Geçici iş göremezlik ödeneği, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’ nun 18. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre;

a- İş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrayan sigortalıya her gün için,

b- 5510 sayılı Kanun’ un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ile 5. madde kapsamındaki sigortalılardan hastalık sigortasına tabi olanların hastalık sebebiyle iş göremezliğe uğraması halinde, iş göremezliğin başladığı tarihten önceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla geçici iş göremezliğin üçüncü gününden başlamak üzere her gün için,

c- 5510 sayılı Kanun’ un 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi ile (b) bendinde belirtilen muhtarlar ile aynı bendin (1), (2) ve (4) numaralı alt bentleri kapsamındaki sigortalı kadının analığı halinde, doğumdan önceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla, doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilâve edilerek çalışmadığı her gün için,

d- 5510 sayılı Kanun’ un 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi ile (b) bendinde belirtilen muhtarlar ile aynı bendin (1), (2) ve (4) numaralı alt bentleri kapsamındaki sigortalı kadının isteği ve hekimin onayı ile doğuma üç hafta kalıncaya kadar çalışılması halinde, doğum sonrası istirahat süresine eklenen süreler için

Sosyal Güvenlik Kurumu’ nca geçici iş göremezlik ödeneği verilmektedir.

Geçici iş göremezlik ödeneği; iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde sigortalıya Sosyal Güvenlik Kurumu’ nca yapılan bir ödemedir. Ödenek, iş kazasına uğrayan sigortalının çalışmadığı süre içindeki ücret kaybını kısmen giderme amacına yöneliktir. Bu nedenle, geçici nitelikte iş göremezlik halinin başladığı tarihten sigortalının yeniden çalışabilir duruma geleceği tarihe kadar geçen süre içinde verilir(1). Geçici iş göremezlik ödeneğine hak kazanabilmek için Sosyal Güvenlik Kurumu ile anlaşmalı sağlık kuruluşlarının hekim veya sağlık kurullarınca verilecek raporlarla iş göremezliğe sebebiyet veren durumun ortaya konması gereklidir.

II- TRAFİK KAZASI SONUCUNDA GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ

Ülkemizde trafik kazaları her yıl binlerce insanın hayatını kaybetmesine ve onbinlerce insanın da yaralanmasına sebep olmaktadır. Diğer yandan yetişmiş insan gücü kaybı, yaralıların tedavi süreçleri ve maliyetleri, yaşamını engelli olarak sürdürmek zorunda kalanlar, yok olan ve parçalan aileler ve ülke servetinin yok oluşu ülkemizin önemli bir tahribatla karşı karşıya olduğunun göstergesidir(2). Trafik kazası sonucu iş göremezlik raporu alan bir kimse geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanabilecek midir? Sigortalının geçirdiği trafik kazasının niteliği geçici iş göremezlik ödeneğine hak kazanabilmesi yönünden iki şekilde olabilir: İş kazası niteliğindeki trafik kazası ve hastalık niteliğindeki trafik kazası.

A- İŞ KAZASI NİTELİĞİNDEKİ TRAFİK KAZASI

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’ nun 13. maddesinde iş kazası tanımlanmıştır. Bahse konu madde hükmüne göre iş kazası;

- Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,

- İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,

- Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

- Bu Kanun’ un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

- Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında

meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özre uğratan olay olarak tanımlanmıştır.

Ayrıca, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlükleri ya da Sosyal Güvenlik Kurumu’ na bildirilen olayın iş kazası sayılıp sayılmayacağı hakkında bir karara varılabilmesi için gerektiğinde, Sosyal Güvenlik Kurumu’ nun denetim ve kontrol ile yetkilendirilen memurları tarafından veya Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişleri vasıtasıyla soruşturma yapılabilmektedir.

Sigortalının uğradığı trafik kazası 5510 sayılı Kanun’ un 13. maddesindeki iş kazası tanımına uygun olarak gerçekleşmiş ya da Sosyal Güvenlik Kurumu denetim elemanlarınca ya da Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişleri tarafından yapılan incelemeler sonucunda trafik kazasının “iş kazası” niteliğinde olduğu ortaya konmuşsa sigortalı geçici iş göremezlik ödeneğinden faydalanabilecektir. Örneğin; işyerinin servis aracıyla evine giderken trafik kazası geçiren sigortalı geçici iş göremezlik ödeneğinden faydalanabilecektir. Ancak, bu durumda geçici iş göremezlik ödeneğinin “iş kazası” sebebiyle verileceği noktası önemlidir.

B- HASTALIK NİTELİĞİNDEKİ TRAFİK KAZASI

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’ nun 15. maddesinde hastalık hali tanımlanmıştır. Buna göre; 5510 sayılı Kanun’ un 4. maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalının, iş kazası ve meslek hastalığı dışında kalan ve iş göremezliğine neden olan rahatsızlıklar, hastalık hali olarak değerlendirilir.

Sigortalının geçirdiği trafik kazası iş kazası niteliğinde olmayıp, günlük hayatın olağan akışı içerisinde karşılaşılan bir durum niteliğinde olabilir. Hafta sonu ailesiyle pikniğe giden sigortalının trafik kazası geçirmesi durumunda olduğu gibi. Bunun sonucunda, Sosyal Güvenlik Kurumu ile anlaşmalı sağlık kuruluşlarından hekim veya sağlık kurulu raporu ile geçici iş göremezliğini ortaya koyan sigortalı, geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanabilecektir. Ancak bu durumda sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği “hastalık” haline bağlı olarak verilecektir.

Geçici iş göremezlik ödeneğinin “iş kazası” ya da “hastalık” sebebiyle ödenmesi sigortalı açısından bazı farklı sonuçlar doğurmaktadır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’ nun 18. maddesine göre; iş kazası sonucunda iş göremezliğe uğrayan sigortalıya her gün için geçici iş göremezlik ödeneği verilirken, hastalık sebebiyle iş göremezliğe uğraması halinde geçici iş göremezliğin üçüncü gününden başlamak üzere her gün için ödeme yapılır. İş kazası sebebiyle yapılacak geçici iş göremezliği ödemelerinde prim ödeme koşulu aranmazken, hastalık halinde yapılacak ödemelerde sigortalının adına iş göremezliğin başladığı tarihten önceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartı aranmaktadır. Ancak, 5510 sayılı Kanun’ un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanlara iş kazası veya meslek hastalığı ya da analık halinde geçici iş göremezlik ödeneği, genel sağlık sigortası dahil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması şartıyla yatarak tedavi süresince veya yatarak tedavi sonrası bu tedavinin gereği olarak istirahat raporu aldıkları sürede ödenmektedir.

Ayrıca, yukarıdaki değerlendirmeler geçici süreli iş göremezliğe neden olan trafik kazaları için söz konusudur. Trafik kazası sonucunda sigortalı sürekli iş göremezliğe de maruz kalabilir. Bu durumda, sürekli iş göremezliğe sebep olan trafik kazası iş kazası niteliğinde ise sigortalıya sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilecekken, hastalık niteliğindeki trafik kazası sonucunda sigortalıya sürekli iş göremezlik geliri bağlanmayacaktır. İş kazası niteliğindeki trafik kazası sonucunda ölüm olması durumunda ise, sigortalının yakınlarına 5510 sayılı Kanun’ da öngörülen oranda gelir bağlanmakta, gelir bağlanmış olan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmekte ve ölen sigortalı için cenaze ödeneği verilmektedir.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’ nun 18. maddesinin 5. fıkrasına göre; bir sigortalıda iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinden birkaçı birleşirse, geçici iş göremezlik ödeneklerinden en yükseği verilir.

Son olarak, trafik kazası sonucunda sigortalıya Sosyal Güvenlik Kurumu’ nca verilen geçici iş göremezlik ödeneği Kurum tarafından sigorta şirketlerine rücu edilmektedir. 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’ nun 91. maddesine göre bir aracın trafiğe çıkabilmesi için mali sorumluluk sigortası yaptırma zorunluluğu bulunmaktadır. 2918 sayılı Kanun’ un “Tedavi Giderlerinin Ödenmesi” başlıklı 98. maddesinde; “Motorlu araçların sebep oldukları kazalarda yaralanan kimselerin ilk yardım, muayene ve kontrol veya bu yaralanmadan ötürü ayakta, klinikte, hastane ve diğer yerlerdeki tedavi giderleri ile tedavinin gerektirdiği diğer giderleri aracın zorunlu mali sorumluluk sigortasını yapan sigortacı başvurma tarihinden itibaren sekiz iş günü içinde ve zorunlu mali sorumluluk sigortası sınırları kapsamında öder.” hükmü yer almaktadır. Buna karşın uygulamada bazı sorunlar yaşanmakta ve bu konuda yasal düzenleme yapılmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir(3).

III- SONUÇ

Trafik kazası sonucunda, Sosyal Güvenlik Kurumu ile anlaşmalı sağlık kuruluşlarının hekim veya sağlık kurullarınca verilecek raporlarla iş göremezliğin ortaya konması halinde, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından sigortalılara geçici iş göremezlik ödeneği verilmektedir. Bu ödeme, hem iş kazası niteliğindeki trafik kazaları hem de günlük hayatın olağan akışı içerisinde meydana gelen trafik kazaları sonucunda olabilmektedir.

Cem BALOĞLU*
Yaklaşım

* Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Müfettişi

(1) A. Can TUNCAY - Ömer EKMEKÇİ, “Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri”, Beta Yayınevi, İstanbul 2005.
(2) T.C. Sayıştay Başkanlığı, “Trafik Kazalarını Önleme Faaliyetleri: Performans Denetimi Raporu (Mayıs 2008)”, http://www.sayistay.gov.tr/rapor/rapor4.asp?id=78
(3) SAYDER, “Kazada Tedavi Masrafı Havuzdan Ödenecek”, http://www.sayder.org.tr/tr/basindan.php?b=797