5510 sayılı Sosyal Güvenlik Reform Yasasının yürürlük tarihi olan 1 Ekim 2008den önceki bazı dönemlerde Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalıları, Bağ-Kura sağlık sigortası primi ödememekte ve Bağ-Kurdaki sağlık sigortası yardımlarından faydalanamamaktaydılar. Bağ-Kurdaki sağlık sigortası yardımlarından yararlanamayan aktif ya da emekli olan Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalıları, sağlık yardımlarından bakmakla yükümlü olunan kişi sıfatıyla eş veya çocukları üzerinden faydalanmışlardır.

Bağ-Kura sağlık sigortası primi ödemeden daha düşük prim miktarlarıyla sigortalılığını devam ettiren kişilerin sağlık sigortası primi ödemeden devam ettirdikleri isteğe bağlı sigortalılıklarının, 1 Ekim 2008den itibaren genel sağlık primi ödenerek devam ettirilmesi 5510 sayılı Kanunun 60. maddesince zorunlu hale gelmiştir. 1 Ekim 2008den önce Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalısı olarak emekli olup ta, Bağ-Kurdaki sağlık sigortası yardımlarından faydalanamayan kişilerin ise, bakmakla yükümlü olunan kişi sıfatıyla başkaları üzerinden sağlık yardımı alabilme imkânları 1 Ekim 2008den sonra da devam ettirilmiştir.

Bu çalışmamızda, mülga 1479 sayılı Esnaf Bağ-Kur Kanunu ve mülga 2926 sayılı Tarım Bağ-Kur Kanunu hükümleri çerçevesinde, Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalısı olarak emekli olan ve başkaları üzerinden sağlık yardımlarından yararlanan isteğe bağlı sigortalıların, 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihi olan 1 Ekim 2008den sonra, başkaları üzerinden sağlık yardımı almaktan imtina edip kendi aylıkları üzerinden SGKdan sağlık yardımı alıp alamayacakları hususunda açıklamalarda bulunacağız.

II- BAĞ-KUR İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILARININ SAĞLIK PRİMİ ÖDEME ŞARTLARI VE SAĞLIKTAN YARARLANMA DEVRELERİ

Mülga 1479 sayılı Kanun kapsamında isteğe bağlı sigortalılık ilk olarak, 19.04.1979 tarihli ve 2229 sayılı Kanunla getirilerek uygulamaya konulmuştur. 1479 sayılı Kanun kapsamındaki Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalıları, 5510 sayılı Kanun kapsamında isteğe bağlı sigortalı olarak kabul edildikleri için, 1 Ekim 2008den itibaren Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalılığına ilişkin hükümler ortadan kalkmış ve Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalılarıyla ilgili 5510 sayılı Kanun hükümleri uygulanmaya başlamıştır.

Mülga 2926 sayılı Tarım Bağ-Kur kanunu kapsamındaki isteğe bağlı sigortalılık ise, 17.10.1983 tarihli ve 2926 sayılı Kanunun 60. maddesi gereğince, 20.10.1983 tarihinden beri uygulamada yerini almış, 4956 sayılı Kanunun 56. maddesi ile tarım Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalılığı 02.08.2003 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır. 02.08.2003den önce tarım isteğe bağlı sigortalısı olup ta bu tarihten sonra sigortalılığı devam edenler hakkında ise, mülga 1479 sayılı Kanunun isteğe bağlı sigortalılıkla ilgili hükümleri düzenleyen 79. maddesi hükümleri uygulanmıştır.

Mülga 1479 sayılı Kanuna 3235 sayılı Kanunla 01.01.1986 tarihinden itibaren eklenen ek 11. madde gereği, mülga 1479 sayılı Bağ-Kur Kanunu kapsamında 01.01.1986 - 04.10.2000 tarihleri arasında isteğe bağlı sigortalı olan kişiler, Bağ-Kurdaki sağlık sigortası yardımlarından faydalanmışlardır. 619 sayılı KHK ile 04.10.2000 tarihinden itibaren 1479 sayılı Kanunun yukarıda belirttiğimiz 11. maddesi değiştirilmiş ve 04.10.2000 tarihinden sonra ilk defa Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalısı olanlara sağlık yardımı verilmemiştir. 04.10.2000 tarihinden önce sağlık yardımı alan isteğe bağlı sigortalıların bu hakları 04.10.2000den sonra da devam ettirilmiştir.

Mülga 2926 sayılı Kanun kapsamında isteğe bağlı sigortalı olan kişilere ise sağlık yardımı ilk defa, 4386 sayılı Kanunla 01.09.1999 tarihinden itibaren verilmeye başlanmış ve 02.08.2003ten itibaren sona ermiştir. 02.08.2003den itibaren Tarım Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalısı olma imkânı kalmadığı için, bu tarihten önce isteğe bağlı sigortalı olanların sağlık yardımı alma imkânları devam ettirilmiştir. 02.08.2003ten sonra ise tarım isteğe bağlı sigortalılığı mülga 1479 sayılı Kanunun 79. maddesindeki hükümleri çerçevesinde yürütüldüğü için bu tarihten sonra ilk defa isteğe bağlı sigortalı olanlara sağlık yardımı verilmemiştir.

Yukarıda yaptığımız açıklamalarda, ister mülga 1479 sayılı Kanun kapsamında isterse 2926 sayılı Kanun kapsamında isteğe bağlı sigortalı olan kişiler hangi devrelerde sağlık yardımlarından yararlanmışlarsa, kendilerinden Bağ-Kur tarafından bu devrelerde belirli oranlarda sağlık sigortası primi tahsil edilmiştir.

Bağ-Kur tarafından isteğe bağlı sigortalılara sağlık yardımının verildiği devrelerde, eğer isteğe bağlı sigortalılar bakmakla yükümlü olunan kişi iseler ve isteğe bağlı sigortalılara bakmakla yükümlü olan kişiler SSKlı veya Emekli Sandığı mensupları iseler,([1]) isteğe bağlı sigortalılarca Bağ-Kura sağlık sigortası primi ödenmemekte, bu kişiler eş, çocuk, ana veya babaları üzerinden sağlık yardımı almaktaydılar. Bu durum ise, isteğe bağlı sigortalılara büyük bir mali kazanım sağlamaktaydı. Örnek olarak, 1999 yılının 6. ayında 8. basamaktaki bir Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalısı sağlık primi ödemez ise, ödeyeceği aylık prim miktarı 13.496.175 TL olarak belirlenirken, sağlık primi ödemesi durumunda bu rakam 21.593.880 TLye çıkmaktaydı.

Özetle, Bağ-Kurda ister 1479 sayılı Yasa kapsamındaki esnaf isteğe bağlı sigortalılar olsun, isterse 2926 sayılı Tarım Bağ-Kur Kanunu kapsamındaki isteğe bağlı sigortalılar olsun, Bağ-Kurdan sağlık yardımı almaya hak edecek durumda olsalar bile, bakmakla yükümlü olunan kişi olduklarında ve isteğe bağlı sigortalılara bakmakla yükümlü olan kişiler SSKlı veya Emekli Sandığı mensubu iseler, Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalıları Bağ-Kura aktif sigortalılıklarında sağlık sigortası primi ödememişler ve emekliliklerinde de kendilerine bakmakla yükümlü olan kişiler üzerinden sağlık yardımı alarak bu imtiyazlı durumlarını devam ettirmişlerdir.

III- AKTİF SİGORTALIYKEN SAĞLIK PRİMİ ÖDEMEYENLERİN EMEKLİLİKLERİNDE SAĞLIKTAN NASIL FAYDALANACAĞI

Bağ-Kura tabi aktif isteğe bağlı sigortalı iken sağlık primi ödemeyen ve isteğe bağlı sigortalı olarak aylık almakta iken sağlık sigortası yardımlarından yararlanamayan kişilere sağlık yardımı verilmesi imkânı ilk olarak, 15.02.2006 tarihli ve 5454 sayılı Kanunun 8. maddesinin 1479 sayılı Kanunun sağlık sigortasının kapsamı başlıklı ek 11. maddesinde yaptığı değişiklik sonucu getirilmiştir. Söz konusu değişiklik, ek 11. maddeye; İsteğe bağlı sigortalı olarak aylık alanlar veya bunların hak sahipleri, talepleri halinde sağlık sigortasından yararlanabilirler. hükmü konularak yapılmıştır.

5454 sayılı Kanunla getirilen bu düzenlemeden faydalanmak isteyenlerin aylıklarından, mülga 1479 sayılı Kanunun 7. maddesinde yer alan Kanunun yürürlük tarihinden sonra aylık bağlananlar ile hak sahiplerinin aylıklarından kesilecek sağlık sigortası primi sigortalıların daha önce ödediği süreler dahil on yılı geçemez. hükmü de göz önünde bulundurularak, sağlıktan faydalanmak isteyen Bağ-Kur isteğe bağlı emekli sigortalıları, aktif sigortalılıklarında 10 yıldan daha az süreli sağlık primi ödemişlerse emekliliklerinde bu süre 10 yıla tamamlayacak şekilde sağlık sigortası primi kesilmiştir.

5510 sayılı Yasanın yürürlüğe girmesiyle birlikte, Bağ-Kura tabi aktif isteğe bağlı sigortalı iken sağlık primi ödemeyen ve isteğe bağlı sigortalı olarak aylık almakta iken sağlık sigortası yardımlarından yararlanamayan kişilere sağlık yardımı verilmesiyle ilgili hususları düzenleyen 1479 sayılı Kanunun ek 11. maddesi, 5510 sayılı Kanunun 106. maddesiyle yürürlükten kaldırılmıştır.

Ancak, Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalısı olarak aylık alanlara ve bunların hak sahiplerine talep etmeleri halinde, 5510 sayılı Kanun kapsamındaki genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanmalarını sağlayıcı nitelikte, 5510 sayılı Kanuna geçici 19. madde eklenmiştir. Söz konusu maddede; 1479 ve 2926 sayılı Kanunlara göre aylık almakta olanlarla bu Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında çalışmaları nedeniyle bu Kanunun geçici 2. maddesine göre aylık bağlanacaklara ilgili dosyasından on yıl süreyle sağlık sigortası veya genel sağlık sigortası primi ödememiş olanlardan, sağlık sigortası ve genel sağlık sigortası primi kesilmiş olan süreler düşülmek kaydıyla, aylıklarının % 10 u oranında ve 10 yılı tamamlayacak süreyle genel sağlık sigortası primi kesilir. hükümleri yer almaktadır.

Kanun hükümlerinden de açıkça anlaşılacağı üzere, 1 Ekim 2008 tarihinden önce 1479 ve 2926 sayılı Kanun kapsamından (Bağ-Kurdan) isteğe bağlı sigortalı olarak aylık alan kişiler, talepte bulunmaları halinde ve aylıklarından 10 yıla tamamlayacak şekilde yüzde 10 sağlık sigortası primi kesilmesi şartıyla, 5510 sayılı Kanun kapsamındaki genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanabileceklerdir.

Ayrıca, 5510 sayılı Kanunun genel sağlık sigortalısı sayılanlar başlıklı 60. maddesinin (f) bendinde yer alan Bu Kanun veya bu Kanundan önce yürürlükte bulunan sosyal güvenlik kanunlarına göre gelir veya aylık alan kişiler,genel sağlık sigortalısı sayılır. hükmüne göre de, Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalısı olarak aylık alan kişiler SGKya talepte bulunmaları halinde, 5510 sayılı Kanun kapsamındaki genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanmaları gerekmektedir.

Örnek olarak, Ayşe teyze yıllarca Bağ-Kura isteğe bağlı olarak prim ödemiş ve 2001 yılında Bağ-Kurdan isteğe bağlı sigortalı olarak aylık almaya başlamıştır. Ayşe, teyzenin eşi memur olduğu için aktif sigortalı iken ve emekliliğinde eşinin sosyal güvencesi üzerinden sağlık yardımı almıştır. Ayşe teyze eşiyle aralarında yaşanan şiddetli geçimsizlik nedeniyle boşanmayı düşünmekte, ancak eşi üzerinden aldığı sağlık yardımlarının kesileceği düşüncesiyle eşinden ayrılmak istememektedir. Bu durumda Ayşe teyze, eğer SGKya yazılı olarak talepte bulunduğu takdirde, 5510 sayılı Kanunun 60. maddesi ve geçici 19. maddesi gereği, kendisi ve hak sahipleri için SGKnın sağladığı genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanabilecektir.

IV- SONUÇ

1479 sayılı Kanuna 3235 sayılı Kanunla eklenen ek 11. madde hükmünde ve 2926 sayılı Kanuna 4386 sayılı Kanunla eklenen ek 1. madde hükümlerinde isteğe bağlı Bağ-Kur sigortalılarına sağlık yardımı verilmesi hüküm altına alınmıştır. Bağ-Kur Sağlık İşleri Dairesi tarafından söz konusu Kanun hükümlerine muhalif olarak, 1986 veya 1987 yıllarında bir talimat/genelge çıkartılarak, isteğe bağlı Bağ-Kur sigortalılarına bakmakla yükümlü olan kişiler Bağ-Kur dışındaki sosyal güvenlik kanunları (SSK, Emekli Sandığı vb.) kapsamında iseler, Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalıları sağlık primi ödememekte ve kendilerine bakmakla yükümlü olan kişilerden sağlık yardımı alabilmekteydiler. Bu nedenle, çok sayıda vatandaşımız adeta yarı yarıya prim ödeme imkânı (çünkü başkaları üzerinden sağlık yardımı alan Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalıları yalnızca sosyal sigorta primi ödemiş sağlık sigortası primi ödememişlerdir) vererek sigortalılık süresi elde etme imkânı veren bu talimattan/genelgeden yararlanıp, yıllarca sağlık sigortası primi ödemeden Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalısı olup, günleri geldiğinde de emekli olmuşlardır.

Emekli olan Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalıları, Bağ-Kurun bahse konu genelgesi/talimatı sayesinde hem aktif sigortalı iken hem de emekliliklerinde kendilerine bakmakla yükümlü olan kişilerden sağlık hizmeti aldılar. Her ne kadar, 15.02.2006 tarihli ve 5454 sayılı Kanunla bu durumda olan emeklilere sağlık yardımlarından yararlanma imkânı verilse de, çoğu vatandaşımız aylıklarından on yıl boyunca veya on yıla tamamlayacak şekilde yüzde 10 sağlık primi kesinti yapılacağı kaygısıyla bu işe yanaşmadı. 5510 sayılı Kanunun geçici 19 ve 60. maddeleri gereği, Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalılığından aylık alan ancak başkaları üzerinden sağlık yardımından yararlanan kişilerin, istedikleri takdirde kendi aylıkları üzerinden sağlık yardımı alma imkânları bulunmaktadır. 5510 sayılı Kanunda yer alan bu hak ve imkân, Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalısı olarak aylık alan ancak başkaları üzerinden sağlık yardımı alan kişilerin, sağlık yardımını aldıkları kişilerin ölmesi veya bunlardan boşanmaları gerekmesi gibi durumlarda bu insanlarımıza sağlık açısından mağduriyet yaşatmayacak ve onlara büyük bir kolaylık sağlayacaktır.

Derda AKCAN*

Yaklaşım

(*) Sosyal Güvenlik Uzmanı

([1]) İsteğe bağlı sigortalılara bakmakla yükümlü olan kişiler Bağ-Kurlu iseler, isteğe bağlı sigortalılar bunlar üzerinden sağlık yardımı alamamakta ve kendileri sağlık sigortası primi ödemeleri gerekmekteydi.