Ülkemizde sosyal güvenlik reformu olarak adlandırılan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun genel olarak yürürlüğe girdiği Ekim 2008 sonrasında çalışanlar için SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı farklılığı ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır. Ancak 5510 sayılı Kanun'da yer alan geçici madde düzenlemeleri nedeniyle özellikle memurlar açısından eski/yeni memur ayrımı ortaya çıkmıştır.

Ekim 2008 öncesinde Emekli Sandığı iştirakçiliği olması nedeniyle 5510 sayılı Kanun'un 4/c maddesi kapsamında sigortalı sayılan devlet memurları([1]) hakkında 5434 sayılı Kanun hükümleri uygulanmaya devam edilecektir. Ekim 2008 sonrasında ilk defa 4/c sigortalısı olmayı gerektirecek görevlerde çalışmaya başlayan kamu çalışanları([2]) hakkında ise 5510 sayılı Kanun hükümleri uygulanacaktır.

SSK ve Bağ-Kurlular açısından ise 1 Ekim 2008 tarihi milat kabul edilmiş ve bu tarihten sonra haklarında bazı özel düzenlemeler haricinde genel olarak 5510 sayılı Kanun uygulanmaya başlanmıştır.

Bu çalışmamızda değişik statülerde geçen çalışma sürelerinin çakışması durumunda yapılacak işlemler değerlendirilecektir.

II- ESKİ MEVZUATLARDA EMEKLİ KESENEĞİ/SİGORTA PRİMİ ÖDENEN SÜRELERİN ÇAKIŞMASI

Öncelikle belirtmek gerekir ki 2829 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Tabi Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanun'un 'Hizmet Sürelerinin Birleştirilmesi' başlıklı 4. maddesi uyarınca, farklı sosyal güvenlik kurumlarına tabi çeşitli işlerde çalışmış olanların hizmet süreleri, aynı tarihlere rastlamamak kaydıyla birleştirilmektedir.

Kişiler bir işten ayrılmaları ile diğer işe başlama süreçlerinde bazen önceki sigortalılık halini sonlandırmıyorlar veya birikmiş izinlerini kullanarak yeni işlerinde çalışmaya devam ediyorlar. Bu gibi durumlarda sigortalılık hallerinin çakışmasında hangi statünün geçerli olacağı hususunda Emekli Sandığı (4/c) sigortalılığı öncelikli sayılmakta diğer SSK (4/a), Bağ-Kur (4/b) sigortalılıklarının çakışmasında ise kesintisiz geçiş varsa ilk başlayan sigortalılık hali esas alınmaktadır.

Burada öncelik sıralamasında önem arz eden husus memurların mesai zorunlulukları ile isteklerine bakılmaksızın 5434 Sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu'nda 'iştirakçi' sayılarak zorunlu olarak sigortalanmalarıdır. Her ne kadar diğer sigortalılık hallerinde de isteğe bakılmaksızın zorunlu olarak sigortalı sayılmakta iseler de uygulamada Emekli Sandığı'na (4/c) tabi geçen hizmetler ile çakışan diğer sigortalılık hallerine tabi geçmiş süreler re'sen iptal edilmektedir.

Diğer sigortalılık hallerinden SSK (4/a) ve Bağ-Kur (4/b) süreleri çakışırsa öncelikle ilk başlayan sigortalılık haline bakılmakta ve bu statü devam ettirilmektedir. Kesintili olarak bu süreler çakışmışsa Bağ-Kur (4/b) hizmeti geçerli sayılmakta ve SSK (4/a) hizmeti re'sen iptal edilmektedir.

Çakışma suretiyle iptal edilen sigortalılık sürelerinin primleri istekleri üzerine sigortalılara iade edilmekteyken 5458 sayılı Kanun([3]) ile SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı arasında kurumlar arası hesaplaşma yöntemi ile primlerin aktarılmasına da imkan sağlanmıştır.

III- YENİ MEVZUATTA SİGORTA PRİMİ ÖDENEN SÜRELERİN ÇAKIŞMASI

Sigortalılık hallerinin birleşmesi halinde yapılacak işlemlere 5510 sayılı Kanun'un 5754 sayılı Kanun'la([4]) değişik 'Sigortalılık hallerinin birleşmesi' başlıklı 53. maddesinde 'Sigortalının, 4. maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinde yer alan sigortalılık hallerinden birden fazlasına aynı anda tabi olmasını gerektirecek şekilde çalışması halinde; öncelikle aynı maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında, (c) bendi kapsamında çalışması yoksa ilk önce başlayan sigortalılık ilişkisi esas alınarak sigortalı sayılır.

4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sayılanlar, kendilerine ait veya ortak oldukları işyerlerinden dolayı, 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı bildirilemezler.

İsteğe bağlı sigortalı olanların 4. maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri kapsamına tabi olacak şekilde çalışmaya başlamaları halinde, bu Kanun'un 51. maddesinin üçüncü fıkrası saklı kalmak kaydıyla isteğe bağlı sigortalılık hali sona erer.

Sigortalının, 4. maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinde yer alan sigortalılık halleri ile 5. maddenin (a) ve (e) bentlerine tâbi sigortalılık hallerinin çakışması halinde, 4. madde kapsamında sigortalı sayılır ve birinci fıkra hükmü uygulanır.

Sigortalının, bu madde hükmüne göre sigortalı sayılması gereken sigortalılık halinden başka bir sigortalılık hali için prim ödemiş olması durumunda, ödenen primler birinci fıkraya göre esas alınan sigortalılık hali için ödenmiş ve esas alınan sigortalılık halinde geçmiş kabul edilir.

Bu Kanun'un yürürlüğe girdiği tarihten itibaren ilk defa sigortalı sayılanlardan 4. maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinden birden fazlasına tabi olarak çalışmış olanların yaşlılık aylığı bağlanma taleplerinde, en fazla sigortalılığın geçtiği sigortalılık hali, hizmet sürelerinin eşit olması ile malûllük ve ölüm halleri ile yaş haddinden re'sen emekli olma, süresi kanunla belirlenen vazifelere atanma veya seçilme ve bağlı oldukları sigortalılık halinin kanunla değiştirilmesi durumunda ise son sigortalılık hali esas alınır.' denilmek suretiyle yer verilmiştir.

Bu düzenlemeye göre sigortalıların sigortalılık hâllerinden birden fazlasına aynı anda tabi olmasını gerektirecek şekilde çalışması olması hâlinde öncelikle 4/c sigortalılığı, 4/c sigortalılığı yoksa ilk önce başlayan sigortalılık ilişkisi esas alınarak 4/a veya 4/b sigortalılığı geçerli sayılmaktadır. Geçerli sigortalılık hâli kesintiye uğrayıncaya kadar ilgisine göre 4/a veya 4/b sigortalılığı devam ettirilmekte, çalışmasının kesintiye uğraması hâlinde, sonra başlayan sigortalılık hâli devreye girmektedir. Çalışanın sigortalı sayılması gereken sigortalılık hâlinden başka bir sigortalılık hâli için prim ödenmiş olması durumunda, ödenen primler geçerli sigortalılık hâli için ödenmiş ve esas alınan sigortalılık hâlinde geçmiş kabul edilmektedir.

Sigortalıların, 5510 sayılı Kanun'un 4. maddesi kapsamında sayılan uzun vadeli sigorta kollarına tabi sigortalılık hâlleri ile 5. maddesinin (a) ve (e) bentlerine tabi kısa vadeli sigorta kollarına tabi sigortalılık hâllerinin çakışması hâlinde, 4. madde kapsamında sigortalı sayılmaktadır.

IV- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Aynı tarihlerde iç içe giren çalışma sürelerinin geçerliliğinde eski ve yeni uygulamaya bakıldığında farklı bir uygulama getirilmemiş ve eski uygulama paralelinde bir düzenleme yapılmıştır. Bu durumda eski, yeni sigortalı veya eski, yeni memur ayrımı yapılmaksızın sigortalılık hallerinin çakışması yani iç içe girmesi halinde 4/c sigortalılığı (Emekli Sandığı hizmeti) geçerli olacak diğerleri iptal edilecektir. Yani kamu çalışanlarının 5510 sayılı Kanun'un 4/c maddesi kapsamında geçen çalışma süreleri diğer sigortalılık hallerine göre öncelikli veya baskın hizmet olarak kabul edilecektir.

İç içe giren çalışma sürelerinde durum böyleyken değişik sosyal güvenlik statülerine tabi çalışması olanların çalışma sürelerinin birleştirilerek emekli/yaşlılık aylığı bağlanmasında eski/yeni memur/sigortalılar açısından çok büyük farklılık ortaya çıkmıştır. 2008 yılı Ekim ayı başından önce SSK, Bağ-Kur veya Emekli Sandığı sigortalılığı/iştirakçiliği bulunanlar hakkında 2829 sayılı Kanun uygulanmaya devam edileceğinden bu durumda olanlara yaşlılık/emeklilik aylığı bağlanmasında son yedi yıldaki çalışma sürelerine bakılarak bu sürede en fazla çalışmanın geçtiği statüden aylık bağlanacaktır. İlk defa 5510 sayılı Kanun'a göre sigortalı olanlardan farklı statülerde çalışması olanlar hakkında ise toplam sigortalılık süresindeki en fazla sigortalılık haline göre yaşlılık aylığı bağlanacaktır.

Farklı sosyal güvenlik kurumlarına ve 2008 yılı Ekim ayı başından sonra farklı sigortalılık statülerinde çalışması olanların emekliye ayrılmak istediklerinde kötü sürprizlerle karşılaşmamak için emekliliği düşünmeden önce hizmetlerini birleştirmelerinde ve geçerliliğini kontrol etmelerinde fayda bulunmaktadır.

Akın ŞİMŞEK*
Yaklaşım

(*) Rekabet Kurumu, Basım ve Yayın Müdürü

([1]) Çalışmamızın devamında Ekim 2008 öncesinde Emekli Sandığı iştirakçiliği olması nedeniyle 5510 sayılı Kanun'un 4/c maddesi kapsamında sigortalı sayılan kamu çalışanlarından 'Eski Memurlar' olarak bahsedilecektir.
([2]) Çalışmamızın devamında Ekim 2008 sonrasında ilk defa 4/c sigortalısı olmayı gerektirecek görevlerde çalışmaya başlayan kamu çalışanlarından 'Yeni Memurlar' olarak bahsedilecektir.
([3]) 04.03.2006 tarih ve 26098 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
([4]) 08.05.2008 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.