Mülga 506 sayılı Kanunun 85. maddesinde düzenlenmiş olan İsteğe Bağlı Sigorta, 5510 sayılı Yasanın 50, 51 ve 52. maddelerinde düzenlenmiş olup, 01.10.2008 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.

I- GİRİŞ

İsteğe Bağlı Sigorta İşlemleri Hakkındaki Tebliğ([1]) ile SGK Genelgesi([2]) konuya açıklık getirmiştir. Ayrıca bu husus Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin([3]) 97, 98, 99, 100, 101 ve 102. maddelerinde düzenlenmiştir.

Ancak 12.05.2010 tarihine kadar yürürlükte bulunan eski Yönetmelik([4]), bu tarih itibariyle yürürlükten kaldırılmış ve yeni Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği([5]) yürürlüğe girmiştir.

Yeni Yönetmeliğin 91, 92, 93, 94, 95 ve 96. maddeleri ile Geçici 3. maddesi isteğe bağlı sigorta ile ilgilidir. İsteğe Bağlı Sigorta İşlemleri Hakkında Tebliğ de yayımlanmıştır([6]).

Makalemizde, isteğe bağlı sigorta ile ilgili genel hususlar([7]) kısaca ele alınırken, değişen hususlar incelenecektir.

II- İSTEĞE BAĞLI SİGORTA; ŞARTLARI, BAŞLANGIÇ VE BİTİŞİ İLE PRİMLERİN ÖDENMESİ

Öncelikle belirtilmesi gereken hususlardan birisi de; 01.10.2008 tarihinden itibaren isteğe bağlı sigortalı olanlar, 4/b kapsamında (eski Bağ-Kur) sigortalı sayılırlar. 4/a kapsamında isteğe bağlı sigortalı olmak mümkün değildir.

A- ŞARTLARI

İsteğe bağlı sigortalı olabilecek Türkiyede ikamet eden Türk vatandaşlarını 4 başlık altında  inceleyebiliriz;

1- a) Hiçbir işyerinde çalışmayan,

b)18 yaşını dolduran,

c)Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık almayanlar, (Ölüm aylığı alanlar ile sürekli iş göremezlik geliri alanlar isteğe bağlı sigortaya girebilir.)

2- 5510 sayılı Yasanın 4/a bendine göre sigortalı olan ve ay içinde 30 günden az çalışan veya tam gün çalışmayanlar,

3- Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş yapan işverenlerce yurt dışına çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri, (Bu kapsamdaki kişiler için isteğe bağlı talebini işverenleri de yapabilir)

a) Hizmet akdi ile çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular,

b) 05.06.1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler, meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrenciler ile 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 46. maddesine tabi olarak kısmi zamanlı çalıştırılan öğrencilerden aylık prime esas kazanç tutarı, 82. maddeye göre belirlenen günlük prime esas kazanç alt sınırının otuz katından fazla olmayanlar.

c) Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan kursiyerler,

isteğe bağlı sigortalı olabilirler.

B- BAŞLANGICI

İsteğe bağlı sigortaya giriş ile ilgili sigortalı talebinin, kurum kayıtlarına giriş tarihini takip eden günden itibaren başlar. Taahhütlü, İadeli taahhütlü veya APS ile gönderilen taleplerin postaya veriliş tarihi esas alınır ve bu tarihi takip eden günden isteğe bağlı sigortalılık başlar.

İlk defa İsteğe bağlı sigortaya girecek olanlar, SSİ Yönetmeliğinin ekinde bulunan isteğe bağlı sigorta giriş bildirgesi ile ikametgahlarının bulunduğu Sosyal Güvenlik Merkezlerine başvurmaları gerekir; eğer daha önce isteğe bağlı sigortaya girmiş ve ayrılmış iseler bu bildirgeyi düzenlemelerine gerek yoktur, sadece bir dilekçe ile müracaat etmeleri yeterlidir.

Ay içinde 30 günden az ya da tam gün çalışmayan sigortalıların isteğe bağlı taleplerinde mutlaka, zorunlu sigortalı olarak kaç gün çalıştıklarının belirtilmesi gerekmektedir; bu durum değiştikçe de bu hususun bildirilmesi gerekir.

Ayrıca yeni bir düzenleme olan ve 01.10.2008 tarihinden itibaren geçerli olan; sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurtdışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürdükleri Türk işçilerin isteğe bağlı sigortalılıkları hususunda, işverenleri müracaat edebilir.

C- BİTİŞİ

- İsteğe bağlı sigortadan çıkmak isteyen sigortalının dilekçe tarihinden önce primi ödenmiş son günü takip eden günden itibaren sona erer.

- Aylık talebinde bulunan sigortalının aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden itibaren sona erer. Burada önemli olan sigortalının aylık talep etmiş ve aylığa hak kazanmış olmasıdır, eğer sigortalının aylık talebi hak kazanmadığı için reddedilmiş ise, isteğe bağlı sigortalılığı bu nedenden dolayı sona ermez, sigortalı da mağdur olmaz, kaldığı yerden ödemeye devam eder.

- Ölen sigortalının borcu yoksa ölüm tarihinden, borcu varsa hak sahiplerinin 12 ay içinde ödemesi veya ödemeyeceğini beyan etmesi halinde en son primi ödenmiş ayın sonundan itibaren sona erer.

Burada belirtilen husus; 12 ay içinde prim borcunun ödenmemesi veya 12 ay geçmeden hak sahipleri aylık talebinde bulunursa, en son primi ödenmiş ayın sonundan itibaren isteğe bağlılık sona erer ve 12 aylık prim ödeme süresini beklemeksizin ödedikleri primlere göre hizmetleri tespit edilir. Bu hüküm yeni Yönetmeliğin 95. maddesinin 2. bendi olarak eski yönetmelikten farklı olarak düzenlenmiştir, Ayrıca Yeni Tebliğin 7. maddesinin 3. ve 4. fıkralarında da 01.10.2008 tarihinden itibaren yürürlükte olmak üzere eski yönetmelikte olmayan bu iki husus düzenlenmiştir.

- İsteğe bağlı sigortaya devam eden sigortalının, zorunlu sigortalı olarak 4/a, b, c fıkralarından birine göre işe girmiş olması halinde de sona erer.

D- PRİMLERİN ÖDENMESİ

İsteğe bağlı sigorta primi, ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar ödenir. Ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde gecikme zammı ve gecikme cezası ile birlikte ödenmeyen isteğe bağlı sigorta primleri ile ilgili süreler hizmetten sayılmaz.

İsteğe bağlı sigorta primi, 5510 sayılı Kanunun 82. maddesine göre tespit edilen asgari kazanç ile azami kazanç arasında bir tutarın sigortalılar tarafından belirlenmesi gerekir. Bu belirlenen kazancın %32si alınarak ödenmesi gereken isteğe bağlı sigorta primi bulunmaktadır. Ancak Sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmamış ülkelerde iş alan işverenlerin yurt dışında çalıştırmak üzere götürdüğü sigortalıların kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası priminin işveren tarafından ödenmesi zorunlu olduğundan bakiye %20lik prim Mallüllük, Yaşlılık, Ölüm Sigortası Primi olarak isteğe bağlı sigorta pirimi ödenir. Bu durumda olan sigortalılar ile ilgili isteğe bağlı sigorta primine işveren de müracaat edebilir, bu uygulama yeni getirilmiştir. Ayrıca, gelir vergisinden muaf olan isteğe bağlı kadın sigortalılar ile ilgili eski Tebliğde 01.10.2008 tarihinden önce sigortalı olanların bu madde gereği düzenleme ile ilgili isteğe bağlı şartından yararlanabileceği hususundaki zorunluluk kaldırılmıştır. Bir başka anlatımla yeni Tebliğin 12. maddesinin 01.10.2008 tarihinden itibaren yürürlüğe gireceği ve daha önce sigortalı olmayan ve gelir vergisinden muaf olan kadın sigortalıların da isteğe bağlıya 2008 yılında 15 günlük ve müteakip yıllarda da birer gün artırılmak suretiyle 30 günlük kazanca kadar çıkacak tutarın esas alınacağı uygulamadan yararlanacakları düzenlenmiştir.

III- SONUÇ

İsteğe bağlı sigorta ile ilgili yeni getirilen hususları özetlemek gerekirse; 5510 sayılı Kanunun 5. maddesinin (g) bendi uyarınca ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmamış ülkelerde iş yapan işverenlerin yurt dışındaki işyerinde çalıştırdıkları Türk işçilerin isteğe bağlı sigortalılıkları hususundaki işverenlerin talep edebilme hakkı getirilmiş olmasıdır. Bu durumdaki sigortalılar 01.10.2008den önce bütün sigorta kollarına tabi iken bu tarih itibarıyla Malullük, Yaşlılık ve Ölüm Sigortalarına tabi olmamalarından dolayı mağdur olmalarını önlemek amacıyla, işverenlerin de sigortalılar adına isteğe bağlı yoluyla talepte bulunarak MYÖ sigortası primlerinin ödenmesi imkanı sağlanmıştır.

Yeni Yönetmelik ve Tebliğ ile isteğe bağlı sigortalılığı sona erdirilenlerin, 12 ayık sorgulama süresini beklemeksizin prim ödemelerine göre hizmet sürelerinin tespitini isteyebileceklerine dair hüküm getirilmiş ve bu husus da 01.10.2008 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.

Gelir Vergisinden muaf kadın sigortalıların daha az prim ödeyerek isteğe bağlı sigortalı olma imkanı için, 01.10.2008 den önce sigortalı olma şartı, yeni Tebliğden çıkartılmıştır.

01.10.2008 tarihinden önce yurtdışında ikamet eden ve isteğe bağlı sigortaya devam eden sigortalıların isteğe bağlılıkları devam ettiği sürece, Türkiyede ikamet etme zorunluluğu bu sigortalılar içen aranmayacaktır.

Dikkat edilmesi gereken diğer konu, 01.10.2008 den itibaren 3,5 yıldan daha fazla isteğe bağlı sigortaya devam etmemeleri hususudur. Çünkü 2829 sayılı Hizmet Birleştirme Yasasına göre son 7 yılın 3,5 yılı emeklilik maaşının hangi yasaya göre tespit edileceği hususunun belirlenmesinde rol oynamaktadır. Bu durumda olan sigortalıların 2012/Mart ayında isteğe bağlı sigortadan çıkmaları gerekmektedir.

Ali TERZİOĞLU*

Yaklaşım

(*)         SGK Başmüfettişi

([1]) 28.09.2008 tarih ve 27011 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

([2]) 05.01.2009 tarih ve 2009/5 sayılı SGK Genelgesi.

([3]) 28.08.2008 tarih 26981 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

([4]) 28.08.2008 tarih 26981 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

([5]) 12.05.2010 tarih 27579 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

([6]) 01.07.2010 tarih 27628 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

([7]) Ali TERZİOĞLU, İsteğe Bağlı Sigortada Birkaç Püf Noktası, Yaklaşım, Kasım 2008, Sayı: 191