirmelidir.

8- İşverenler, özürlü çalıştırma yükümlülüklerinin doğmasından itibaren 7 Gün içerisinde; niteliklerini de belirterek bulundukları yerdeki Türkiye İş Kurumu İl veya şube Müdürlüklerinden yazılı olarak başvuracaklardır.

9- İşverenlerce 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa tabi özürlü sigortalılar ile 1.7.2005 tarihli ve 5378 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinde belirtilen korumalı işyerlerinde çalıştırılan özürlü sigortalıların, prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin %100’ü,

10- Kontenjan fazlası özürlü çalıştıran, yükümlü olmadıkları halde özürlü çalıştıran işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir özürlü için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin %50’si Hazinece karşılanacaktır.

11- İşveren hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesi için işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak 506 sayılı Kanun uyarınca aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmesi ve sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile Hazinece karşılanmayan işveren hissesine ait tutarın ödenmiş olması şarttır.

12- Hazinece karşılanan prim tutarları gelir ve kurumlar vergisi uygulamalarında gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınmayacaktır.

13- İşverenler, devamlı olarak en az 50 işçi çalıştırdıkları işyerlerinde;

a) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi oluşturmakla,
b) Bir veya birden fazla işyeri hekimi ile gereğinde diğer sağlık personelini görevlendirmekle,
c) Sanayiden sayılan işlerde iş güvenliği uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik elemanı görevlendirmekle, yükümlüdürler.

14- Yukarıda yer alan iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümlere uyulmaması halinde 1.144 TL idari para cezası uygulanmaktadır.

15- Ayrıca yapılan düzenlemelere göre; bir işyerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçiler eski işyerlerinde tekrar işe alınmalarını istedikleri takdirde, işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.

İ.Halil Bağdınlı 

http://www.kpmgvergi.com/tr-tr/SanalKutuphane/makaleler/halil/Pages/50ve.aspx