Atıfet kelime itibariyle iyilik, bağış, lütuf(1) anlamlarına gelmektedir. Sosyal güvenlik alanında atıfet şeklinde ücret ödemesi ise; işverence, sigortalının istirahatli olduğu dönemlerde işyerinde çalışmamasına rağmen ücret ödemesi anlamına gelmektedir. Bu tanımdan yola çıkarsak istirahatli olduğu dönem, sigortalının çeşitli nedenlerle işyerinde geçici iş görememe halidir. Geçici iş göremezlik; çalışanların hastalık, doğum ve geçici sakatlık gibi nedenlerle belli bir süre çalışmaması durumudur. Başka bir ifade ile sigortalının iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hâllerinde Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulu raporlarında belirtilen istirahat süresince geçici olarak çalışamama hâlidir(2). Geçici iş göremezlik ödeneği ise; sosyal sigortacılık bakımından, iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık sigorta kollarından istirahatli bulunan sigortalıya işten kaldığı günler için Sosyal Güvenlik Kurumunca ödenen parasal yardımdır.

Sigortalının iş göremediği bu dönemlerde geçici iş göremezlik ödeneğinin SGK tarafından ödenebilmesi için en önemli şartlardan birisi sigortalının işyerinde fiili olarak çalışmamasıdır. Diğer taraftan toplu iş sözleşmesi veya sigortali işveren arasında imzalanan hizmet akdi ile işveren sigortalının istirahatlı olduğu dönemlerde işyerinde çalışmamasına rağmen ücret ödemesi yapabilmektedir. Makalemizde sigortalının istirahatli olduğu dönemlerde işverenlerin yükümlülüklerinden bahsettikten sonra işverence sigortalıya atıfet şeklinde ödenen ücretin Sosyal Güvenlik Hukukundaki yeri ve bu konuda uygulamada ortaya çıkabilecek durumları anlatmaya çalışacağız.

II- İSTİRAHATLİ OLAN SİGORTALILARIN İŞYERİNDE ÇALIŞMADIKLARININ SGKYA BİLDİRİLMESİ
4/a (eski adıyla SSK) ile yine 4/a kapsamında bazı sigorta kollarının uygulandığı 5510 sayılı Kanunun 5. maddesine tabi sigortalıların istirahatli oldukları süreler için işyerinde çalışmadıklarına dair bildirimin işverenlerince zorunlu olarak elektronik ortamda gönderilmesi amacıyla, İstirahatli Olan Sigortalıların İşyerinde Çalışmadıklarına Dair Bildirimin İşverenlerce Sosyal Güvenlik Kurumuna Gönderilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ(3) yayımlanmış ve yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Bu kapsamda geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenmesi esnasında Kanunun 4/a kapsamındaki sigortalının;
● İstirahatli olduğu dönemde işyerinde çalışıp çalışmadığı,
● Kazanç hesabına giren döneme ilişkin aylarda, prim, ikramiye ve bu nitelikteki arızi ödemeler,
● Viziteye çıktığı (istirahatin başladığı) tarih itibarıyla prim ödeme hâlinin devam edip etmediği
işveren tarafından SGKya elektronik ortamda(4) bildirilmesi gerekmektedir.

Söz konusu bildirimin işverenler tarafından, sigortalılarca hak edilen istirahat süresini takip eden 5 iş günü içinde elektronik ortamda Kuruma gönderilmesi zorunludur. Bildirimi göndermeyen işverenler hakkında aylık asgari ücretin beş katı(5) tutarında veya 5 iş günü süre dışında gönderen işverenler hakkında ise aylık asgari ücretin iki katı(6) tutarında idari para cezası uygulanacaktır.

III- İSTİRAHATLİ OLUNAN DÖNEMDE ATIFET ŞEKLİNDE ÜCRET ÖDEMESİ
Sigortalının; hastalık, doğum ve geçici sakatlık gibi nedenlerle belli bir süre çalışmaması halinde Sosyal Güvenlik Kurumunca iş göremediği süreler için geçici iş göremezlik ödeneği verilmektedir. Sosyal güvenlik uygulamasında geçici iş göremezlik ödeneğinin verildiği sürelerde çeşitli uygulamalar karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu uygulamaları inceleyelim:

A- HERHANGİ BİR ÜCRET ÖDENMEMESİ
Sigortalının istirahatli olduğu dönemde SGKdan geçici iş göremezlik ödeneği alması sebebiyle sigortalıya bu süre için herhangi bir ücret tahakkuk ettirilmeyip ücretinin tamamının kesilmesi durumudur. Söz konusu durum yürürlülükteki mevzuata aykırı olmayıp sıklıkla başvurulan yöntemdir.

B- KISMİ ÖDEME YAPILMASI
Bu durumda istirahatli sigortalının SGKdan aldığı geçici iş göremezlik ödeneğinin ücretinden düşük olması durumunda aradaki fark işverence ödenmektedir.

C- KESİNTİ YAPILMAKSIZIN ÜCRETİN TAM ÖDENMESİ
Bu durumda işverenler, sigortalıya istirahatli olduğu sürelerin ücretlerini herhangi bir kesinti yapmaksızın ödemektedirler. Sigortalı hem SGKdan geçici iş göremezlik ödeneğini almakta hem de işverence ödenen ücretini almaktadır.

D- ÜCRETİN ÖDENEREK SİGORTALIDAN İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİN ALINMASI
Sigortalının istirahatli olduğu süre içinde ücretinden herhangi bir kesinti yapmayıp, buna karşın sigortalının SGKdan aldığı geçici iş göremezlik ödeneğinin kendisinden tahsil edilmesi durumudur. Söz konusu durum uygulamada özellik arz edebilmektedir. Konuyu bir örnekle açıklayalım:

Sigortalı (A) 2010 Nisan ayında 22 gün istirahatlı olarak işyerinde çalışmamıştır. İşverence sigortaya 2010 Nisan ayında ücreti olan brüt 1.714,39 TL ödeme yapılmış, geçici iş göremezlik ödeneği sigortalı tarafından SGKdan alınması halinde işverene ödenmesi talep edilmiştir. Sigortalının istirahatli olduğu aydan önceki bir yıl içersinde son üç aydaki aldığı ücret ve primleri aşağıdaki gibidir.

..............................Maaş .......................İkramiye .....Çalışma Gün Sayısı

Ocak 2010 ..............1.714,39...................... 1.335,31...............30

Şubat 2010..............1.714,39..........................581,76...............30

Mart 2010.................1.714,39.......................1.334,17..............30

Toplam.....................5.143,17.......................3.251,24...............90

Bilindiği üzere hastalık halinde verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulacak günlük kazanç; hastalık halinde iş göremezliğin başladığı tarihten önceki 1 yılda son üç ay içinde prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanmaktadır. Şayet prim, ikramiye ve bu nitelikteki arızi ödemeler dikkate alınmış ise ödenek ve gelire esas alınacak günlük kazanç, ücret toplamının ücret alınan gün sayısına bölünmesiyle hesaplanacak günlük kazanca, % 50 oranında bir ekleme yapılarak bulunan tutardan çok olamaz.

Örneğimize dönecek olursak, sigortalı (A)nın geçici iş göremezlik ödeneğine esas günlük kazanç (5.143,17 + (3.251,24 x %50)) / 90 = 75,21 TL olacaktır. Ayakta tedavi olan sigortalı (A) günlük 75,21 x 2/3 = 50,14 TL geçici iş göremezliğe hak kazanacaktır. Geçici iş göremezlik ödeneği, iş göremezliğin üçüncü gününden başlamak üzere toplam 50,14 TL x 20 gün = 1.002,78 TL olacaktır. Ancak örneğimizde işverence sigortalıya Nisan ayında 20 günlük ücret olarak brüt 1.714,39 / 30 x 20=1.142,93 TL (Net: 818,91 TL) ücret ödemesi yapılmıştır. Bu halde sigortalı hak ettiği geçici iş göremezlik ödeneği olan 1.002,78 TLnin 818,91 TLsini işverene ödemesi yeterli olacağı kanaatindeyiz.

Hemen belirtelim SGK, uygulamada trafik kazası, adli vaka vb. gibi olaylar nedeniyle kullanılan istirahatlere mahsus olarak geçici iş göremezlik ödeneğinden sonraki aşamada yapılacak inceleme sonucunda sigortalının kusuru olma ihtimalini göz önünde bulundurarak % 5 kesinti yapmaktadır. Bu durumdaki sigortalıların alacakları geçici iş göremezlik ödeneğini yukarıda verdiğimiz örnek üzerinden hesaplaması halinde çıkan sonuç üzerinden % 5 kesinti yapması gerekmektedir. Örneğimizdeki sigortalı (A) ilgili PTT şubesine gittiğinde % 5 kesinti yapılmış hali olan 952,64 TL alabilecek, inceleme sonucu herhangi bir kusur tespit edilememesi halinde, dilekçe ile ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne veya Merkez Müdürlüğüne başvurması halinde % 5lik kesintiyi de alabilecektir.

IV- İSTİRAHATLİ OLDUKLARI SÜRELERDE ÖDENEN ÜCRETLERİN SGKYA BİLDİRİLMESİ
İşverenlerce SGKdan geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara, SGK tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği ile normal günlük kazançları arasındaki fark ücretleri veya SGK tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği dikkate alınmaksızın ayrıca normal günlük ücretlerinin ödendiği durumlarda, geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara istirahatli bulundukları süreler için işverenlerince yapılan bu ödemeler, 5510 sayılı Kanunun 80. maddesi gereği prime tabi tutulması gerekmektedir.

Örneğin, özel sektöre ait bir işyerinde çalışmakta iken 02.04.2010 - 15.04.2010 döneminde istirahatli olması nedeniyle SGKdan geçici iş göremezlik ödeneği alan bir sigortalı için, işvereni tarafından bu süreler için SGK tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği dikkate alınmaksızın tam ücretinin ödendiği varsayıldığında, söz konusu sigortalının 2010/Nisan ayındaki prim ödeme gün sayısı 30 olacaktır.

V- SONUÇ
Sigortalılar çeşitli nedenlerle istirahatli oldukları dönemlerde geçici iş göremezlik ödeneğine hak kazanmaktadırlar. Geçici iş göremezlik ödeneğinin verildiği sürelerde; herhangi bir ücret ödenmemesi, kısmi ödeme yapılması, kesinti yapılmaksızın ücretin tam ödenmesi ve ücretin ödenerek sigortalılardan iş göremezlik ödeneğinin alınması gibi uygulamalar karşımıza çıkmaktadır. Özellikle ücretin ödenerek sigortalılardan iş göremezlik ödeneğinin alınması yönteminde hesaplanan geçici iş göremezlik ödeneğinin ücretten fazla olabileceği durumu göz önünde tutulmalı, bu halde sigortalılardan ücreti kadar tutar geri alınmalıdır. Diğer taraftan işverenlerce sigortalıların istirahatli oldukları dönemlerde kısmi veya tam olarak ücret ödenmesi halinde sosyal güvenlik mevzuatı açısından makalemizde belirttiğimiz hususlara dikkat etmelerinin yerinde olacağı kanaatindeyiz.

Zekai KALAY*
Yaklaşım

* Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi, Kocaeli Sosyal Güvenlik İl Müdür Yrd.

(1) Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük
(2) Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği
(3) 12.05.2010 tarih 27579 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
(4) Bildirim, http://www.sgk.gov.tr internet adresinde işveren menüsü Çalışılmadığına Dair Bildirim Girişi, Kullanıcı Şifre Ekranı, Çalışılmadığına Dair Bildirim İşlemleri, Giriş bölümünde yer alan bilgiler kaydedilerek gönderilir.
(5) 2010 Temmuz ayı itibariyle 3.802,50 TL
(6) 2010 Temmuz ayı itibariyle 1.521,00 TL