|
4857 sayılı İş Yasası ile birlikte hukuki bir düzenlemeye kavuşan esnek (kısmi) çalışma şekli, işçilerin birden çok işverenle iş ilişkisine girebilmeye olanak tanıması yönünden bakıldığında işçi ve işveren kesimini ve iş hukuku alanında faaliyet gösteren herkesi yakından ilgilendirmektedir.
Esnek çalışma, kısmi süreli çalışma ve part-time çalışma genellikle aynı anlamlarda kullanılmaktadır. Bu yazıda da üç kavram aynı anlamda kullanılacaktır. Kısmi süreli olarak çalışan işçilerin yıllık izinlerini nasıl kullanmaları gerektiği konusunda çalıştıran ve çalışanlarımızın büyük bir kısmı henüz yeterli bilgiye sahip değildirler. Bu nedenle uygulamada sorunlar yaşanmaktadır. Bu yazıda esnek/kısmi süreli çalışanların izin durumları açıklanmaya çalışılacaktır.
Yıllık izne hak kazanma
İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. ‘Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği'ne göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışanlar yıllık ücretli izin hakkından tam süreli çalışanlar gibi yararlanır ve farklı işleme tabi tutulamaz. Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışanlar iş sözleşmeleri devam ettiği sürece her yıl için hak ettikleri izinleri, bir sonraki yıl izin süresi içine isabet eden kısmi süreli iş günlerinde çalışmayarak kullanır.
4857 sayılı yasanın 53. maddesine göre işçilerin yıllık ücretli izne hak kazanabilmeleri için bir yıllık süreyi tamamlamayı kısmi süreli çalışan işçiler için iş sözleşmesi süresinin en az bir yıl devam etmesi şeklinde değerlendirilmesi gerekir. Kısmi süreli çalışan işçilerin çalışmadıkları günler onların çalışma yükümlülüğünde bulunmadıkları iş günleridir. Bu nedenle haftanın belli günlerinde çalışan bir işçi işe başlamasından itibaren iş göreceği günlerde çalışmasını yerine getirmek koşulu ile bir yıllık süreyi doldurduğunda yıllık ücretli izine hak kazanır. Tam süreli çalışan işçiler için öngörülen, bir yıllık süre içerisinde çalışılmış gibi kabul edilen haller, kısmi süreli çalışanlar için de bu haller işçinin çalışmayı taahhüt ettiği günlere denk geliyorsa yıllık ücretli izin süresinin hesabında çalışılmış gibi kabul edilir. Kısmi süreli çalışan işçinin çalışılan gün toplamının bir yılı bulması şeklinde bir uygulama kısmi süreli çalışanlar için uygulanamaz. Aksi halde haftanın birkaç günü çalışan işçinin yıllık ücretli izine hak kazanabilmesi için yıllarca çalışması gerekir. Böyle bir uygulama da kısmi çalışma düzeninin ruhuna aykırı olur. Uygulamada da bu tür sorunlarla sık sık karşılaşılmaktadır. (Geniş bilgi için bakınız. Arif Temir, İş Hukukunda İzinler ve Uygulaması, 2. Baskı Yaklaşım Yayınları Ankara 2010)
Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilerin; süreksiz işlerde, niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışmaları durumunda haklarında 4857 sayılı yasanın yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmaz.
Yıllık ücretli izine hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında kısmi süreli çalışan işçilerin, aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek göz önüne alınır. Bir işverenin 4857 sayılı yasa kapsamına giren işyerinde çalışmakta olan işçilerin aynı işverenin işyerlerinde İş Yasası kapsamına girmeksizin geçirmiş bulundukları süreler de hesaba katılır.
Birden çok işyerinde çalışanlar
Değişik işverenlere ait birden çok işyerinde kısmi süreli olarak çalışan işçi, bir yıllık süreyi çalışmış olduğu işyeri bakımından doldurduğu takdirde yıllık ücretli izne hak kazanır. İzin uygulamasının her işveren tarafından ayrı ayrı tarihlerde uygulanması söz konusu olabileceği gibi bu şekildeki uygulama ile işçi bir işverenin işyerinde izinli iken diğer bir işverenin işyerinde çalışıyor olabilecektir. İşçi bütün işyerlerindeki yıllık ücretli izinlerini aynı tarihlerde kullanırsa sorun yaşamayacaktır.
İzin süreleri
Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışanlar işyerindeki kıdemine ve yaşına uygun olarak 4857 sayılı yasanın 53. maddesindeki izin sürelerinden yararlanır. Buna göre işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;
* Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara on dört günden,
* Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden,
* On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden,
az olamaz.
Ancak on sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz.
İşçi iznini kıdemine uygun olan süre ne kadar ise o kadar kullanır. Örneğin işyerinde kısmi süreli olarak bir yıldan beri haftanın iki günü iki saat çalışan işçiye 14 gün yıllık izin verilecektir. Tam sürelide olduğu gibi 4857 sayılı yasanın 53. maddesindeki izinlerin üçe bölünmesi ve bir bölümünün on günden aşağı olmaması uygulaması kısmi süreli çalışanlar için de geçerlidir.
İzin ücreti
İşveren, kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan ve yıllık ücretli iznini kullanan işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır. Örneğin 14 gün yıllık izin kullanan işçi 14 günlük süre içerisinde çalışmış olsaydı ne kadar çalışması gerekiyorsa, o süre kadar izin ücreti ödenecektir. İzin 14 gün olmasına rağmen izin ücreti işçinin çalışması gerektiği süre kadar ödenecektir.
Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilere de tam zamanlı çalışan işçilerde olduğu gibi iş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir.
Yukarıda da açıklandığı üzere kısmi süreli çalışan işçiler de çalıştıkları süreye orantılı olarak yıllık ücretli izin kullanabilirler. Ülkemizde kısmi süreli çalışma sistemi henüz tam anlamıyla oturmadığı için kısmi süreli çalışma sisteminin uygulandığı birçok işyerinde kısmi süreli çalışan işçilerin tam olarak çalışmadıkları için yıllık ücretli izin haklarının olmadığı gibi yanlış bir algılama/uygulama vardır. İş Yasası'nda yıllık ücretli izinlerin usulüne uygun olarak kullandırılmamasının yaptırımı işçilerini esnek çalıştıran işverenler için de aynen uygulanmaktadır. Kısmi süreli çalışma düzeninde işçi ve işverenlerin uyuşmazlıklarda hak kaybına uğramamaları ve çeşitli karışıklıklara yol açmamaları için yazılı iş sözleşmeleri yapmaları ve kısmi süreli çalışma şeklinin nasıl uygulanacağının sözleşmelerde gün ve saat olarak ayrıntılı şekilde belirtilmesi gerekmektedir. İş sözleşmesinde belirtilen kısmi süreli çalışmanın şekli, işçinin izin kullanması için gerekli sürenin hesabında ve izin ücreti miktarının belirlenmesinde başvurulacak en önemli kaynaktır.
Arif Temir
http://www.referansgazetesi.com/haber.aspx?YZR_KOD=157&H...
|
