Kurum uygulamasında ihale konusu işler genellikle ayrı işyeri numarası ile tescil edilip işe münhasır olarak takip edilmekte ve asgari işçilik hesabı ihale bedeli üzerinden hesaplanmaktadır. İhale konusu işlerden banka şubesi tadilatı, makine alım ve montajı, tesis yenilenmesi, yol bakım ve onarımı, yazılım alımı ve güncellemesi, plan-proje yapımı, tanıtım filmi hazırlanması gibi bazı işler bu alanda faaliyet gösteren işverenlerce taahhüt edildiğinde; bu gibi işler iş süresinde işverenin faaliyetinin tamamını değil de bir kısmını içerdiğinden ayrı dosya tescili mümkün olmamaktadır. Şimdiye kadar bu tür taahhütlerde ilişiksizlik belgesi alımı ise ancak müfettiş incelemesi sonrası verilmekteydi. Ancak Kurum 2010  76 sayılı Genelgesi[1] ile devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılan veya piyasadan hazır halde alınıp satılan mallara ilişkin ihale konusu işlerde ilişiksizlik belgesi hakkında yeni bir düzenlemeye gitmiştir. Düzenlemenin esasları makalemizin konusudur.

II- KURUMCA İNCELEME YAPILMAKSIZIN İLİŞİKSİZLİK BELGESİ VERİLMESİNİN ŞARTLARI

Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmeliğinde yapılan değişiklikle[2] 7. maddesinin beşinci fıkrası; İhale konusu işle ilgili olarak ünitece yapılacak araştırma işlemi sonucunda, Kuruma yeterli işçilik bildirilmiş olduğunun veya Kurumca belirlenecek yöntemlere göre ünitece, ihale konusu işin işverene ait devamlı işyeri sigortalıları ile yapıldığının anlaşılması halinde, işverenlerin ve varsa alt işverenlerinin defter ve belgeleri incelenmeyebilir. şeklinde değiştirilmiştir. Kurumun belirlediği şartlar ise şu şekilde sıralanabilir:

A- İŞYERİ İLE İLGİLİ ŞARTLAR

1- Devamlı bir işyerinin bulunması: İşverenin Kurumda tescilli bir devamlı işyerinin bulunması gerekmektedir.

2- İhale Konusu işin işverenin faaliyetinin bir kısmını teşkil etmesi: İhale konusu işin yapıldığı belirtilen devamlı mahiyetteki işyerinin, faaliyetine devam etmesinin ihale konusu işe bağlı olmaması, ihale konusu işten bağımsız olarak faaliyetini devam ettirmesi, dolayısıyla ihale konusu iş olmasaydı dahi mevcut olan veya olacak olan bir işyeri olması halinde, devamlı mahiyette bir işyerinin varlığı kabul edilmektedir.

3- İşyeri tehlike sınıfının ihale konusu işe uyması: İşyerinin tabi olduğu tehlike sınıf derecesinin ihale konusu işe uyması gerekmektedir.

İhale konusu iş işyerinin tabi olduğu tehlike sınıf ve derecesine uymamakta ise;

i- Tehlike sınıfı ve derecesinin yükselmesinin gerektiği hallerde; 5510 sayılı Yasanın 84. maddesi hükümlerine göre işverenlerce tehlike sınıf ve derecesinin değişmesi gerektiğinin bir ay içinde Kuruma bildirmesi gerekmektedir. Bu bildirim işverence yapılmaz ise sözkonusu değişikliğin Kurumca resen yapılması gerekmektedir.

ii- İhale konusu işin tehlike sınıf ve derecesinin işyerinin takip edildiği sınıf ve dereceden daha düşük ise; işyerinin asıl faaliyet konusundan işyerinin takip edilmesi ve başkaca bir işlem yapılmaması gerekmektedir.

B- İHALE KONUSU İŞ İLE İLGİLİ ŞARTLAR

1- İhale Konusu İşte Çalışacak Kişi/Gün Sayısının Belli Olduğu İşler

a- Belirlenen kişi/gün sayısı bildirilmiş ise; İhale sözleşme veya şartnamesinde ihale konusu işte çalışacak kişi/gün sayısının belli olması veya idarece ihale konusu işte kimlerin çalıştığının ismen Kuruma bildirildiği hallerde, ihale konusu işte çalıştırılması gereken kişi/gün sayısı kadar Kuruma bildirim yapıldığının veya idarece ihale konusu işte çalıştırıldığı bildirilen kişilerin sigortalılıklarının sağlandığının anlaşılması halinde, başkaca bir işlem yapılmadan ilişkisizlik belgesi verilecektir.

b- Belirlenen kişi/gün sayısı bildirilmemiş ise; İhale makamından sözkonusu durum hakkında bilgi alınarak işverence eksik kişi/gün bildirdiğinin anlaşılması ve belgelerde kayıtlı sigortalıların dışında sigortalı çalıştırıldığının bildirilmesi halinde, hizmetleri ve kazançları Kuruma bildirilmediği anlaşılan kişilerle ilgili aylık prim ve hizmet belgelerinin verilmesi işverenlerden bir ay süreli bir tebligatla istenilecektir.

Çalışan kişilerin kimliği belli değil ise bu kez Kurumca resen sigorta primine esas kazanç alt sınırı üzerinden asıl/ek prim tahakkuk belgesi düzenlenerek işleme alınacak ve tahakkuk eden primlerin bir aylık süre içinde ödenmesi işverenlere bildirilecektir. İdari para cezası ayrıca uygulanacaktır.

İşlemlerin bu şekilde yapılmasının ardından, tahakkuk eden primlerinin ve idari para cezalarının tahsilinden sonra ilişiksizlik belgesi verilecektir.

c- Temizlik ve güvenlik hizmetleri; Genelgede bu işlerin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılması düşünülemeyeceğinden, belirtilen nitelikteki ihale konusu işler için geçici mahiyette işyeri dosyası tescil ettirilmesi gerektiği belirtilmiştir. İşverenlerin iradesi başka türlü de olsa Kurum bu tür işleri ayrı bir işyeri dosyasında tescil edecektir.

2- İhale Konusu İşte Çalışacak Kişi/Gün Sayısının Belli Olmadığı İşler

İhale sözleşme veya şartnamesinde ihale konusu işte çalışacak kişi/gün sayısının belli olmaması ve idarece de ihale konusu işte kimlerin çalıştırıldığının ismen Kuruma bildirilememesi halinde; ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığı hususunda, ihale konusu işin yapıldığı süre zarfında devamlı mahiyetteki işyerinden Kuruma bildirilmiş olan sigorta primine esas kazanç tutarının, bildirilmesi gereken sigorta primine esas kazanç tutarının altında olup olmadığı geçici mahiyetteki işyeri dosyalarındaki araştırma işleminde olduğu gibi araştırılacak, bu şekilde yapılacak araştırma işlemi sonucunda, ihale konusu işin yapıldığı dönemde Kuruma yeterli işçilik bildiriminde bulunulduğunun anlaşılması halinde, denetim elemanı incelemesine gönderilmeksizin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin borcunun da bulunmaması halinde işverene ilişiksizlik belgesi verilecektir. Genelgede belirlenen uygulama şu şekilde açıklanabilir.

a- Aynı dönemde tek bir ihaleli işin olması halinde; İstihkak tutarı 150.000 TL olan ve asgari işçilik oranı % 12 olan bir iş için asgari işçilik % 25 eksik olarak % 9dan 13.500 TL olarak hesaplandığında ve ihale konusu işin yapıldığı dönemde işverence Kuruma bu tutarın üzerinde bildirimde bulunulduğunun görülmesi halinde başkaca bir işlem yapılmadan işverene ilişiksizlik belgesi verilecektir.

b- Aynı dönemde birden fazla ihaleli işin çakışması halinde; devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile faaliyet dönemleri kısmen de olsa çakışacak şekilde birden fazla ihale konusu işin yapılmış olması halinde, ihale konusu bir iş için dikkate alınmış olan işçilik, diğer ihale konusu işler için dikkate alınması mümkün olmayacaktır. Bu durumda; her bir ihale konusu iş için bildirilmesi gereken ayrı ayrı hesaplanacaktır. Bir önceki örnek yer alan hak ediş tutarı 150.000 TL olan (1.) ihale konusu işinin 01.05.2010 ila 21.06.2010 tarihleri arasında sürmesi halinde halinde ve işverence Mayıs ve Haziran 2010 aylarında 12.000 TL bildirim yapılması halinde Mayıs ayının tamamı ve Haziran ayının 21 günlük kısmı hesaplamada dikkate alınacaktır. Bu durumda Haziran ayı bildirimlerinin 12.000 x 21/ 30 = 8.400 TLlik kısmı dikkat alınarak işverenin 20.400 TL bildirimde bulunduğu görülecek ve ilişiksizlik belgesi verilecektir.

İşverence 10.06.2010-10.07.2010 döneminde (2.) 100.000 TLlik ve asgari işçilik oranı % 9 olan bir ikinci işin taahhüt edilmesi ve Temmuz 2010 ayında da 12.000 TL bildirimde bulunulması halinde hesaplama şu şekilde yapılacaktır.

İşçilik oranı yine % 25 eksik olarak hesaplanacak ve % 6,75 den 2. iş için asgari işçilik miktarı 6.750 TL olarak hesaplanacaktır.

Haziran 2010 ayı; 12.000 x 20 /30 = 8.000; Çıkarılması gereken Haziran 2010 ayı çakışması (11 gün): 12.000 x 11 / 30 = 4.400

Temmuz 2010 ayı; 12.000 x 10 / 30 = 4.000

Bu halde işverence bu iş için; 8.000 + 4.000  4.400 = 7.600 TL bildirimde bulunulduğu hesaplanacaktır ve bildirmesi gereken işçilik miktarı ile bu rakam karşılaştırılacaktır.

İşverence 15.06.200-15.08.2010 döneminde (3.) 150.000 asgari işçilik oranı % 10 olan üçüncü bir işin taahhüt edilmesi ve Ağustos 2010 ayında da 12.000 TL bildirimde bulunulması halinde hesaplama şu şekilde yapılacaktır.

İşçilik oranı yine % 25 eksik olarak hesaplanacak ve % 7,5 den 3. iş için asgari işçilik miktarı 11.250 TL olarak hesaplanacaktır.

Haziran 2010 ayının üçüncü işin faaliyet döneminin tamamı çakıştığından Haziran ayında iş için hesaplanacak tutar ile çakıştığı için düşülecek tutar aynı olacağı için Haziran 2010 ayıda 3. iş için dikkate alınacak bir tutar olmayacaktır.

Temmuz 2010 ayında ise 12.000 bildirimden çakışan 10 günlük tutar düşülecektir.

12.000  (12.000 x 10 / 20) = 8.000 hesaplamada dikkate alınacak;

Ağustos 2010 ayı ise 12.000 X 15 / 30 = 6.000 TL hesaplamada dikkate alınacaktır.

İşverenin bu dönemde bu işe düşen bildirimi 14.000 TL olarak hesaplanacak ve asgari işçilik tutarı ile bu rakam karşılaştırılacaktır.

İşverenin bildirimleri hesaplanan asgari işçilik tutarından -6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 106. maddesindeki diğer amme alacakları için belirtilen cüzi miktardaki Kurum alacağı tutarını aşan miktarda- eksik kalır ise ilişiksizlik belgesi verilmeyecek ve yapılacak müfettiş incelemesi sonucuna göre işlem tesis edilecektir.

c- Danışmanlık hizmet ihaleleri; İhaleli işin konusunun; mimarlık ve mühendislik, etüt ve proje, harita ve kadastro, her ölçekte imar planı, imar uygulama, ÇED raporu hazırlanması, plan, yazılım geliştirme, tasarım, teknik şartname hazırlanması, denetim ve kontrolörlük gibi teknik, mali, hukuki veya benzeri alanlarda hizmet alım işlerine yönelik olması halinde, ihale dokümanından, ihale veya ön yeterliğe ilişkin ilan veya davet belgelerinde belirtilen mesleki ve teknik yeterliklerine ilişkin bilgi ve belgelerden veya idarenin yazılarından, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile veya bizzat yüklenici tarafından yapıldığının sosyal güvenlik il müdürlüğünce/sosyal güvenlik merkezince anlaşılması halinde, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığı hallerde işverenin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin Kuruma borcunun da bulunmaması kaydıyla işyeri defter ve belgelerinin incelemesi yoluna gidilmeksizin ilişiksizlik belgesi verilecektir. Bu ilişiksizlik belgelerinin verilmesinde yükleniciden diploma veya sertifika istenilmeyecektir.

d- Nakliye işleri ile personel/öğrenci taşıma işleri; İhaleli işin konusunun nakliye veya personel/öğrenci taşıma işi olması ve idarece ihale konusu işin sigortalı niteliğinde bir kişi çalıştırılmaksızın bizzat yükleniciler tarafından yapıldığının bildirilmesi durumunda Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı olduklarının anlaşılması halinde ilişiksizlik belgesi verilecektir.

Belirtilen türdeki bir işin tümüyle yükleniciler tarafından yapılmayıp, kısmen sigortalı çalıştırılmak suretiyle yapıldığının bildirilmesi halinde, Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı olup olmadıkları ile sigortalı olması gerekenlerin Kuruma bildirildiğinin anlaşılması durumunda ilişiksizlik belgesi verilecektir.

e- Piyasadan hazır halde alınıp satılan malın teslim işleri; Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesinde, Piyasadan hazır halde alınıp satılan mal kavramı, Projelendirme veya münhasıran bir talep üzerine üretimi yapılmayan malları ifade eder. şeklinde tanımlanmıştır.

Bu tanıma göre, mal teslim işinin, piyasadan hazır halde alınıp satılan mal olarak değerlendirilebilmesi için, bu malın, işe özel olarak üretilmeyip piyasada standart olarak seri imalatı yapılan bir mal olması, ayrıca projelendirilmemiş, işe göre şekillendirilmemiş bir mal olması ve İdare için özel olarak imal edilmemiş bir mal olması gerekmektedir.

Öte yandan, mal teslim işinin, mal temin ve teslimi ya da mal imal ve teslimi şeklinde olması piyasadan hazır halde alınıp satılan mal olma özelliğini değiştirmemektedir. Yönetmeliğin 7. maddesinin onuncu fıkrasında ise piyasadan hazır halde alınıp satılan işlerle ilgili olarak kesin teminatın iadesinde Kurumca düzenlenecek ilişiksizlik belgesi aranmamaktadır.

C- İŞVERENLE İLGİLİ ŞARTLAR

1- İşverenin Kuruma borcunun bulunmaması; İşverene ilişiksizlik belgesi verilmesi için birinci şart işverenin işyeri/yerlerinden doğan Kuruma borcunun bulunmaması ve işveren şirket ise şirket ortaklarının 5510 sayılı Yasanın 4/b maddesi (Bağ-Kur) sigortalılığından borcunun olmaması veya varsa bu borcun tecil ve taksitlendirilmiş olmasıdır.

2- İşyerinin incelemede olmaması; 25.06.2010 tarihinden önce devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığının tespiti için müfettişlik incelemesine başlanılmış olması halinde (kayıt ve belgelerin incelemeye istenmesine ilişkin yazı incelemeye başlama kabul edilerek) inceleme sonucuna göre işlem tesis edilecektir.

III- UYGULAMANIN ELEŞTİRİSİ

Kurumun yeni uygulaması ile özellikle bazı ihaleli ve niteliği gereği devamlı işyeri sigortalıları ile ikmal edilen işlerde gerek Kurum inceleme külfetinden ve gerekse işverenler zaman kaybından kurtulmuş olmaktadırlar.

Ancak uygulama işverenin bildirimleri ile ihale bedelini karşılaştırmakta ve işyerleri için kabul ettiği ihale konusu işin yapıldığı belirtilen devamlı mahiyetteki işyerinin, faaliyetine devam etmesinin ihale konusu işe bağlı olmaması, ihale konusu işten bağımsız olarak faaliyetini devam ettirmesi şartını kendisi ihlal etmektedir. Bir karşılaştırma yapılacak ise işverenin yalnızca ihale konusu işi/işleri değil tüm faaliyetleri esas alınmalıdır.

Öte yandan geçici dosyalardan takip edilen ihale konusu işlerde ve bina inşaatlarında genelgede belirlenen yönteme benzer şekilde işverenlerin bildirmesi gereken asgari işçilik miktarı hesaplanmakta; hesaplama yapılırken asgari işçilik oranı % 25 indirimli uygulanmakta ve işverenlerin hesaplanan miktardan az bildirimde bulunduğunun anlaşılması halinde işverenlere iki ayrı seçenek sunulmaktadır. Buna göre işverenler itirazsız fark işçiliği ödemeyi kabul ederlerse incelemeye yapılmadan ilişiksizlik belgesi verilmekte, işverenlerin iradesi bu yönde olmadığı hallerde de inceleme yapılarak sonucuna göre işlem tesis edilmektedir. Devamlı işyerlerinde fark işçiliğin ödenmesi düzenlemesinin yapılmaması hem işverenleri % 25 indirim hakkından mahrum bırakmakta, zaman kaybı ve diğer ihalelere girmesini güçleştirdiği için de gelir kaybı riski ile karşı karşıya bırakmaktadır.

Diğer bir nokta ise kayıt ve belgelerin incelemeye istenmesine ilişkin yazı incelemeye başlama kabul edilmesidir. Kurumun daha önceki uygulamasında defter ve belgelerin incelemeye ibrazı ile kayıt teslim tutanağının incelemeye başlama kabul edilmesi kuralı bu işlerde de uygulanmalıdır.

IV- SONUÇ

Kurum 2010-76 sayılı genelgesi ile devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılan veya piyasadan hazır halde alınıp satılan mallara ilişkin ihale konusu işlerde ilişiksizlik belgesi hakkında yeni bir düzenlemeye gitmiştir. Böylece Kurum inceleme külfetinden işverenler de zaman kaybından kurtulmuş olmaktadırlar. Hesaplanan fark işçiliğin ilk önce ikmal edilmesinin istenmemesi ise genelgenin amaçlarına ters düşmektedir. Bu eksiklik işverenleri % 25 indirim hakkından mahrum bırakacak, zaman kaybına ve diğer ihalelere girmesini güçleştirdiği için de gelir kaybına neden olabilecek niteliktedir.

Kurum açısından ise işverenlerin tüm faaliyetleri nedeniyle yaptığı bildirimleri bu faaliyetinin bir kısmını oluşturan ihaleli işle kıyasladığı için prim kaybına neden olabilecek niteliktedir. Bir karşılaştırma yapılacak ise işverenin yalnızca ihale konusu işi/işleri değil tüm faaliyetleri esas alınmalıdır.

Serdar GÜNAY*

Yaklaşım

(*) Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Başmüfettişi

[1] 25.06.2010 tarihinde yayımlanmıştır.

[2] 13.03.2010 tarih ve 27520 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.