Özürlü, doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişilerden çalışma gücünün en az %40ından yoksun olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenen kimselerdir.[1]

2002 yılı TÜİK verilerine göre; toplam nüfusun %12,29u özürlü statüsündedir. Bunların %2,58i ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ve zihinsel özürlü nüfusu ve %9,70i ise süreğen hastalığa sahip olan nüfusu oluşturmaktadır.

Makalemizin konusunu özürlü vatandaşlarımızın 5510 sayılı Kanunla getirilen yeni düzenlemeler ışığında erken emekli olma imkânları oluşturmaktadır. Yazımızda özürlü olanların 4/a, 4/b ve 4/c kapsamında sigortalı olarak çalışmaları halinde emeklilik şartları ayrı ayrı ele alınacaktır.

Reform öncesinde sosyal güvenlik sistemini düzenleyen SSK ve T.C. Emekli Sandığı mensuplarına yönelik kanunlarda özel emeklilik şartları konularak özürlülerin emeklilikleri kolaylaştırılmıştır. Ancak, Bağ-Kur mensuplarına yönelik kanunlarda ise özürlülere herhangi bir kolaylık sağlanmamış, diğer bir deyişle özürlü-sağlam ayrımı yapılmamıştır.[2] 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile eski adıyla Bağ-Kur kapsamında çalışan 4/b sigortalısı olan özürlülere erken emeklilik hakkı getirilmiştir. Ayrıca özürlü kamu görevlileri arasında mevcut olan farklılıklar giderilmiştir.[3]

II- 506 SAYILI KANUNA GÖRE SİGORTALI OLANLARIN EMEKLİLİKLERİ

Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce SSK mevzuatına göre malûl sayılmayı gerektirecek derecede hastalık veya arızası bulunan ve bu nedenle malûllük aylığından yararlanamayan veya sakatlığı nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda olan sigortalılar, diğer çalışanlara göre daha erken emekli olabilmekteydi.

Sosyal Sigortalar Kanununun 60. maddesine göre, 06.08.2003 gününe kadar %40 ve daha fazla özrü olan SSK sigortalıları (şimdiki adıyla 4/a sigortalısı olan kişiler) herhangi bir yaşa tabi olmaksızın 15 yıllık süre ve bu süre içinde en az 3600 gün prim ödeme şartı ile emekli olabiliyorlardı. Ancak, bu haktan faydalanabilmek için mutlaka Gelir Vergisi Kanununun 31. maddesinde düzenlenen sakatlık indiriminden yararlanmak gerekmekteydi. Sakatlık indiriminden ise çalışma gücünü en az %40 oranında kaybedenler faydalanabiliyordu.

Sakatlık nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda olan özürlü sigortalıların yaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin uygulama 06.08.2003 tarihinde 4958 sayılı yasayla değiştirilmiştir.

Buna göre; sakatlığı nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda olan sigortalılardan 06.08.2003 ve daha sonraki tarihlerde ilk defa (sigortalı olan) işe giren özürlülerin;

I. derecede (%80 ve yukarısı) sakatlığı olanlar yaşları ne olursa olsun en az 15 yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3600 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak,

II. derecede (%60-%80 arası) sakatlığı olanlar yaşları ne olursa olsun en az 18 yıldan beri sigortalı olmak ve en az 4000 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak,

III. derecede (%40-%60 arası) sakatlığı olanlar yaşları ne olursa olsun en az 20 yıldan beri sigortalı olmak ve en az 4400 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmaları şartıyla

emekli olacakları hükme bağlanmıştır.[4]

İlk defa 06.08.2003 tarihinden önce çalışmaya başlayan ve sakatlığı nedeniyle vergi indiriminden yararlandığını belgelendiren özürlü sigortalılar için ise kademeli bir geçiş öngörülmüştür.

III- 5434 SAYILI KANUNA GÖRE SİGORTALI OLANLARIN EMEKLİLİKLERİ

5434 Sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununa göre kamuda memur (şimdiki adıyla 4/c sigortalısı olan kişiler) olarak sakat kadrosunda çalışanlar 15 tam yıllık çalışma ile yaşlarına bakılmaksızın emekli olabilmekte ve Kanunun 39. maddesinin 21.04.2005 tarihinde değiştirilen (j) bendi uyarınca; göreve girişlerinde, Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmeliğe uygun olarak alınmış ve raporda sakatlık oranı en az %40 olanlardan fiili hizmeti 15 yıl olanlar da istekleri üzerine emekli edilmekteydiler.

Aynı Kanunun ek geçici 22. maddesinde; Sakat olup sakatlarla ilgili mevzuattan yararlanmaksızın ve 25.08.1971 tarih ve 1475 sayılı İş Kanununun 25. maddesine göre tescili yapılmaksızın T.C. Emekli Sandığına tabi görevlere giren ve bedensel ve zihinsel yeteneklerindeki eksiklik nedeniyle çalışma güçlerini en az %40 oranında yitirdiği sağlık kurulu raporu ile belgelenen ve 15 yıl ve daha fazla fiili hizmeti olanlar da 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununun 39. maddesine, 13.11.1981 tarih ve 2559 sayılı Kanunla eklenen (j) fıkrası hükmünden yararlanırlar. hükmüne yer verilmiştir.[5]

Özetle eski düzenlemelere göre memurların özürlülükten 15 yılla emekli olmaları için ya memuriyete sakat kadrosundan girmiş olmaları veya göreve girişlerinde Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmeliğe uygun olarak alınmış ve sakatlık oranının en az %40 olduğuna ilişkin raporlarının olması gerekiyordu. Bu şartlara sahip olmayanlar özürlülük dereceleri ne olursa olsun 15 yılla emeklilikten yararlanamıyorlardı.[6]

IV- 1479 VE 2926 SAYILI KANUNLARA GÖRE SİGORTALI OLANLARIN EMEKLİLİKLERİ

Her iki kanun kapsamında da özürlü olan sigortalılara erken emeklilik hakkı tanınmamıştır. Özürlü olanlara yönelik erken emeklilik hakkı SSK ve T.C. Emekli Sandığı kapsamında çalışanlara tanınmıştır.

V- 5510 SAYILI KANUNA GÖRE SİGORTALI OLANLARIN EMEKLİLİKLERİ

Özürlülerin erken emeklilik haklarına ilişkin yeni düzenleme 5510 sayılı Kanunun 28. maddesi içerisinde düzenlenmiştir. Yeni düzenlemeye göre; sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce %60 ve daha fazla oranda hastalık veya özürü bulunan ve bu nedenle malûllük aylığından yararlanamayanlara, en az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır.

Ayrıca yetkili sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;

a) %50-%59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün,

b) %40-%49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün, prim bildirilmiş olanlar da yaşa bağlı olmadan özürlü sıfatıyla erken emekli olabileceklerdir.

Yeni dönemde Sosyal Güvenlik Kurumundan (SGK) özürlü şartlarıyla emekli olabilmek için sakatlıktan dolayı Maliye Bakanlığı aracılığıyla verilen vergi indirim belgesi aranmayacaktır. SGKca yetkilendirilmiş sağlık kuruluşlarında yapılacak muayene ve tetkikler sonucu en az %40 oranında çalışma gücü kaybının tespit edilerek Sosyal Güvenlik Kurumu Merkez Sağlık kurullarınca onaylanması durumunda çalışma gücü kaybına dayanarak emeklilik yolu açılmıştır.

VI- ESKİ SSKLILARDA GEÇİŞ SÜRECİ NASIL OLACAK?

5510 sayılı Kanunun geçici 10. maddesine göre; 1 Ekim 2008 tarihinden önce ilk defa sigortalı olanlardan, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 53. maddesine göre malûl sayılmayı gerektirecek derecede (2/3 oranında çalışma kaybı) hastalık veya özrü bulunan ve bu nedenle malûllük aylığından yararlanamayan sigortalılar, yaşları ne olursa olsun en az on beş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3 bin 600 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak şartıyla yaşlılık aylığından yararlanabilecektir. Ayrıca 30/09/2008 tarihi öncesinde veya sonrasında sakatlığı sebebiyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda olan sigortalılar, 506 sayılı Kanunun mülga 60. maddesinin (C) bendinin (b) alt bendi ve geçici 87. maddesi kapsamında işe giriş tarihlerine göre 3 bin 600 ilâ 4 bin 400 gün arasında primle emekli olabilecektir.[7]

5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce sakatlığı nedeniyle vergi indiriminden yararlananlardan yaşlılık aylığı bağlananların aylıklarının kesilmesi ve tekrar bağlanmasında bu kanunun yürürlük tarihinden önceki hükümler geçerli olacaktır.

VII- ESKİ MEMURLARDA GEÇİŞ SÜRECİ NASIL OLACAK?

Eski memurlarda geçiş süreci kanunun geçici 4. maddesi ile düzenlenmiştir. 5434 sayılı Kanun gereğince kanuni tabiriyle sakat kadrosu ile işe başlayan memurlar ile sakat kadrosunda olmamasına rağmen memur olmadan önce %40 ve daha fazla oranlı raporu olanlar 5400 gün (15 yıl) uzun vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş ya da emekli keseneği ödenmiş olması kaydıyla emekli olabileceklerdir.

Çalışmaya başladıktan sonra, Kurumca yetkilendirilen sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;

a) %50-%59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 5760 gün (16 yıl),

b) %40-%49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 6480 gün (18 yıl) uzun vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması kaydıyla istekleri halinde emekli olacaklardır.

VIII- ÖZÜRLÜ OLARAK EMEKLİ OLANLARIN YENİDEN ÇALIŞMASI

Özürlülüğü nedeniyle erken emekli olanlar normal emekli statüsündedir. Yani malûlen emekli sayılmazlar. Dolayısıyla özürlülüğü nedeniyle erken emekli olanlar normal yollardan emekli olanlar gibi sosyal güvenlik destek primi ödeyerek emekli aylığı kesilmeden çalışabilirler.

IX- SONUÇ

Bağ-Kur (4/b) sigortalılarından özürlü olduğu için erken emekli olamayanlara da 4/a ve 4/c sigortalıları gibi erken emeklilik hakkı getirildi.

Reform öncesinde kamu görevlilerinden doğuştan özürlü olduğu halde erken emekli olamayanlar ile doğuştan olmasa bile memur olmadan rapor almayanların özürlü emekliliğinden yararlanamamasına yönelik farklılıklar da 5510 sayı Kanun ile düzeltilmiştir. Buna göre Sosyal Güvenlik Kurumunca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu özürlülere yönelik erken emeklilik şartlarının taşınması halinde erken emeklilik hakkı getirilmiştir.

Yeni dönemde Sosyal Güvenlik Kurumundan (SGK) özürlü şartlarıyla emekli olabilmek için sakatlıktan dolayı Maliye Bakanlığı aracılığıyla verilen vergi indirim belgesi aranmayacaktır.

Özürlülüğü nedeniyle erken emekli olanlar normal emekliler gibi sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışabilirler.

Ayhan KURT*

Yaklaşım

(*) SGK Müfettişi, Çalışma Ekonomisi Uzmanı

[1] Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik, 25 Nisan 2009 tarih ve 27210 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. md:3/e

[2] http://www.stargazete.com/gazete/yazar/resul-kurt/ozurluler-...

[3] http://www.engellilersitesi.com/haber/991-sosyal-guvenlik-en...

[4] http://www.stargazete.com/gazete/yazar/resul-kurt/ozurlu-rap...

[5] http://www.memurlar.net/haber/1569/

[6] http://www.kanberkilinc.com.tr/engellilerin-emeklilik-sartla...

[7] http://www.engellilersitesi.com/haber/991-sosyal-guvenlik-en...