Gelir Vergisi Yasası'nın 65'inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan tanımlamadan anlaşılacağı üzere;

"Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır."

Yasal düzenlemeden anlaşılacağı üzere serbest meslek faaliyeti tanımının temel unsurları;

* Sermayeden ziyade şahsi çalışmaya, bilimsel ve mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanması,
* Bir işverene tabi olmaksızın kişisel sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılması,
* Yapılan faaliyetin (işin) devamlılık arz etmesi, olarak belirlenmiş bulunmaktadır.

Ancak diğer yandan serbest meslek faaliyeti uygulamada zaman zaman ticari faaliyetle, ücret geliri veya arızi kazançla karıştırılabilmektedir.

Serbest meslek faaliyetinden doğan kazancın serbest meslek kazancı olarak vergilendirilebilmesi için yasal olarak devamlılık arz etmesi gerekmektedir. Bu bağlamda serbest meslek erbabı için, yapılan faaliyetin devamlılık arz edip etmediğinin belirlenebilmesi adına Vergi Usul Yasası'nın 155'inci maddesinde sayılmak suretiyle belirlenmiş bulunan durumların varlığı dikkate alınmaktadır. Buna göre serbest meslek erbabı için aşağıda belirtilen hallerin herhangi birisinin varlığında serbest meslek faaliyetine devamlılık arz edecek şekilde başlanıldığı kabul edilmektedir.

* Muayenehane, yazıhane, atölye gibi özel işyerleri açmak.
* Çalışılan yere tabela, levha gibi mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden alametleri asmak,
* Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak faaliyette bulunmak üzere mesleki teşekküllere kaydolmak,
hallerinde serbest meslek faaliyetine başlanıldığı kabul edilmektedir.

Ancak mesleki teşekküllere kaydolanlardan görev veya durumları gereği, bilfiil mesleki faaliyette bulunmayacak olanların vergi dairesine bu durumu bildirmeleri halinde faaliyetin devamlı olduğu ileri sürülemez.

Mevcut yasal düzenlemeler çerçevesinde sadece devamlı olarak yapılan serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancı olarak kabul edilmektedir. Buna karşılık devamlı olarak yapılmayan arizi nitelikteki serbest meslek faaliyetlerinden elde edilen kazançlar ise Gelir Vergisi Yasası'nın 82/2'nci maddesi uyarınca arizi kazanç olarak vergilendirilmektedir.

Serbest meslek faaliyeti bir işverene bağlı olarak, işverenin göstermiş olduğu yerde ve belli bir organizasyon içinde yapılıyorsa, bu tür bir faaliyetten belli periyotlarla elde edilen belirli miktardaki paralar ücret olarak kabul edilmektedir.

Diğer yandan bazı hallerde serbest meslek faaliyeti ticari bir organizasyon çerçevesinde sürdürülebilmektedir ki bu takdirde elde edilen gelirin ticari kazanç olarak değerlendirilmesi mümkün olmaktadır.

Bilindiği üzere ticari kazancın elde edilmesinde ana unsur, sermaye ve organizasyonun varlığıdır. Ücret gelirinin veya serbest meslek kazancının elde edilmesinde, geliri elde edenin böyle bir organizasyonu oluşturması söz konusu değildir.

Örneğin bir tıp doktorunun tedavi merkezi açıp işletmesi halinde, tıp merkezinin bu faaliyetinden dolayı elde ettiği kazanç ticari kazanç olarak kabul edilmektedir.

Bazı faaliyetlerin icra edilmesi sonucu elde edilen kazancın, ücret geliri mi yoksa serbest meslek kazancı mı olduğu konusu uygulamada devamlı tartışılır olmuştur.

Bu konuda yapılan belirlemelere göre;

* Konser salonu, sinema, tiyatro gibi yerlerde solist olarak faaliyet gösteren, enstrüman çalan veya gösteri yapan yerli ve yabancı oyun ve temsil gruplarının faaliyetleri serbest meslek kazancı olarak kabul edilmektedir. Ancak bu tür işleri yapanların bir işyerine bağlı ve işverene tabi olarak bu faaliyetleri sürdürmeleri halinde elde ettikleri gelir ücret olarak değerlendirilmektedir.
* Dizi filmlerde görev alan sanatçılar ile rejisörler ve bu alanda çalışan teknik elemanlar serbest meslek erbabı olarak kabul edilmektedir. Ancak bu kişilerin hizmet sözleşmesi ile herhangi bir şirkete ya da ajansa bağlı olarak çalışmaları halinde elde ettikleri gelir ücret olarak kabul edilmektedir.
* Mankenliği meslek olarak yapanlardan belli bir işyerine bağlı olmaksızın çalışanlardan elde etmiş oldukları gelirler, serbest meslek kazancı olarak vergilendirilir.
* Herhangi bir işverene bağlı olmaksızın konferans ve seminer veren kişilerin bu konferanslarda yapmış oldukları konuşmaları karşılığı aldıkları bedeller de serbest meslek kazancı sayılmaktadır.

Veysi Seviğ

Referans