Devamlı işyeri sigortalıları ile yapılan ihale konusu işlerde işveren işlemlerini kolaylaştırma amacıyla Sosyal Güvenlik Kurumu (Kurum) tarafından yapılan son düzenleme üzerinde durulacaktır.

II- DEVAMLI İŞYERİ SİGORTALILARI İLE YAPILAN İŞLERDE İLİŞİKSİZ BELGESİNİN ALINMASINDA KURUM İŞLEMLERİ

Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksiz Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmeliğin 7. maddesi gereği;

§ İşveren tarafından, ihale makamına ihale konusu işle ilgili olarak, Kuruma borcunun bulunmadığına dair ilişiksizlik belgesi ibraz edilmedikçe işverene ait kesin teminatın iadesi yapılmayacaktır.

§ Sosyal güvenlik il müdürlüğü/sosyal güvenlik merkezince (ünite), ihale konusu işle ilgili olarak yapılacak araştırma sonucunda, yeterli işçilik bildirilmiş olduğu ve işi üstlenenin ihale konusu işle ilgili olarak Kuruma borçlarının bulunmadığı anlaşılması halinde, ilişiksizlik belgesi düzenlenecektir.

§ Yeterli işçiliğin bildirilmemiş olduğunun anlaşılması halinde, fark işçilik miktarı üzerinden hesaplanan prim tutarı, faaliyet süresinin son ayına mal edilerek tahakkuk ettirilen prim tutarı, gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte ödenmek üzere işverene tebliğ edilecek olup, tebligatta belirtilen süre içerisinde cevap verilmemesi halinde ise, ünitece, işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının tespiti amacıyla, ihale konusu işin hakediş tutarını dikkate alarak durumu, incelenmek üzere Sosyal Güvenlik Kontrol Memurluğu servisine ya da Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının ilgili grup başkanlığına intikal ettirilecektir.

§ İhale konusu işle ilgili olarak ünitece yapılacak araştırma sonucunda, Kuruma yeterli işçilik bildirilmiş olduğunun veya Kurumca belirlenecek yöntemlere göre ünitece, ihale konusu işin işverene ait devamlı işyeri sigortalıları ile yapıldığının anlaşılması halinde, işverenlerin ve varsa alt işverenlerinin defter ve belgeleri incelenmeyebilir.

§ İhale konusu işin, işverenlere ait Kurumda tescilli devamlı işyerlerinin sigortalıları ile yapılması halinde, ihale makamına karşı işi üstlenen işverenin tescilli işyerinin, ihale konusu işin yapıldığı sürede varsa prim ve diğer borçları ödenmedikçe ilişiksizlik belgesi verilmez ve kesin teminatı iade edilmeyecektir.

§ Piyasadan hazır halde alınıp satılan işlerle ilgili olarak kesin teminatın iadesinde Kurumca düzenlenecek ilişiksizlik belgesi aranmayacaktır.

Ayrıca ilgili yönetmeliğin Kurumun inceleme yetkisi başlık 8. maddesinde, Kurumca, ilişiksizlik belgesinin verilmiş olması, işverenin ve varsa alt işverenin Kurum işlemlerinden dolayı ibra edildiği anlamını taşımaz. Kurum, her zaman işverenin ve varsa alt işverenlerin defter ve belgelerini incelemeye ve 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre işlem yapmaya yetkilidir denilmiştir.

Kuruma ait 2010/76 sayılı Genelgede belirtildiği üzere, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığının işyeri yetkilisince beyan edilmesi üzerine ünitece yapılacak araştırmada;

§ Öncelikle ihale konusu işin yapıldığı işyerinin devamlı mahiyette bir işyeri olması,

§ Devamlı mahiyetteki işyerinin faaliyet konusunun ihale konusu işe uygun olması,

§ Devamlı mahiyetteki işyerinin, faaliyetine devam etmesinin ihale konusu işe bağlı olmaması, ihale konusu işten bağımsız olarak faaliyetini devam ettirmesi, dolayısıyla ihale konusu iş olmasaydı dahi mevcut olan veya olacak olan bir işyeri olması,

halinde devamlı mahiyette bir işyerinin varlığı kabul edilecek ve işveren ile varsa alt işverenlerinin defter ve belgeleri incelenmeksizin, ihale konusu işin yapıldığı süre içinde söz konusu işyerinden Kuruma borcun da bulunmaması kaydıyla ilişiksizlik belgesi verilecektir.

Devamlı mahiyetteki işyerinin işkolu kodunun yapılan ihale konusu iş ile uyumlu olmaması halinde, öncelikle devamlı mahiyetteki işyerinin faaliyet konusunun tespiti yapılacak ve yapılan tespit sonucunda, devamlı mahiyetteki işyerinde ihale suretiyle yapılan işin konusunda bir faaliyet yapıldığının anlaşılması halinde, devamlı mahiyetteki işyerinin işkolu kodu 5510 sayılı Kanunun 83 ve 84. maddelerine göre değiştirilecek ve ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığının tespiti için yukarıda genelgede belirtilen hususlar çerçevesinde işlem yapılacaktır.

Diğer taraftan, devamlı mahiyetteki işyerinin faaliyet konusunun imalat işleri olduğu durumlarda, ihale makamına karşı üstlenilen işin, imalatın yanı sıra, montaj, döşeme, takılma gibi işleri de içermesi halinde, bu hususun, Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim Tarifesine göre daha yüksek bir prim oranını gerektirmemesi kaydıyla, ayrıca montaj, döşeme, takılma gibi durumlar dikkate alınmaksızın işlem yapılacaktır.

İhale konusu işlerin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığının işyeri yetkilileri tarafından beyan edilmesi durumunda ünitece yapılacak diğer hususlar ise şunlardır.

A- İHALE KONUSU İŞTE ÇALIŞACAK KİŞİ/GÜN SAYISININ BELLİ OLDUĞU İŞLER

İhale sözleşme veya şartnamesinde ihale konusu işte çalışacak kişi/gün sayısının belli olması veya ihale makamınca ihale konusu işte kimlerin çalıştığının ismen Kuruma bildirilmesi halinde, ihale konusu işte çalıştırılması gereken kişi/gün sayısı kadar Kuruma bildirim yapıldığının veya ihale makamınca ihale konusu işte çalıştırıldığı bildirilen kişilerin sigortalılıklarının sağlandığının anlaşılması halinde, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığının tespiti için ayrıca denetim elemanı incelemesine gidilmeyecek, işverenin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin olarak Kuruma borcunun da bulunmaması halinde ilişkisizlik belgesi verilecektir.

İhale konusu işin başlayıp bittiği tarihler arasında Kuruma ihale sözleşmesi veya şartnamesindeki işçi sayısının altında bir bildirim yapılmış ise, ihale makamından eksik bildirimlerin nedenleri ile Kuruma verilmiş olan prim belgelerinin ihale makamına da verilmiş olup olmadığı, verilmiş ise bu belgelerde kayıtlı sigortalıların dışında başka sigortalı çalıştırılıp çalıştırılmadığı sorulacaktır. İhale makamından alınan yazılarda, belgelerde kayıtlı sigortalıların dışında sigortalı çalıştırıldığının bildirilmesi halinde, hizmetleri ve kazançları Kuruma bildirilmediği anlaşılan kişilerle ilgili aylık prim ve hizmet belgelerinin verilmesi işverenlerden tebligatla istenilecektir.

İhaleli işin konusunun temizlik veya güvenlik hizmetlerine ilişkin olması halinde, bu işlerin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılması mümkün olmadığından, belirtilen nitelikteki ihale konusu işler için geçici mahiyette işyeri dosyası tescil ettirilecektir.

B- İHALE KONUSU İŞTE ÇALIŞACAK KİŞİ/GÜN SAYISININ BELLİ OLMADIĞI İŞLER

İhale sözleşme veya şartnamesinde ihale konusu işte çalışacak kişi/gün sayısının belli olmaması ve ihale makamınca da ihale konusu işte kimlerin çalıştırıldığının ismen Kuruma bildirilememesi halinde; ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığı hususunda, ihale konusu işin yapıldığı süre zarfında devamlı mahiyetteki işyerinden Kuruma bildirilmiş olan sigorta primine esas kazanç tutarının, bildirilmesi gereken sigorta primine esas kazanç tutarının altında olup olmadığı geçici mahiyetteki işyeri dosyalarındaki araştırma işleminde olduğu gibi oran üzerinden araştırılacak, bu araştırma sonucunda, ihale konusu işin yapıldığı dönemde Kuruma yeterli işçilik bildiriminde bulunulduğunun anlaşılması (eksik işçilikte incelemeye sevk edilecektir)  halinde, denetim elemanı incelemesine gönderilmeksizin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin borcunun da bulunmaması halinde işverene ilişiksizlik belgesi verilecektir.

Diğer taraftan, devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile faaliyet dönemleri kısmen de olsa çakışacak şekilde birden fazla ihale konusu işin yapılmış olması halinde, ihale konusu bir iş için dikkate alınmış olan işçilik, diğer ihale konusu işler için dikkate alınmayacaktır.

Ayrıca, devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile faaliyet dönemleri kısmen çakışacak şekilde birden fazla ihale konusu işin yapıldığı durumlarda, ihale konusu işlerin birden fazlası için aynı anda ilişiksizlik belgesi talebinde bulunulması halinde de, bir ihale konusu iş için devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığı konusunda incelemeye sevk edilmesi gerekip gerekmediğine karar verildikten sonra, diğer ihale konusu işe geçilmek suretiyle işlem yapılacaktır.

İhale konusu işten dolayı 30 günden az faaliyet yürütülen aylarda, söz konusu ayda eksik çalışması olan sigortalıların prime esas kazançlarının ihale konusu işin yapıldığı süreye isabet eden kısmı kadarı dikkate alınacaktır.

C- DANIŞMANLIK HİZMET İHALELERİ

İhaleli işin konusunun; mimarlık ve mühendislik, etüt ve proje, harita ve kadastro, her ölçekte imar planı, imar uygulama, ÇED raporu hazırlanması, plan, yazılım geliştirme, tasarım, teknik şartname hazırlanması, denetim ve kontrolörlük gibi teknik, mali, hukuki veya benzeri alanlarda hizmet alım işlerine yönelik olması halinde, ihale dokümanından, ihale veya ön yeterliğe ilişkin ilan veya davet belgelerinde belirtilen mesleki ve teknik yeterliklerine ilişkin bilgi ve belgelerden veya ihale makamının yazılarından, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile veya bizzat yüklenici tarafından yapıldığının ünitece anlaşılması halinde, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığı hallerde işverenin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin Kuruma borcunun da bulunmaması kaydıyla işyeri defter ve belgelerinin incelemesi yoluna gidilmeksizin ilişiksizlik belgesi verilecektir.

D- NAKLİYE İŞLERİ İLE PERSONEL/ÖĞRENCİ TAŞIMA İŞLERİ

İhaleli işin konusunun nakliye veya personel/öğrenci taşıma işi olması ve ihale makamınca ihale konusu işin sigortalı niteliğinde bir kişi çalıştırılmaksızın bizzat yükleniciler tarafından yapıldığının bildirilmesi durumunda Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı olduklarının anlaşılması halinde ilişiksizlik belgesi verilecektir.

Belirtilen türdeki bir işin tümüyle yükleniciler tarafından yapılmayıp, kısmen sigortalı çalıştırılmak suretiyle yapıldığının bildirilmesi halinde, Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı olup olmadıkları ile sigortalı olması gerekenlerin Kurumumuza bildirildiğinin anlaşılması durumunda ilişiksizlik belgesi verilecektir.

E- DİĞER HUSUSLAR

§ İlişiksizlik belgesinin verilmesi sırasında ihale makamından iş alan gerçek kişiler ile tüzel kişilerin ortaklarının 5510 sayılı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı olduğunun anlaşılması halinde, bu sigortalılığından dolayı prim borcunun bulunmaması veya borcun tecil ve taksitlendirilmiş olması şartı da aranacaktır.

§ 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 106. maddesinde diğer amme alacakları için belirtilen cüz'i miktardaki Kurum alacağı tutarını aşmayan fark işçilikten kaynaklanan prim için, yeterli işçilik bildiriminde bulunulmuş gibi değerlendirilerek incelemeye sevk edilmeden, işverenin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin olarak Kuruma borcunun da bulunmaması halinde ilişkisizlik belgesi verilecektir.

§ Doğrudan temin usulü 4734 sayılı Kanunun uygulanacak ihale usullerine ilişkin 18. maddesi içeriğinden çıkartıldığından, ihale makamlarının bu usulle yaptırdığı işleri Kuruma bildirme zorunluluğu bulunmamakta olup, söz konusu işler için ilişiksizlik belgesi aranmayacaktır.

§ İlgili genelge gereği, ilişiksizlik belgesi başvurularının ünitece sonuçlandırılması esastır. Buna göre devamlı işyeri sigortalıları ile yapılan ihale konusu işlere ilişkin denetimler öncelikle kontrol memurları vasıtasıyla sonuçlandırılacaktır. Ancak müfettiş incelemesini gerektiren hususlar ünite müdürünce tespit edilerek Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına intikal ettirilecektir.

§ Devamlı mahiyetteki işyerinden yapılan ihale konusu işler için Sosyal Güvenlik Kurumu Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca bir oran belirlenmiş ise, aynı işveren tarafından aynı işyerinden asgari işçilik oranı belirlenmiş olan işle, niceliği, yapım süresi ve istihkak tutarı hariç diğer özellikleri aynı olan ikinci bir ihale konusu iş yapması halinde, işverenin itirazının da bulunmaması kaydıyla daha önce belirlenmiş olan işçilik oranı uygulanacaktır.

III- KONUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

a) İlgili yönetmeliğin 8. maddesi gereği, ünitece ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri ve sigortalılar ile yapıldığı yönünden karar alınmış olsa bile, işverenlerin ve varsa alt işverenlerinin bir veya birden fazla ihale konusu iş dolayısıyla, Kurum tarafından, her zaman için geriye yönelik olarak defter ve belgeleri incelenebilecektir. Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlar aracılığıyla aynı konuda tekrar yapılacak inceleme sonucu, daha önce ünitece verilen kararın aksi yönünde olabilecektir.

b) Daha önce devamlı mahiyetteki işyeri ile yapılan ihale konusu işlerin inceleme yetkisi sadece Kurum denetim elemanlarında iken, söz konusu yetki öncesi ünitece konunun araştırması uygulaması ile kontrol memurlarına denetim yetkisi verilmiştir.

c) Konuya ilişkin dikkat edilmesi gereken en önemli husus, defter ve belgelerin incelenmeden, ilgili genelgede belirtilen araştırma yöntemiyle karar verilmesinin sağlıklı bir sonuca ulaştırıp ulaştırmayacağıdır. Çünkü işyeri kayıt ve belgelerini incelemeden, diğer bir değişle işyerinin fotoğrafını çekmeden sadece genelge de belirtilen yöntemin yeterli olduğunu (kişi/gün sayısının belli olduğu vb. işler haricinde) söylemek mümkün olmadığı gibi, ünite personeli sorumluluk almamak için, en küçük bir tereddütte, defter ve belgelerin incelenmesini talep edecektir.

d) Devamlı mahiyetteki işyeri ile yapılan ihale konusu işlerin önemli bir kısmı küçük ve orta ölçekli işletmeler tarafından yapıldığından, defter ve kayıt ve belgeleri incelemeden karar verilmesi zor olacaktır.

e) İhale konusu işin yapıldığı süre içinde işi üstlenenin ihale konusu işle ilgili olarak Kuruma borçlarının bulunmadığı yönetmelikte belirtilmesine karşın, genelgeyle gerçek kişiler ile tüzel kişi ortaklarının 5510 sayılı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılığından dolayı prim borcunun bulunmaması veya borcun tecil ve taksitlendirilmiş olması gerektiği belirtilerek ihale dışı süreler için de borcun olmaması şartı getirilmiştir.

Mustafa YILDIZ*

Yaklaşım

_____________________________

(*) Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi