|
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 50, 51, 52'''' nci maddelerinde isteğe bağlı sigortaya ilişkin düzenleme yapılmış olup, 01.10. 2008 itibarıyla yürürlüğe giren mülga Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde ve "İsteğe Bağlı Sigorta İşlemleri Hakkında Tebliğ" (1) de uygulamaya ilişkin usul ve esaslar açıklanmıştır.
12.05. 2010 tarihli Resmi Gazete''''de yayımlanan ve yayımı tarihi itibarıyla yürürlüğe giren Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde (2) de isteğe bağlı sigorta işlemlerine ilişkin düzenlemeye yer verilmiş, Kurum Başkanlığı tarafından çıkarılan "İsteğe Bağlı Sigorta İşlemleri Hakkında Tebliğ" (3) ile de 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre isteğe bağlı sigortalı olanlar ile 2008 yılı Ekim ayı başından önce 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu, 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu ve 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununa göre isteğe bağlı sigortalılığı devam edenler ile 5434 sayılı Kanuna göre isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenlere ilişkin usul ve esaslar konusunda düzenleme yapılmıştır.
Söz konusu Tebliğ''''in yürürlüğe girmesiyle kaldırılan Tebliğ ile yeni Tebliğ arasında fazla farklılık olmamakla birlikte -yeni Tebliğ''''de- uygulamaya ilişkin bazı düzenlemelere yer verilmiştir. Yazımızda Tebliğ''''de belirtilen hususlar bağlamında isteğe bağlı sigorta uygulamasına ilişkin usul ve esaslar ele alınmıştır.
II. İsteğe Bağlı Sigortalı Olma Şartları ve Sigortalılık Başvurusu
İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinden doğan haklar saklı kalmak kaydıyla, Türkiye''''de yasal olarak ikamet edenler ile Türkiye''''de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde bulunan Türk vatandaşlarından;
a) 18 yaşını doldurmuş olmak,
b) Kanuna tabi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya Kanunun 4''''üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı olarak çalışmakla birlikte, ay içinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamak,
c) Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak,
ç) İsteğe bağlı sigorta giriş bildirgesiyle Kuruma başvuruda bulunmak,
şartları aranmaktadır.
Ülkemiz ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinden isteğe bağlı sigortalılık talebinde bulunanlardan Türkiye''''de ikamet şartı aranmamaktadır.
5510 sayılı Kanunun 5''''inci maddesinin (a), (b) ve (e) bentlerine tabi olan sigortalılık hali isteğe bağlı sigortalılık için engel teşkil etmemektedir.
İlk defa isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenlerin örneği Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ekinde yer alan isteğe bağlı sigorta giriş bildirgesi ile ikametgahlarının bulunduğu sosyal güvenlik il müdürlükleri/sosyal güvenlik merkezlerine başvurmaları gerekmekte olup, tekrar isteğe bağlı sigortalılık talebinde bulunacak sigortalıların ise talep dilekçesi ile müracaatları yeterli olmaktadır.
Kanunun 5''''inci maddesinin (g) (4) bendine tabi sigortalıların isteğe bağlı sigortaya müracaatları işyerinin bulunduğu sosyal güvenlik il müdürlükleri/sosyal güvenlik merkezlerine yapılmaktadır.
5434 sayılı Emekli Sandığı Kanununun mülga 12''''nci maddesi gereğince isteğe bağlı iştirakçilik için gerekli şartları taşıyanların başvurularını, Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü Sigortalı Tescil ve Hizmet Daire Başkanlığına, yetki devri yapıldıktan sonra sosyal güvenlik il müdürlükleri/sosyal güvenlik merkezlerine yapmaları gerekmektedir.
5434 sayılı Kanunun mülga 12''''nci maddesi gereğince isteğe bağlı iştirakçilik için gerekli şartları taşımalarına rağmen, 5510 sayılı Kanun kapsamında isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenlerin başvurularını sosyal güvenlik il müdürlükleri/sosyal güvenlik merkezlerine yapması gerekmektedir.
Ay içerisinde 30 günden az çalışan ya da tam gün çalışmayan sigortalılardan isteğe bağlı sigorta giriş bildirgesi ya da talep dilekçesi ekinde ay içinde zorunlu sigortaya tabi çalışılan gün sayısının beyan edilmesi, isteğe bağlı sigortaya müracaat eden yabancı ülke vatandaşlarından ise Türkiye''''de kaldıkları sürenin belgelendirilmesi gerekmektedir.
Türkiye''''de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde bulunan Türk vatandaşlarından isteğe bağlı sigortalılık talebinde bulunanların bu durumlarının belgelendirilmesi amacıyla pasaport suretinin ibrazı istenmekte, isteğe bağlı sigortalılığı devam edenlerden ise Kurumca belirlenecek sürelerde söz konusu ülkelerde bulunduklarının belgelendirilmeleri istenmektedir.
5510 sayılı Kanunun 5''''inci maddesinin (g) fıkrası gereği ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurtdışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinin isteğe bağlı sigortalılık işlemleri sigortalılar adına işverenler tarafından yapılması mümkündür.
III. İsteğe Bağlı Sigortalılığın Başlangıcı
İsteğe bağlı sigortalılık, isteğe bağlı sigorta giriş bildirgesinin veya talep dilekçesinin Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden günden itibaren başlamaktadır. Adi posta veya kargo ile gönderilen veya Kuruma doğrudan verilen bildirgenin Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarih, taahhütlü, iadeli taahhütlü veya acele posta servisi olarak gönderilenlerde ise postaya verildiği tarih, başvuru tarihi olarak kabul edilmektedir.
İsteğe bağlı sigortalılığın başladığı tarihten itibaren, aynı zamanda 5510 sayılı Kanunun 4''''üncü maddesine göre sigortalı olmayı gerektirecek çalışması bulunduğu tespit edilenlerin isteğe bağlı sigortalılıkları, 5510 sayılı Kanuna tabi sigortalılıklarının sona erdiği tarihi takip eden günden başlatılmaktadır. Söz konusu kişilerin zorunlu sigortalılıkla çakışan sürede isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş olması halinde, bu süreye ilişkin ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri talepleri halinde ilgililere iade veya doğacak borçlarına mahsup edilmektedir.
Ay içeriside 30 günden az çalışan veya Kanunun 80''''inci maddesi uyarınca prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle hesaplanan sigortalıların aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigorta primi ödemeleri halinde, ödenen primler zorunlu sigortalılığa ilişkin prim ödeme gün sayısına otuz günü geçmemek üzere eklenmektedir.
IV.İsteğe Bağlı Sigortalılığın Sona Ermesi
İsteğe bağlı sigortalılık;
a) İsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, buna ait dilekçelerinin Kurum kayıtlarına geçtiği tarihten önceki primi ödenmiş son günü takip eden günden,
b) Aylık talebinde bulunanların, aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden,
c) Sigortalının ölümü halinde prim borcu bulunmuyorsa ölüm tarihinden, prim borcunun hak sahiplerince 12 ay içinde ödenmemesi veya hak sahiplerinin talebi halinde en son primi ödenmiş ayın sonundan,
d) 5510 sayılı Kanunun dördüncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamına tabi çalışmaya başladığı tarihten bir gün önce, (b) bendi kapsamına tabi çalışmaya başladığı tarihten,
itibaren sona ermektedir.
Ay içerisinde kısmi çalışanlar hariç olmak üzere, yeniden isteğe bağlı sigortaya devam etmek isteyenler hakkında yeniden talep şartı aranmaktadır.
İsteğe bağlı sigortalılığın ölüm ile sona ermesi halinde sigortalılık; prim borcu bulunmuyorsa ölüm tarihinden, prim borcu varsa borcun hak sahiplerince 12 ay içinde ödenmesi halinde ölüm tarihinden, prim borcunun 12 ay içinde ödenmemesi veya hak sahiplerinin prim borcunu ödemeden aylık talebi halinde en son primi ödenmiş ayın sonundan itibaren sona ermektedir.
İsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanlar ile aylık talebinde bulunan sigortalılar 12 aylık prim ödeme süresini beklemeksizin ödedikleri primlere göre hizmet sürelerinin tespitini isteme hakkı bulunmaktadır.
V.İsteğe Bağlı Sigorta Primlerinin Hesabı, Ödenmesi ve Sigortalılık Sürelerinin Değerlendirilmesi
İsteğe bağlı sigorta primi, 5510 sayılı Kanunun 82''''nci maddesine göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen ve yazılı olarak talep edilen prime esas aylık kazancın % 32''''sidir. Bunun % 20''''si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, % 12''''si genel sağlık sigortası primidir.
Yabancı uyruklu sigortalılardan Türkiye''''de yerleşik olma hali bir yılı doldurmayanlar ile 5510 sayılı Kanunun 5''''inci maddesinin (g) fıkrası gereği ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinin kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primleri işverenlerince ödendiğinden bunlardan % 20 oranında isteğe bağlı sigorta primi tahsil edilmektedir.
Ay içerisinde 30 günden az çalışan veya Kanunun 80''''inci maddesi uyarınca prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin İş Kanuna göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle hesaplanan sigortalıların için 82''''nci maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında olmak kaydıyla belirlenen günlük kazanç ve gün sayısı üzerinden malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası primi alınmaktadır. Yazılı olarak talepte bulunmayan sigortalıların primleri ise prime esas kazancın alt sınırı üzerinden tahsil edilmektedir.
İsteğe bağlı sigorta primi, ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar ödenmektedir. Ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde kendileri veya hak sahipleri tarafından 5510 sayılı Kanunun 89''''uncu maddesinin ikinci fıkrasına göre hesaplanacak gecikme cezası ve gecikme zammıyla birlikte ödenmeyen süreler, hizmet olarak değerlendirilmemektedir. 12 aylık süreden sonra ödenen primler sigortalının veya hak sahiplerinin talebi üzerine iade veya doğacak borçlarına mahsup edilebilmektedir.
İsteğe bağlı sigortalılardan, 5510 sayılı Kanunun 87''''nci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi gereği prim ödeme yükümlüsü kendileri olanların, zorunlu sigortalılık nedeniyle prim borcunun bulunması halinde, isteğe bağlı sigortaya tabi ödenen primler öncelikle zorunlu sigortalılık nedeniyle Kuruma olan borçlarına mahsup edilmektedir.
İsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, malullük, vazife malullüğü, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınmakta ve bu süreler 5510 sayılı Kanunun 4''''üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilmektedir. İsteğe bağlı sigortalılıktaki prime esas kazançlar ile prim ödeme gün sayıları kısa vadeli sigorta uygulamalarında dikkate alınmamaktadır.
İsteğe bağlı sigortalı olanlar, bakmakla yükümlü olunan kişi olsa dahi, 5510 sayılı Kanunun 60''''ıncı maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılmakta ve genel sağlık sigortası primini de ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır.
VI.Gelir Vergisinden Muaf Olan İsteğe Bağlı Kadın Sigortalılar
Gelir Vergisi Kanununun 9''''uncu maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinde belirtilen işleri hizmet akdiyle herhangi bir işverene tabi olmaksızın sürekli ve kazanç getirici nitelikte yaptıkları ve 01.10.2008 tarihinden sonra da yapmaya devam ettikleri tespit edilen kadınlardan, isteğe bağlı sigortalı olanların, 2008 yılı için 82''''nci maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının onbeş katı üzerinden, takip eden her yıl için bir puan arttırılmak suretiyle otuz katını geçmemek üzere malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası primi ödemesi yeterli olmaktadır.
Söz konusu düzenlemeden yararlanma şartlarına haiz olunup olunmadığı ile yararlanma şartlarının devam edip etmediği Kurum sosyal güvenlik kontrol memurlarınca belirlenmektedir.
VII.5510 Sayılı Kanunun Yürürlük Tarihinden Önce İsteğe Bağlı Sigortalı Olanlara İlişkin İşlemler
5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce; 506 sayılı Kanunun 85''''inci, 1479 sayılı Kanunun 79''''uncu maddelerine tabi isteğe bağlı sigortalılığı devam edenlerin sigortalılığı, yeni bir yazılı talep alınmaksızın ve Türkiye''''de ikamet şartı aranmaksızın 5510 sayılı Kanunun isteğe bağlı sigortalılığına ilişkin hükümlerine göre devam ettirilmektedir. 5434 sayılı Kanunun mülga 12''''nci ve mülga geçici 218''''inci maddelerine göre devam edenlerin ise yeni bir yazılı talep alınmaksızın 5434 sayılı Kanuna göre devam ettirilmektedir.
Yukarıdaki fıkrada belirtilenlerin isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreleri, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınmakta ve bu süreler 5510 sayılı Kanunun 4''''üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilmektedir. 5434 sayılı Kanuna göre isteğe bağlı sigortaya devam edenlerin bu süreleri ise 5510 sayılı Kanunun 4''''üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında değerlendirilmektedir.
506, 1479 ve 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanununa tabi sigortalıların 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önceki sürelere ait primlerin tahsili 5510 sayılı Kanun gereğince, 5434 sayılı Kanuna tabi olanların ise 5434 sayılı Kanuna göre tahsil edilmektedir.
5434 sayılı Kanunun mülga 12''''nci maddesi ve mülga geçici 218''''inci maddesi uyarınca isteğe bağlı iştirakçiliği sağlanmış olanlardan ilgileri devam ettirilenlerin ve 5434 sayılı Kanuna göre iştirakçi iken gerek 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce gerekse 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra görevinden ayrılanlar ile bunlardan 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra 5510 sayılı Kanunun 4''''üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine tabi olarak yeniden çalışmaya başlayanlardan görevinden ayrılarak 5434 sayılı Kanunun mülga 12''''nci maddesi uyarınca isteğe bağlı iştirakçi olmak üzere başvuruda bulunanların gerekli şartları taşımaları halinde, haklarında 5510 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılan hükümleri de dahil 5434 ve 2829 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Tabi Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanun hükümlerine göre işlem yapılmaktadır. Ancak, 5434 sayılı Kanunun mülga 12''''nci maddesi gereğince isteğe bağlı iştirakçilik için gerekli şartları taşımalarına rağmen 5510 sayılı Kanun kapsamında isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenlerin de bu talepleri kabul edilmektedir.
VIII. Sonuç
01.07.2010 tarihli Resmi Gazete''''de yayımlanan İsteğe Bağlı Sigorta İşlemleri Hakkında Tebliğ ile eski Tebliğ yürürlükten kaldırılmıştır. Yürürlükten kaldırılan Tebliğ ile yeni Tebliğ arasında fazla farklılık olmamakla birlikte Kanunun 5''''inci maddesinin (g) bendine tabi sigortalıların isteğe bağlı sigortaya müracaatlarının işyerinin bulunduğu sosyal güvenlik il müdürlükleri/sosyal güvenlik merkezlerine yapılması, -2009/05 sayılı Genelgede yer verilen- söz konusu sigortalıların isteğe bağlı sigortalılık işlemlerinin sigortalılar adına işverenleri tarafından yapılabilmesi, 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanununun mülga 12'''' nci maddesi gereğince isteğe bağlı iştirakçilik için gerekli şartları taşıyanların başvurularının, Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü Sigortalı Tescil ve Hizmet Daire Başkanlığına, yetki devri yapıldıktan sonra sosyal güvenlik il müdürlükleri/sosyal güvenlik merkezlerine yapılması, isteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanlar ile aylık talebinde bulunan sigortalıların 12 aylık prim ödeme süresini beklemeksizin ödedikleri primlere göre hizmet sürelerinin tespitini isteme hakkı bulunması gibi düzenlemelere yeni Tebliğ''''de yer verilmek suretiyle sigortalılar yönünden kolaylık sağlanmıştır.
Bununla birlikte, 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 01.10.2008 tarihinden sonra isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, Kanunun 4''''üncü maddesinin, birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edildiğinden ve yaşlılık aylığı bağlanması için son 7 yıl fiilen prim ödenmiş süreler dikkate alındığından söz konusu sigortalıların anılan hususu göz önünde bulundurması gerekmektedir.
Gündoğan Güngör DANACI
(SGK Başmüfettişi – Sos. Sig. Bilim Uzmanı)
Lebib Yalkın Yayımları
---------o---------
(1) 18.09.2008 tarih ve 27011 sayılı Resmi Gazete''''de yayımlanmıştır.
(2) 12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete''''de yayımlanmıştır.
(3) 01.07.2010 tarih ve 27628 sayılı Resmi Gazete''''de yayımlanmıştır.
(4) Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4''''üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmakta ve bunlar hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmaktadır. Bu sigortalıların uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde, 50. maddenin ikinci fıkrasındaki Türkiye''''de yasal olarak ikamet etme şartı ile aynı fıkranın (a) bendinde belirtilen şartlar aranmaksızın haklarında isteğe bağlı sigorta hükümleri uygulanmaktadır. |
