Mükellefler çalınma, hasara uğrama vb. nedenlerle meydana gelebilecek zararlarını karşılamak amacıyla işletmeye dahil taşıtlarına kasko sigortası yaptırmaktadırlar.

Sigorta şirketleri ise, sigortaya konu taşıtlarda meydana gelebilecek zararları tazmin etmeyi ve hasara uğrayan taşıtları eski haline getirmeyi taahhüt etmektedirler.

Uygulamada, sigortalı taşıtların hasara uğraması halinde, hasara uğrayan taşıtlar,

- Sigortalı ile hiç ilişkilendirilmeksizin doğrudan sigorta şirketi tarafından tamir ettirilerek eski haline getirilip sigortalıya teslim edilmekte veya

- Sigortalı tarafından tamir ettirilerek tamir bedeli sigorta şirketine yansıtılmakta ya da

- Tamirinin mümkün olmadığı ve taşıtın hurdaya ayrıldığı durumlarda ise sigorta şirketince sigortalıya tazminat adı altında ödeme yapılmaktadır.

Aşağıda, işletme aktifine kayıtlı taşıtların kaza sonucu hurdaya ayrıldığı (pert olduğu) durumlarda sigorta şirketlerince ödenen tazminatların KDV karşısındaki durumu incelenecek, vergi idaresinin görüşlerine de yer verilerek, bu konudaki kişisel görüşlerimiz belirtilecektir.

II- KAZA SONUCU HURDAYA AYRILAN TAŞITLARLA İLGİLİ OLARAK SİGORTA ŞİRKETLERİNDEN ALINAN TAZMİNATLARDA KDV

A- GENEL OLARAK TAZMİNATLARIN KDV KARŞISINDAKİ DURUMU

KDV Kanunu’nun 1. maddesinde KDV’nin konusuna giren işlemler; mal teslimleri ve hizmet ifaları ile her türlü mal ve hizmet ithalatı olarak belirlenmiştir. Anılan maddeye göre, bir mal teslimi veya hizmet ifasının KDV’nin konusuna girebilmesi için;

- Teslim veya hizmetin Türkiye’de yapılması,

- Mal teslimi veya hizmet ifalarının ticari, sınai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde gerçekleştirilmesi

gerekmektedir.

Buna göre, KDV’den bahsedilebilmesi için öncelikle bir işlemin diğer bir ifade ile bir mal teslimi ve hizmet ifasının olması ve teslim ve hizmetin ticari, sınai, zirai ve serbest meslek faaliyeti kapsamında gerçekleştirilmesi gerekir. Aksi halde, KDV’den bahsedilmesi söz konusu değildir. Bu işlemlerde KDV’nin matrahı ise, teslim ve hizmet işlemlerinin karşılığını oluşturan bedeldir. Ayrıca, bu bedele vade farkı, fiyat farkı, faiz, prim gibi çeşitli gelirler ile servis ve benzeri adlar altında sağlanan her türlü menfaat, hizmet ve değerler de dahil bulunmaktadır.

Öte yandan, tazminat, bir kişinin başka bir kişiye uğradığı zararı karşılamak üzere verdiği bir paradır. Tazminatlar, genel olarak bir teslimin veya hizmetin karşılığı olarak verilmemektedir. Ancak, bazı durumlarda bir teslim ve hizmetin karşılığı olarak da ödenebilmektedir.

Bu çerçevede, tazminatlar;

- Bir mal teslimi veya hizmet ifasının karşılığını oluşturduğu veya bedelin vadesinde ödenmemesi nedeniyle uygulandıkları takdirde KDV’ye tabi bulunmaktadır.

- Bir teslim veya hizmetin karşılığını oluşturmadığı ve/veya karşılığında mal veya hizmet temin edilmediği ya da vergiye tabi teslim ve hizmet bedelinin ödenmesi ile bir ilgisinin bulunmadığı hallerde ise KDV’nin konusuna girmemektedir.

B- HURDAYA AYRILAN TAŞITLAR NEDENİYLE SİGORTA ŞİRKETLERİNDEN ALINAN TAZMİNATLARDA KDV

1- Hurdaya Ayrılan (Pert Olan) Taşıtlar Nedeniyle Sigorta Şirketlerinden Alınan Tazminatların KDV’ye Tabi Olmadığı

Yukarıda da ifade edildiği üzere sigorta tazminatları, sigorta ettirilen taşıtın hasara uğraması nedeniyle hasar karşılığı sigorta şirketinden alınan paralardır. Sigorta tazminatları karşılığı sigortalının sigorta şirketine bir hizmet sunması ya da mal teslim etmesi söz konusu değildir. Sigorta şirketi, sigorta sözleşmesinin bir gereği olarak sigortalının uğradığı zararı gidermektedir.

Buna göre, sigortalı taşıtların kaza sonucu hurdaya ayrılması nedeniyle sigorta şirketlerince ödenen tazminatlar, herhangi bir teslim ve hizmetin karşılığını oluşturması nedeniyle katma değer vergisine tabi bulunmamaktadır. Dolayısıyla, taşıtları hurdaya ayrılan işletmelerin kendilerine ödenen tazminatlar için sigorta şirketlerine fatura düzenlemeleri ancak KDV hesaplamamaları gerekir. Hurdaya çıkan taşıtların bu tazminat faturasına istinaden işletmeden çıkışının yapılması ve muhasebe kayıtlarının bu çerçevede gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Maliye Bakanlığı’nın konu ile ilgili olarak verdiği aynı doğrultudaki görüşlerinin bazılarının özeti aşağıdadır:

“Hasara uğrayan binek otomobili eski durumuna getirmek yerine hasarın tutarına bakılmaksızın belli miktarda ödenen tazminatlar, bir teslim ve hizmetin karşılığını oluşturmaması nedeniyle KDV’ye tabi değildir.”(1)

“Sigorta şirketlerince ödenen hasar tazminatı bir teslim veya hizmetin karşılığı olmadığından, KDV’nin konusuna girmemektedir.”(2)

“Mükelleflerin aktiflerine/işletmelerine kayıtlı aracın kaza neticesinde pert olması nedeniyle sigorta şirketinden alacakları sigorta tazminatı bedeli, bir teslim veya hizmetin karşılığı olmadığından, bu mükellefler tarafından sigorta şirketi adına düzenlenecek faturada KDV hesaplanmayacaktır.”(3)

2- Hurdaya çıkan Taşıtlarla İlgili Olarak KDV Yönünden Yapılacak İşlemler

KDV Kanunu’nun 30/c maddesine göre, zayi olan mallar nedeniyle yüklenilen KDV’lerin indirim konusu yapılması mümkün bulunmamakta, indirilen vergilerin ise malların zayi olduğu dönemde hesaplanan KDV’ye ilave edilmek suretiyle düzeltilmesi, düzeltilen KDV’nin ise gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınması gerekmektedir. İşletmeye ait binek otomobillerin alımında ödenen KDV’nin ise oto kiralama şirketleri ve taksi işletmeleri hariç indirilmesi mümkün olmadığından, zayi olan binek otomobiller nedeniyle bu şekilde bir düzeltme yapılmasına gerek bulunmamaktadır.

Buna göre, kaza sonucu hurdaya ayrılan taşıtların zayi olan mal kapsamında değerlendirilmesi gerektiğinden, aktife kayıtlı veya işletmeye dahil olan binek otomobil dışındaki taşıtların hurdaya ayrılması halinde, bu taşıtların alımı sırasında yüklenilip indirilen KDV’nin, taşıtın hurdaya ayrıldığı dönem KDV beyannamesinde hesaplanan KDV’ye ilave edilmek suretiyle düzeltilmesi, bu şekilde düzeltilen KDV’nin ise gelir ve kurumlar vergisi yönünden gider veya maliyet olarak dikkate alınması gerekir. Hurdaya ayrılan binek otomobillerin alımında ödenen KDV’nin ise kanunen indirilmesi söz konusu olmadığından, oto kiralama şirketleri ve taksi işletmeleri hariç bunlarla ilgili olarak bir düzeltme yapılmasına gerek bulunmamaktadır.

III- SONUÇ

Yukarıda yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, sigortalı taşıtların kaza sonucu hurdaya ayrılması nedeniyle sigorta şirketlerince ödenen tazminatlar, herhangi bir teslim ve hizmetin karşılığını oluşturmadığından KDV’ye tabi değildir. Ayrıca, kaza sonucu hurdaya ayrılan taşıtların zayi olan mal kapsamında değerlendirilmesi gerektiğinden kaza sonucu hurdaya ayrılan binek otomobil dışında kalan taşıtların alımında ödenip indirilen KDV’nin hesaplanan KDV’ye ilave edilmek suretiyle düzeltilmesi gerekmekte, düzeltilen vergilerin ise gider veya maliyet olarak dikkate alınması mümkün bulunmaktadır. Binek otomobillerin alımında yüklenilen KDV’lerin ise Kanun’un 30/b maddesine göre indirimi mümkün bulunmadığından (Oto kiralama şirketleri ve taksi işletmeleri hariç), bunlar için KDV düzeltmesi yapılmasına gerek bulunmamaktadır.

Yılmaz SEZER*
Yaklaşım

* YMM

(1) MB.’nin, 08.06.1998 tarih ve 21421 sayılı Özelgesi.
(2) İstanbul Defterdarlığı’nın, 01.11.2001 tarih ve 5260 sayılı Özelgesi.
(3) İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı’nın, 2009/183 Sıra No.lu KDV Uygulama Tamimi.