Çocukların sağlıklı gelişimlerini sağlamak toplumların daha ileri seviyelere ulaşmalarında en önemli unsurlardan biridir.

Bu nedenle gerek Anayasamızda gerekse kanunlarımızda çocukları korunması, eğitimi vb. konularda birçok düzenleme bulunmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun([1]) “Analık halinde çalışma ve süt izni” başlıklı 74. maddesinde, kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verileceği hüküm altına alınmıştır. Uzmanlar bebeğe ilk 6 ay sadece anne sütünün yeteceği, bu süre içerisinde ek gıda ve su verilmesine gerek olmadığını belirtmektedir. Kuşkusuz ki, yaşamının ilk döneminde anne sütü alan bir çocuğun daha az sağlık sorunları yaşayacağı açıktır.

Makalemizde, öneminden dolayı süresi Kanun’da düzenlenen süt izni ile ilgili olarak, bu izni kullanan kadın işçinin şehir dışında bir göreve gönderilip gönderilemeyeceği açıklanacaktır.

II- YASAL DÜZENLEMELER

A- İŞ KANUNU

Süt izni ile ilgili yasal düzenleme 4857 sayılı İş Kanunu’nun “Analık halinde çalışma” başlıklı 74. maddesinde yer almaktadır. Anılan maddenin son fıkrasında, “kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verileceği, bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçinin kendisinin belirleyeceği, bu sürenin günlük çalışma süresinden sayılacağı” hüküm altına alınmıştır.

B- GEBE VEYA EMZİREN KADINLARIN ÇALIŞTIRILMA ŞARTLARIYLA EMZİRME ODALARI VE ÇOCUK BAKIM YURTLARINA DAİR YÖNETMELİK([2])

İşyerlerindeki gebe, yeni doğum yapmış veya emziren işçilerin işteki güvenlik ve sağlığının sağlanması ve geliştirilmesini destekleyecek önlemler uygulamak ve bu işçilerin hangi dönemlerde ne gibi işlerde çalıştırılmalarının yasak olduğunu, çalıştırılabileceği işlerde hangi şart ve usullere uyulacağını, emzirme odalarının veya çocuk bakım yurtlarının (kreş) nasıl kurulacağını ve hangi şartları taşıyacağını belirlemek amacıyla çıkarılan “Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik” in 14. maddesinde de, İş Kanunu’nun 74. maddesinin son fıkrası aynen yer almıştır.

Söz konusu Yönetmelik’ le çalıştırılan kadın işçi sayısına göre işverene oda ve yurt açma yükümlülüğü getirilmiş, 100-150 arası kadın işçi çalıştırılan işyerlerinde, bir yaşından küçük çocukların bırakılması ve bakılması ve emziren işçilerin çocuklarını emzirmeleri için, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre uzaklıkta bir emzirme odasının kurulması, 150’den çok kadın işçi çalıştırılan işyerlerinde ise aynı amaçlarla bir yurdun kurulması zorunlu hale getirilmiştir.

Yönetmeliğin;

- 5. maddesinin (a) bendi ile, fiziksel ve zihinsel yorgunluk ile ilgili olarak; gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçilerin çalışma saatleri ve ara dinlenmelerinin geçici olarak yeniden düzenleneceği, söz konusu işçilerin çalışma saatlerinin gece süresine ve gebe işçilerin çalışmalarının günün erken saatlerine rastlamaması için gereken önlemlerin alınacağı, (d) bendi ile, çalışma saatleri ve çalışma hızı ile ilgili olarak; çalışma hızının, saatlerinin ve işteki yoğunluğun işçinin önerileri dikkate alınarak mümkün olduğunca uygun hale getirilmesi için gerekli şartların sağlanacağı, (e) bendi ile, gebe ve yeni doğum yapmış insanın yalnız çalıştırılmamasının esas olduğu,

- 9. maddesi ile, emziren işçinin doğumu izleyen 6 ay boyunca gece çalıştırılmasının yasak olduğu, 10. maddesi ile, gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçinin günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamayacağı düzenlenmiştir.

III- DEĞERLENDİRME

Görüleceği üzere, Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik’ te, emziren işçilerin çalışma koşulları ile birçok detaylı düzenleme ve sınırlamalar getirilmiştir. Bu düzenlemelerin özünde, çalışan kadın işçiyi sağlık ve güvenlik risklerinden korumanın yanında, 0-6 yaş arası çocuklarının da korunması amaçlanmaktadır.

Sözleşme serbestîsi ilkesine göre, işçi ve işverenler karşılıklı edimlerin konusunu genel sınırlamalara aykırı olmamak koşuluyla serbestçe kararlaştırabilirler. İş ilişkisinin konusuna göre tarafların hak ve yükümlükleri farklılıklar arzetmektedir. İşçi yapmakla yükümlü olduğu işi çoğu zaman, ikametgâhının bulunduğu ilde gerçekleştirirken, bazen de yapılan işin niteliğine bağlı olarak şehir dışı görevler olabilmektedir.

Burada, süt izni kullanan kadın işçinin şehir dışı bir göreve gönderilip gönderilemeyeceği, gönderilirse işçinin durumunun ne olacağı tartışma konusudur. Bu konuda mevzuatta sınırlayıcı hüküm bulunmamakta olup, konuya ilişkin bir yargı kararı da mevcut değildir. Ancak, gerek İş Kanunu’nda, gerekse ilgili Yönetmelik’ te, süt izninin günde birbuçuk saat olacağı ve bu süreyi hangi saatler arasında kullanacağını kadın işçinin kendisinin belirleyeceği öngörülmüştür. Emziren işçinin, süt izni süresini aynı gün mesai saatleri içinde kullanması esastır. Süt iznini birleştirerek kullanmak, Kanun’un amacına göre uygun olmadığından hukuken geçerli değildir.

Kadın işçinin şehir dışı bir göreve gönderilmesi durumunda çocuğunu yanında götürme imkanı olamayabileceği gibi görev icabı gidilen ilde bir yaşından küçük bebeğiyle sağlıklı ve güvenli konaklama imkanlarının bulunması her zaman mümkün olmayabilir. Ayrıca, çocuğun bakıcı tarafından bakılıyor olması durumunda, bakıcının da kadın işçiyle beraber seyahat etmesi imkanının çok zor hatta çoğu zaman imkansız olduğu açıktır.

Tüm bu hususlar dikkate alındığında, işveren tarafından kadın işçiye süt izni kullandığı zaman zarfında, şehir dışı görevler verilmemelidir. Ancak zorunlu hallerde, verilen görevlerin kadın işçinin süt izni süresini mesai saatleri içerinde kullanmasına imkan verecek tarzda ikametgahına çok yakın iller (İzmir-Manisa, Burdur-Isparta, Ankara-Kırıkkale vb.) arasında şehir dışı görevler verilmesinin mümkün olabileceği kanaatindeyiz.

Sonuç olarak, gerek süt izni süresinin toplu olarak kullanılmasının kanunun amacına aykırı olması nedeniyle bu iznin günlük olarak kullanılmasının gerekmesi, gerekse İş Kanunu ve ilgili Yönetmelik’ te emziren kadın işçiyi ve emzirilen çocuğu koruyan yukarıda belirtilen birçok ayrıntılı düzenlemelerin yer alması ve kadın işçinin şehir dışı görevlere çocuğunu götürme, konaklama konusunda yaşayacağı sıkıntılar dikkate alındığında, emziren kadın işçinin rızası dışında ve süt iznini günlük olarak mesai saatleri içerisinde kullanmasına engel olacak tarzda ikametgahına çok uzak şehir dışı göreve gönderilmesinin kural olarak doğru olmayacağı, böyle bir görevlendirme karşılaşan kadın işçinin isterse iş akdini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatı alabileceği kanaatindeyiz.

IV- SONUÇ

Süt izni, kadın işçilerin bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için şekil ve şartları kanunla düzenlenen yasal bir haktır. Kanun koyucu, bu iznin günlük olarak kullanılmasını öngörmüş, birleştirilerek toplu olarak kullanılmasını geçerli bulmamıştır. İş sözleşmesi gereği, işçinin yapmakla yükümlü olduğu görev nedeniyle, işveren tarafından şehir dışı bir göreve gönderilmesi mümkün ise de, süt izni kullanan kadın işçinin ikametgahına uzak şehir dışı bir göreve gönderilmesi, fiilen süt iznini günlük olarak kullanmasını engelleyeceğinden, böyle bir görevlendirme doğru olmayacaktır. Böyle bir görevlendirme ile karşı karşıya kalan süt iznini kullanan kadın işçi isterse iş akdini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatına hak kazanabilecektir.

Mustafa GÜNÖZ*
Yaklaşım

(*) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişi Yrd.

([1]) 10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
([2]) 14.07.2004 tarih ve 25522 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.