Sosyal güvenlik mevzuatı gereği özellikle taahhüt konusu işlerden dolayı genelde işyerlerinin denetimi yapıldıktan sonra işverenlere borcu yoktur yazısı ya da ilişiksizlik belgesi verilmekte idi. 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesi ile borcu yoktur yazısı internet üzerinden işverenler tarafından alınabilir duruma getirildi, ilişiksizlik belgesi ise SGK tarafından yapılan araştırma sonrası işverenin borcunun olmadığı ya da çıkarılan borç ödendiği takdirde işyerleri denetimi yapılmadan verilmektedir.

Taahhüt konusu işlerde en büyük sıkıntı, işverenin taahhüt konusu işi devamlı işyeri sigortalıları ile yaptığı iddiası halinde yaşanmakta ve işyeri denetimi mutlaka müfettiş tarafından yapıldıktan sonra ilişiksizlik belgesi verilmekte idi.

Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelikte değişiklik yapıldıktan sonra SGK tarafından 2010/76 sayılı Genelge çıkartılarak, taahhüt konusu işlerin devamlı işyeri sigortalıları ile yapıldığı iddiası halinde, tıpkı geçici işyerlerine yapılan araştırma işlemi, devamlı işyerlerine de yapılmak suretiyle ve yapılan araştırma işlemi sonucunda işyerinden SGKya bildirilen işçilik yeterli ise işyerleri denetimi yapılmadan ilişiksizlik belgesi alabilmeleri imkanı getirildi. Ayrıca, ilişiksizlik belgesi verilme işlemlerine belli süreler getirilerek bu konuda yakınan işverenlere büyük kolaylık sağlandı.

Bu makalede, taahhüt konusu işlerin devamlı işyeri sigortalıları ile yapıldığının iddia edilmesi halinde yapılacak işlemler hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır.

II- TAAHHÜT KONUSU İŞLERİN DEVAMLI İŞYERİ SİGORTALILARI İLE YAPILDIĞI İDDİASININ ARAŞTIRILMASINDA BELİRLENEN USULLER

A- İHALE KONUSU İŞİN DEVAMLI MAHİYETTEKİ İŞYERİ SİGORTALILARI İLE YAPILDIĞININ İDDİA EDİLDİĞİ DURUMDA

● İhale konusu işin yapıldığı işyerinin devamlı mahiyette bir işyeri olması,

● Devamlı mahiyetteki işyerinin faaliyet konusunun ihale konusu işe uygun olması,

● Devamlı mahiyetteki işyerinin, faaliyetine devam etmesinin ihale konusu işe bağlı olmaması, ihale konusu işten bağımsız olarak faaliyetini devam ettirmesi, ihale konusu iş olmasaydı dahi mevcut olması veya olacak olması,

Şartlarının bulunması halinde, devamlı mahiyette bir işyerinin varlığı kabul edilmekte ve ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığı hususunda, ihale konusu işin yapıldığı süre zarfında devamlı mahiyetteki işyerinden SGKya bildirilmiş olan sigorta primine esas kazanç tutarının, bildirilmesi gereken sigorta primine esas kazanç tutarının altında olup olmadığı geçici mahiyetteki işyeri dosyalarındaki araştırma işleminde olduğu gibi araştırılmakta, bu şekilde yapılacak araştırma işlemi sonucunda, ihale konusu işin yapıldığı dönemde SGKya yeterli işçilik bildiriminde bulunulduğunun anlaşılması halinde, işyeri kayıt ve belgeleri incelenmeden ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin borcunun da bulunmaması halinde işverene ilişiksizlik belgesi verilmektedir.

Yapılan araştırma işlemi sonucunda, ihale konusu işin yapıldığı süre zarfında SGKya bildirilmiş sigorta primine esas kazanç tutarının, bildirilmesi gereken sigorta primine esas kazanç tutarının altında olduğunun tespit edilmesi halinde ise, işyeri, denetim elemanları tarafından teftiş edildikten sonra ilişiksizlik belgesi verilmektedir. Ancak, fark işçilik, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 106. maddesindeki diğer amme alacakları için belirtilen cüzi miktarı aşmaz ve işverenin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin olarak SGKya borcunun bulunmaması halinde de ilişkisizlik belgesi verilmektedir.

Örnek-1: İşveren (X)in taahhüt konusu işi devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yaptığını, taahhüt konusu işin asgari işçilik oranının %10 olduğunu, ihale konusu işin toplam hak ediş bedelinin 2.000.000,00 TL olduğunu, işyeri tarafından taahhüt konusu işin başlama ve bitirilme devresinde SGKya toplam 100.000,00 TL sigorta primine esas kazanç bildirildiğini ve aynı dönemde işyeri tarafından başka ihale konusu iş yapılmadığını varsayalım. Bu durumda;

SGKya bildirilmesi gereken sigorta primine esas kazanç tutarı, 2.000.000,00 x %7,5 = 150.000,00 TLdir. SGKya bildirilen sigorta primine esas kazanç tutarı ise 150.000,00 TLdir. SGKya 150.000,00  100.000,00 = 50.000,00 TL eksik işçilik bildirildiğinden, işveren, bu eksik işçiliği ödemeyi kabul etse bile işyeri kayıt ve belgeleri incelenmeden işliksizlik belgesi verilmemektedir.[1]

Örnek-2: İşveren (Y)nin taahhüt konusu işi devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yaptığını, taahhüt konusu işin asgari işçilik oranının %10 olduğunu, ihale konusu işin toplam hak ediş bedelinin 2.000.000,00 TL olduğunu, işyeri tarafından taahhüt konusu işin başlama ve bitirilme devresinde SGKya toplam 150.000,00 TL sigorta primine esas kazanç bildirildiğini ve aynı dönemde işyeri tarafından başka ihale konusu iş yapılmadığını varsayalım. Bu durumda;

SGKya bildirilmesi gereken sigorta primine esas kazanç tutarı, 2.000.000,00 x %7,5 = 150.000,00 TLdir. SGKya bildirilen sigorta primine esas kazanç tutarı da 150.000,00 TL olduğundan işverene ilişiksizlik belgesi işyeri kayıt ve belgeleri incelenmeden verilmektedir.

B- İHALE KONUSU İŞTE ÇALIŞACAK KİŞİLERİN VE GÜN SAYILARININ BELLİ OLDUĞU DURUMLAR

Sözleşme veya şartnamelerde ihale konusu işte çalışacak kişilerin ve gün sayılarının belli olduğu, ihale makamlarınca ihale konusu işte kimlerin çalıştığının ismen SGKya bildirildiği, ihale konusu işte çalıştırılması gereken kişilerin ve gün sayılarının SGKya bildirimlerinin yapıldığı anlaşılırsa ve işverenin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin SGKya borcunun da bulunmaması halinde, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığının tespiti için işyeri kayıt ve belgeleri incelenmeden ilişkisizlik belgesi verilmektedir.

C- İHALE KONUSU İŞTE ÇALIŞACAK KİŞİLERİN VE GÜN SAYILARININ BELLİ OLMADIĞI DURUMLAR

Sözleşme veya şartnamelerde ihale konusu işte çalışacak kişilerin ve gün sayılarının belli olmadığı ve ihale makamlarınca da ihale konusu işte kimlerin çalıştırıldığının ismen SGKya bildirilmemesi halinde, SGKca araştırma yapılmakta ve yapılan araştırma sonucunda, ihale konusu işin yapıldığı dönemde devamlı mahiyetteki işyerinden SGKya bildirilmiş olan sigorta primine esas kazanç tutarı, bildirilmesi gereken sigorta primine esas kazanç tutarının altında değilse, işyeri kayıt ve belgeleri incelenmeden( ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin borcunun da bulunmaması halinde) işverene ilişiksizlik belgesi verilmektedir.

Yapılan araştırma işlemi sonucunda, ihale konusu işin yapıldığı süre zarfında SGKya bildirilmiş sigorta primine esas kazanç tutarının, bildirilmesi gereken sigorta primine esas kazanç tutarının altında olduğunun tespit edilmesi halinde ise, işyeri kayıt ve belgeleri incelendikten sonra ilişiksizlik belgesi verilmektedir.

D- İHALE KONUSU İŞİN DANIŞMANLIK HİZMETİ OLMASI DURUMU

İhale konusu işin danışmanlık hizmeti (mimarlık ve mühendislik, etüt ve proje, harita ve kadastro, her ölçekte imar planı, imar uygulama, ÇED raporu hazırlanması, plan, yazılım geliştirme, tasarım, teknik şartname hazırlanması, denetim ve kontrolörlük gibi teknik, mali, hukuki veya benzeri alanlarda hizmet alımı gibi) olması halinde, ihale dokümanından, ihale veya ön yeterliğe ilişkin ilan veya davet belgelerinde belirtilen mesleki ve teknik yeterliklerine ilişkin bilgi ve belgelerden veya ihale makamlarının yazılarından, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile veya bizzat yüklenici tarafından yapıldığının SGKca anlaşılması ve ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin işverenin SGKya borcunun da bulunmaması halinde işyeri kayıt ve belgeleri incelenmeden ilişiksizlik belgesi verilmektedir. Ayrıca, işverenden ihale konusu işte çalışanların diploma veya sertifikaları da istenilmemektedir.

E- İHALE KONUSU İŞİN NAKLİYE İŞLERİ İLE PERSONEL/ÖĞRENCİ TAŞIMA İŞLERİ OLMASI DURUMU

İhale konusu işin nakliye veya personel/öğrenci taşıma işi olması, ihale makamlarınca ihale konusu işin bizzat yükleniciler tarafından yapıldığının bildirilmesi ve yüklenicilerin sigortalı(4/bli) olduklarının anlaşılması halinde başka bir işleme gerek kalmadan ilişiksizlik belgesi verilmektedir. İhale konusu işin tamamının yükleniciler tarafından yapılmayıp, kısmen sigortalı çalıştırılmak suretiyle yapılması halinde, ihale konusu işte çalıştırılanların sigortalılıklarının sağlanmış olduğu tespit edildikten sonra ilişiksizlik belgesi verilmektedir.

F- İHALE KONUSU İŞİN PİYASADAN HAZIR HALDE ALINIP SATILAN MALIN TESLİMİ OLMASI DURUMU

Piyasadan hazır halde alınıp satılan mal; Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hak edişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesinde, Projelendirme veya münhasıran bir talep üzerine üretimi yapılmayan malları ifade eder. şeklinde tanımlanmıştır. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, piyasadan hazır halde alınıp satılan mal kavramı, işe özel olarak üretilmeyip piyasada standart olarak seri imalatı yapılan bir mal olmalıdır.

İhale konusu işin piyasadan hazır halde alınıp satılan mal olması durumunda, 4735 sayılı Kanunun 13. maddesi ve Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hak edişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmeliğin 7. maddesi gereği,  kesin teminatın iadesi için ilişiksizlik belgesi şartı aranmamaktadır.

G- İHALE KONUSU İŞLERİN DEVAMLI MAHİYETTEKİ İŞYERİ SİGORTALILARI İLE YAPILMASI HALİNDE İLİŞİKSİZLİK BELGESİ VERİLME SÜRELERİ

Denetim veya yazışma gerektirmeyen hallerde, talebin SGK kayıtlarına intikalinden itibaren en geç 10 gün, sosyal güvenlik kontrol memurlarınca denetim yapılmasını gerektiren hallerde;

● İşyeri kayıt ve belgelerinin incelenmesi durumunda kayıt ve belgelerin kontrol memuruna ibraz süresinin bitiminden itibaren en geç bir ay,

● Herhangi bir yazışma gerektirmeyen hallerde en geç bir ay,

c) Müfettiş incelemesi gereken durumlarda, defter ve belgelerin müfettişe ibraz süresinin bitiminden itibaren üç ay içinde sonuçlandırılması 2010/76 sayılı Genelgede belirtilmiştir.

III- SONUÇ

İhale konusu işler içerisinde işverenlerin en çok yakındıkları, ihale konusu işin devamlı işyeri sigortalıları ile yapıldığı işlerdir. Sebebine gelince, ihale konusu işin devamlı işyeri sigortalıları ile yapıldığı iddia edilince, söz konusu işyeri kayıt ve belgeleri mutlaka müfettiş tarafından incelenmekte ve sonucuna göre ilişiksizlik belgesi verilmekte idi. İşyeri kayıt ve belgeleri gerek müfettişlerin iş yoğunluğundan gerekse mevzuat hükümlerinden dolayı uzun süre almakta idi. SGKnın çıkardığı 2010/76 sayılı Genelge ile artık bu işlerde de tıpkı geçici işyerlerinde olduğu gibi araştırma işlemi yapılmak suretiyle, yani, toplam hak ediş bedeline asgari işçilik oranı uygulanarak yapılan hesaplama sonucunda SGKya yeterli işçilik bildiriminin yapıldığı tespit edilirse ilişiksizlik belgesi hemen verilmektedir. Yapılan araştırma sonucunda yeterli işçilik bildiriminin yapılmadığı tespit edilirse, eskiden olduğu gibi yine işyeri kayıt ve belgeleri incelendikten sonra ilişiksizlik belgesi verilmektedir.

Geçici işyerlerine yapılan araştırma işleminden farklı olarak, devamlı işyeri sigortalıları ile yapılan ihale konusu işler sonrasında yapılan araştırma(hesaplama) işleminde, SGKya eksik işçilik bildirildiği tespit edilirse bu eksik işçiliği işveren ödemeyi kabul etse bile, işverenin bu isteği kabul edilmemekte ve işyeri kayıt ve belgeleri incelendikten sonra işliksizlik belgesi verilmektedir.

Ayrıca, 25.06.2010 tarihinden önce ihale konusu işlerden devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığının tespiti için müfettişlik incelemesine sevk edilenler içerisinde, işyeri kayıt ve belgelerinin ibrazına ilişkin tebligat çekilmemiş olanların, 2010/76 sayılı Genelgeye göre işlem yapılmak üzere tekrar ilgili sosyal güvenlik il müdürlüğüne/sosyal güvenlik merkezine iade edileceği, söz konusu genelgede hüküm altına alınmıştır.

Mehmet UZUN*

Yaklaşım

(*)        Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

[1] Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği gereği asgari işçilik oranı %25 eksik hesaplanmaktadır.