Genel

• Şirket yönetimi kendi finansal tablolarını arzulanan kalitede üretebiliyor mu? Yönetim Kurulu’na sunulan denetlenmemiş finansal tablolar ile bağımsız denetim ya da iç denetimden geçmiş finansal tablolar arasında önemli farklar bulunuyor mu?

• Şirket yönetimi tarafından uygulanan muhasebe standartları faaliyet gösterilen endüstri trendleri ile uyum içinde midir? Eğer herhangi bir fark ise bunun finansal tabloları olan etkileri nasıl olabilir?

• Cari dönem finansal tablolarında yönetimin yaptığı önemli muhasebe tahminleri ve varsayımları nelerdir? Bu tahminlerin duyarlılık analizi nasıl bir eğilim göstermektedir?

• Yönetimin müzakere ve analizi ile dipnot açıklamaları, önemli muhasebe politikalarını ve öngörüleri ile bunlarda meydana gelmiş herhangi değişiklikleri yeterince açık ve tatmin edici bir şekilde açıklıyor mu?

• Makul değeri üzerinden kaydedilmiş önemli aktif ya da pasif kalemleri var mıdır? Varsa, hangileri? Makul değer tespitinde izlenen yöntem hangisidir? Makul değer üzerinden muhasebeleştirmenin finansal durum üzerindeki etkileri nedir?

• Şirket finansal tablolarının halka açıklanma tarihi faaliyet gösterdiği endüstrideki rakiplerine oranla ne durumda? Bu konuda herhangi bir gelişme ihtiyacı var mı?

• Şirket’in kurumsal yönetim ilkelerine uyumu ile iyi uygulamalar arasında bir kıyas çalışması yapılıyor mu?

• Şirket’in iç kontrol ortamı Yönetim Kurulu’na güven veriyor mu? Son dönemlerde ortaya çıkarılan önemli suiistimal yolsuzluk vs var mı?

• Şirket’in etkin bir iş sürekliliği yönetim programı var mı ?

• Şirket’in yurtdışı bağlı ortaklıkları ve/veya iştirakleri var mıdır? Eğer varsa bu şirketlerdeki kontrol ortamı, finans/muhasebe yetkinliği, muhasebe politikalarındaki uyum ana ortaklık ile paralel halde midir?

İlişkili taraflar

• Yönetimce tüm ilişkili taraflar ve ilişkili taraf işlemleri, özel amaçlı İşletmelerle herhangi bilanço dışı işlemler de dikkate alınacak şekilde belirlenmiş midir?

• İşlemin tarafları arasındaki ilişkinin iyice anlaşılıp değerlendirilmesi için elde yeterli bilgi var mıdır?

• Tarafların işlemi yapmaya yeterlilik ve kabiliyeti var mıdır?

Ticari alacaklar

• Ticari alacak hesapları gelirlerden daha hızlı bir artış göstermiş midir?

• Ticari alacak hesaplarının kaynağı birkaç önemli müşteri üzerinde yoğunlaşmakta mıdır?

• Önemli müşterilerden herhangi biri mali sıkıntılar ya da idame sorunları içinde midir?

Yanıt, evetse, buna yeterli miktarda karşılık ayrılmış mıdır?

• Ticari alacaklar cirosunda değişimlere yol açan mevsimsel faktörler var mıdır?

• Şirket Yönetim Kurulu’na anlık olarak alacak yaşlandırma raporu sunabiliyor mudur?

• İndirim teşviklerinin gelecek dönem satışları üzerinde olumsuz bir etkisi var mıdır ?

• Müşteri tabanı bileşiminde önemli değişiklikler olmakta mıdır?

• Herhangi bir müşteriye olağan dışı ödeme kolaylıkları ya da diğer türde finansman sağlanmış mıdır? Evetse neden ve nasıl?

• Alacaklar sigortası, faktoring, direkt borçlandırma gibi alacağı güvence altına alacak yöntemler uygulanmakta mıdır? Cevap hayır ise neden?

Cevap evet ise, kullanılan yöntemin doğru yöntem olduğu ile ilgili bir değerlendirme yapılmakta mıdır? Piyasa trendleri çok hızlı değişime uğramaktadır, geçen yılın doğrusu, bu yıl için hala en doğru olmayabilir.

• Şüpheli alacak karşılıklarında olağan dışı eğilimler var mıdır? Şüpheli alacak karşılık ayırma yöntemi faaliyet gösterilen endüstrinin karakteristiklerine uygun mudur?

Stoklar

• Stoklar ile satışlar arasında alışılmadık bir ilişki (örneğin, satışlar düşerken stokların artması gibi) var mıdır?

• Talepte ya da fiyatta, stoklardan devir miktarlarının çok yüksek olduğunu gösterir bir düşüş var mıdır?

• Fiziki stok sayımları sonucu yapılan defter değerlerine yapılan önemli tutarda düzeltmeler var mıdır?

• Fiziki stok sayımları yapıldıktan sonra defterlerde gereken düzeltmeler yapılıp farklar araştırılıp kapatılmış mıdır?

• Stok tükenmeleri, getiri ve garanti yedekleri yeterli midir?

• Alım taahhütleri satışlardaki artışa paralel midir?

• Dönem sonunda ya da yakınında herhangi olağan dışı sevkiyat olmuş mudur?

• Stoklar üzerindeki sigorta kapsam ve tutarı yeterli miktarda mıdır?

Sabit kıymetler ve maddi olmayan varlıklar

• Duran varlıklarda fiziki sayımlar ve defter değerleri mutabakatları yapılmış mıdır?

• Sabit kıymet ya da maddi olmayan varlıkların yıpranma payı ya da amortisman tespit yöntemi ya da ömürleri endüstri karakteristikleri ile uyum içerisinde midir? Son dönemde bu konuda herhangi bir değişiklik olmuş mudur? Eğer olduysa, bu değişimin nedeni nedir?

• Fiili sermaye harcamaları bütçelenen tutardan çok farklı mıdır ve planlanan sermaye harcamaları için yeterli nakit akışı ve / veya finansman sağlanmış mıdır?

• Şerefiye dahil uzun ömürlü varlıkların değer düşüklüklerini tespit etmeye yönelik testler yapılmış mıdır? Testlere ya da diğer şartlara dayalı herhangi bozulma emareleri tespit edilmiş midir? Gerektiyse, ilgili kayıtlar silinmiş midir?

• Değerlemesi zor aktiflerin makul değer hesaplamalarının ardındaki kabuller akla yatkın ve güncel bilgileri temel almakta mıdır? Bunlar, uzun dönem üzerinden meydana gelen olaylar gibi tespiti zor kabullere mi dayandırılmıştır? Açıklamalar dürüst değer hesabında kullanılan yöntem ve bunların belirsizlik derecelerini yeterince açıklamakta mıdır?

• Şirket önemli sabit kıymetlerini kiralamakta mıdır? Eğer öyleyse, bunun faaliyet açısından gerekçeleri nedir?

• Herhangi bir satış ya da geri kiralama işlemi olmuşmudur?

• Sabit kıymetler üzerindeki sigorta kapsam ve tutarı yeterli miktarda mıdır?

Borç taahhütleri

• Şirket halen ya da geçmişte borç taahhütlerinin dışına çıkıp, cari dönem uzun vadeli yabancı kaynaklarını kısa vadeli yabancı kaynak olarak sınıflandırmış mıdır?

• Cari dönemde şirket taahhütlerini ne ölçüde yerine getirmiş ya da ihlal etmiştir ve önümüzdeki dönem için ne gibi öngörüleri mevcuttur?

• Şirketin, mevcut borç anlaşmaları kapsamında ek borçlanma kapasitesi ne kadardır ve önümüzdeki dönemde ne kadar tahmini borçlanma gerçekleştirmesi planlanmaktadır?

• Şirketin cari dönem zarfında nakit akış fazlası ne kadardır ve önümüzdeki dönemde ne kadar beklenmektedir?

• Tek bir borç taahhüt ihlali üzerine devreye sokulabilecek herhangi karşılıklı temerrüt hükümleri mevcut mudur?

Vergiler

• Son dönemde şirkete ya da faaliyet gösterilen endüstrideki rakiplere Maliye tarafından herhangi bir inceleme yapılmışmıdır ve/veya ceza tebliğ edilmiş midir? Cevap evet ise konu ile ilgili gerekli aksiyon alınmış mıdır.

• Şirketin aldığı vergi pozisyonu ile ilgili Yönetim Kurulu yeterli bilgiye sahip midir?

• Ertelenen vergi aktiflerine ayrılan karşılıklarının değerlemesini gerektirebilecek geçmiş yıllardan kalma ya da diğer şartların doğurduğu birikimli zararlar var mıdır?

Emeklilik ve diğer emeklilik sonrası faydalar

• Kıdem tazminatı ve izin karşılık yükümlülükleri faaliyet gösterilen endüstri ile benzer yöndemidir? Bunların hesaplanma yöntemi endüstri ile uyumlu mudur?

Tahakkuklar ve yükümlülükler

• Tahakkuklarda herhangi bir olağan dışı değişim var mıdır?

• Tahakkuk hesabıyla ilgili öngörülerde (örn. Garanti, çevre, birleşme, yeniden yapılandırma vb.) cari dönem içi değişim olmuş mudur? Olmuşsa nedenleri nelerdir?

• Tüm olası ve öngörülebilir koşula bağlı pasifler kayıt altına alınmış mıdır?

• Cari dönem şartları bilanço tarihi itibariyle tahakkuk fazlalarına yol açmış mıdır?

Yanıt evetse, tahakkuklar usule ve gereklere uygun şekilde düşürülmüş müdür?

Taahhüt ve teminatlar

• Şirketin teminat taahhütlerini karşılamaya yetecek parası ya da kullanılmamış kredisi var mıdır?

• Teminatlar ana iştigalle mi ilgilidir?

• Şirket, yaşadığı mali sıkıntılar ya da iş yaptığı tedarikçi /müşteri, hizmet tedarikçisi, kiralayan / kiracı, alacaklı, mali keşif, yatırımcı / yatırım hamili iş ortağı, türev karşı tarafı ve /veya ticaret ortağı vb. önemli bir işletmenin iflası sonucu kredi / temerrüt risklerine maruz kalmış mıdır?

• Şirketin önemli alım taahhütleri ve / veya borçları var mıdır?

Türev ürünler

• Şirketin yeterli, belgelenmiş bir risk yönetim politikası ve türev araçları kullanarak finansal riskten korunma stratejisi var mıdır, varsa takip edilmekte midir?

• Şirketin finansal riskten korunma stratejisinin ekonomik etkinliği üç aylık dönemler itibarıyla değerlendirilmiş midir?

• Türevleri de hesaba katacak yeterli teknik kaynak ile tam bir risk yönetim alt yapısı mevcut mudur?

• Karmaşık yapıda türev araçlar kullanılmakta mıdır?

• Türev araçların pozisyonları nasıl değerlenmektedir?

• Bir piyasa değerine uyarlama modelinde kullanılan kabullerin akla yatkınlığını sağlayıcı süreçler var mıdır?

• Şirketin Türev araçlarla ilgili pozisyonlarına ilişkin artı teminat vermesine gerek var mıdır ve bu nasıl takip edilmektedir?

• Karşı taraf kredi riskleri nasıl değerlendirilmektedir?

Bilanço dışı işlemler

• Aktif ve pasifler gereğine uygun şekilde bilançoya alınmış ya da bilanço dışı bırakılmış mıdır?

Dışlandıysa nedeni nedir?

• Yönetim bilanço dışı taahhüt ve koşullara yol açabilen önemli kayıtlı işlemleri (yani bilanço içi) gözden geçirmiş midir?

• İşlemler, bilanço dışı işlem görecek şekilde mi tasarlanmış mıdır?

• Düzenlemenin iktisadi ya da ticari gerekçesi nedir?

• Yönetim kredi ve diğer bilanço dışı işlem zararlarına maruzatı değerlendirmiş ve yerine göre, bu işlemlerden doğan zararlara karşılık ayırmış mıdır?

• Bilançoya aktarma zorunluluğunu doğuran faktörler nelerdir?

• Bilanço dışı borç var mı? Bilanço dışı borcun idari ya da ticari gerekçesi nedir?

Özel amaçlı işletmeler

• Aşağıdakiler ÖAİ’ ler ile ilgili olarak tespit edilmiş midir?

- Tüm yapılandırma işlemleri ile herhangi yan anlaşma ya da orijinal belge tadilleri.

- Aktif veya pasiflerini ÖAİ’ ye aktaran ya da bundan devralan üçüncü şahıslarla ilişkilerin içeriği

- Aktif kazanımlarını kontrol yeteneği olan tüm taraflar

- Hizmet tedarikçilerini değiştirme yeteneği olan ve astlarına hak tesis edenler dâhil, sürekli iştirakte olan tüm taraflar

- Borç düzenlemesine etkin ve / veya destekleyici rol oynamış taraf

- Kalıntı iktisadi kıymetlerle hizmet bedellerini bunlara ait yapılandırma bilgileriyle birlikte alan tüm taraflar

• ÖAİ’ deki oy hakları hâkim bir mali hisseye geçer mi?

• Yönetim ÖAİ’ ye önemli mali destek sağlayan ve dolayısıyla da ÖAİ’ nin birinci derece yararlananı sıfatını taşıyan konumunda olup olmadıklarını tespit amacıyla her bir raporlama tarihi itibariyle ilgili tüm tarafları tek tek değerlendirdi mi?

M. Sait Gözüm, Yönetim Kurulu Üyesi ve Ortak/Deloitte

Gökhan Alpman, Denetim Bölümü Başkan Yardımcısı ve Ortak/Deloitte

http://www.ozdogrular.com//component/option,com_docman/task,doc_download/gid,757/Itemid,59/