Sağlık hizmetlerinden yararlanılması en temel insan haklarından birisidir.

I- GİRİŞ

Bu doğrultuda Devletinde vatandaşlarına insanca yaşayabilecekleri asgari standartlarda sağlık hizmeti sunması gerekmektedir. Bu husus Sosyal Devlet olmanın da gereğidir. Bu anlamda Sosyal Devlet olmanın başka bir gereği de vatandaşların sağlık hizmetlerinden en kısa sürede yararlanabilmesinin sağlanabilmesidir. Ayrıca işçi işten ayrıldıktan ya da çıkarıldıktan sonra belirli bir süre de sağlık hizmetinden yararlanabilmelidir.

Sağlık hizmetlerinden yararlanma şartlarına ilişkin düzenlemeler 5510 sayılı Kanunun 67. maddesinde ve Genel Sağlık Sigortası İşlemleri Yönetmeliğinin 32. maddesinde düzenlenmiştir.

Bu makalede sağlık hizmetlerinden yararlanma şartlarından bahsedilecektir.

II- SAĞLIK HİZMETLERİNDEN YARARLANMA ŞARTLARI

5510 sayılı Kanunun 67. maddesinde sağlık hizmetlerinden yararlanmaya ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. Maddenin birinci fıkrası uyarınca 18 yaşını doldurmamış olan kişiler, tıbben başkasının bakımına muhtaç olan kişiler, acil haller, iş kazası ile meslek hastalığı halleri, bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıklar, Kanunun 63. maddenin birinci fıkrasının (a)[1] ve (c)[2] bentleri gereğince sağlanan sağlık hizmetleri, 75. maddede sayılan afet ve savaş ile grev ve lokavt hali hariç[3] olmak üzere sağlık hizmetlerinden ve diğer haklardan yararlanabilmek için;

a) 60. maddenin birinci fıkrasının (c)[4] ve (f)[5] bentleri hariç diğer bentleri gereği genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihten önceki son bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası prim ödeme gün sayısının olması,

b) 60. maddenin birinci fıkrasının (a) bendinin (2) numaralı alt bendi[6] ile (g) bendine[7] tabi olan genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin yukarıdaki bentte sayılan şartla birlikte, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihte 60 günden fazla prim ve prime ilişkin her türlü borcunun bulunmaması[8],

c) 60. maddenin birinci fıkrasının (b)[9] ve (d)[10] bentlerine tabi olan genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin yukarıda sayılan şartla birlikte, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihte prim ve prime ilişkin her türlü borcunun bulunmaması, gerekmektedir.

5510 sayılı Kanunun 67. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen otuz günlük prim ödeme süresinin hesabında, genel sağlık sigortalısının tescil tarihinden itibaren otuz gün dolmadan prim tutarını ödemiş olması, birinci fıkranın (a) bendinde belirtilen otuz günlük sürenin dolduğu şeklinde uygulanamamaktadır.

5510 sayılı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılması nedeniyle genel sağlık sigortalısı olanlarda[11], ilgili kanunları gereğince kullandıkları aylıksız izin sürelerinin bitiminden sonra göreve başlamaları hâlinde ve göreve başlamaları için tanınan sürelerde, otuz günlük prim gün sayısı şartı aranmamaktadır.

5510 sayılı Kanunun 60. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı olanların aynı ay içinde zorunlu sigorta kapsamında prim ödeme gün sayısı bulunması durumunda, ayın kalan günleri için isteğe bağlı sigorta gün sayısı kadar genel sağlık sigortası primi ödemeleri hâlinde sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedirler.

5510 sayılı Kanunun 67. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi kapsamından çıkanların genel sağlık sigortalısı olduğu tarihten itibaren otuz gün içinde sağlık hizmetlerinden yararlanabilmesi için Kanunun 67. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen prim ödeme gün sayısı aranmamaktadır.

5510 sayılı Kanunun 67. maddesinin üçüncü fıkrasına uyarınca genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sağlık hizmetlerinden ve diğer haklardan yararlanabilmeleri için sağlık hizmet sunucularına başvurduklarında acil haller hariç olmak üzere (acil hallerde ise acil halin sona ermesinden sonra); nüfus cüzdanı, sürücü belgesi, evlenme cüzdanı, pasaport veya Kurum tarafından verilen resimli sağlık kartı belgelerinden birinin gösterilmesi zorunludur.

Analık hâli nedeni ile sağlanan ilk sağlık hizmeti sonrasındaki sağlık hizmetlerinden yararlanmak için 5510 sayılı Kanunun 67. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen hükümler aranmaktadır.

5510 sayılı Kanunun 60. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin (2) numaralı alt bendi ile (b), (d) ve (g) bentlerine tabi olan genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihte; kısa ve uzun vadeli sigorta primleri dâhil genel sağlık sigortası prim borcunun olup olmadığının belirlenmesinde ödeme vadesi dolmamış prim borçları dikkate alınmamaktadır.

III- SİGORTALILIK NİTELİĞİ SONA ERDİKTEN SONRA SAĞLIK HİZMETLERİNDEN YARARLANMA ŞARTLARI

5510 sayılı Kanunun 67. maddesinin dördüncü fıkrası uyarınca, 60. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar[12], zorunlu sigortalılıklarının sona erdiği tarihten itibaren on gün süreyle genel sağlık sigortasından yararlanırlar. Bu kişilerin sigortalılık niteliğini yitirdikleri tarihten geriye doğru bir yıl içinde doksan günlük zorunlu sigortalılıkları varsa, sigortalılık niteliğini yitirdikleri tarihten itibaren doksan gün süreyle zorunlu sigortalılıklarından sonraki genel sağlık sigortalılıklarından dolayı prim borcu olup olmadığına bakılmaksızın bakmakla yükümlü olduğu kişiler dâhil sağlık hizmetlerinden yararlandırılırlar.

5510 sayılı Kanunun 60. maddesinde belirtilen genel sağlık sigortalısı sayılma şartlarının yitirilmesi hâlinde, devam etmekte olan tedavi nedeniyle sağlanacak sağlık hizmetleri kişinin iyileşmesine kadar sürer.

IV- SONUÇ

5510 sayılı Kanunun 67. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca, söz konusu fıkrada belirtilen kişiler ve sağlık hizmetleri hariç olmak üzere sağlık hizmetlerinden yararlanabilmek için 60. maddenin birinci fıkrasının (c) ve (f) bentleri hariç diğer bentleri gereği genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihten önceki son bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası prim ödeme gün sayısının olması gerekmektedir.

5510 sayılı Kanunun 60. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı olanların aynı ay içinde zorunlu sigorta kapsamında prim ödeme gün sayısı bulunması durumunda, ayın kalan günleri için isteğe bağlı sigorta gün sayısı kadar genel sağlık sigortası primi ödemeleri hâlinde sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedirler.

5510 sayılı Kanunun 60. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar, zorunlu sigortalılıklarının sona erdiği tarihten itibaren on gün süreyle genel sağlık sigortasından yararlanırlar. Bu kişilerin sigortalılık niteliğini yitirdikleri tarihten geriye doğru bir yıl içinde doksan günlük zorunlu sigortalılıkları varsa, sigortalılık niteliğini yitirdikleri tarihten itibaren doksan gün süreyle zorunlu sigortalılıklarından sonraki genel sağlık sigortalılıklarından dolayı prim borcu olup olmadığına bakılmaksızın bakmakla yükümlü olduğu kişiler dâhil sağlık hizmetlerinden yararlandırılırlar.

Ekrem TAŞBAŞI*

Yaklaşım

(*)        Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi, İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Uzmanı

[1] Bu makalede yer alan görüşler yazara ait olup, Sosyal Güvenlik Kurumunu bağlamamaktadır.

[1] Bu sağlık hizmetleri kişilerin hastalanmalarına bakılmaksızın kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ile insan sağlığına zararlı madde bağımlılığını önlemeye yönelik koruyucu sağlık hizmetleridir.

[2] Bu sağlık hizmetleri analık sebebiyle ayakta veya yatarak; hekim tarafından yapılacak muayene, hekimin göreceği lüzum üzerine teşhis için gereken klinik muayeneler, doğum, laboratuvar tetkik ve tahlilleri ile diğer tanı yöntemleri, konulan teşhise dayalı olarak yapılacak tıbbî müdahale ve tedaviler, hasta takibi, rahim tahliyesi, tıbbî sterilizasyon ve acil sağlık hizmetleri, ilgili kanunları gereğince sağlık meslek mensubu sayılanların hekimlerin kararı üzerine yapacakları tıbbî bakım ve tedavilerdir.

[3] 5510 sayılı Kanunun 75. maddesi uyarınca 15.05.1959 tarih ve 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun kapsamındaki afetler ile 04.11.1983 tarih ve 2941 sayılı Seferberlik ve Savaş Hali Kanunu gereğince ilân edilen savaş halinde genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sağlık hizmetleri Kurum tarafından sağlanmaya devam edilir. Ancak, afet veya savaş hallerine bağlı nedenlerden dolayı Kurumca yapılan sağlık hizmeti giderleri, giderlerin ödendiği takvim yılı sonu esas alınarak genel bütçeden Kuruma bir yıl içinde transfer edilir.

[4] 5510 sayılı Kanunun 60. maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde sayılan kişiler aynı maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerine göre sigortalı sayılmayanlardan;

1) Harcamaları, taşınır ve taşınmazları ile bunlardan doğan hakları da dikkate alınarak, Kurumca belirlenecek test yöntemleri ve veriler kullanılarak tespit edilecek aile içindeki geliri kişi başına düşen aylık tutarı asgari ücretin üçte birinden az olan vatandaşlar,

2) Vatansızlar ve sığınmacılar,

3) 01.07.1976 tarih ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler,

4) 24.02.1968 tarih ve 1005 sayılı İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet Tertibinden Şeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre şeref aylığı alan kişiler,

5) 28.05.1986 tarih ve 3292 sayılı Vatani Hizmet Tertibi Aylıklarının Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler,

6) 03.11.1980 tarih ve 2330 sayılı Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler,

7) 24.05.1983 tarih ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz faydalanan kişiler,

8) Harp malûllüğü aylığı alanlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamında aylık alanlar,

9) 18.03.1924 tarih ve 442 sayılı Köy Kanununun 74. maddesinin ikinci fıkrasına göre görevlendirilen kişiler ile aynı Kanunun ek 6. maddesine göre aylık alan kişiler,

10) 11.10.1983 tarih ve 2913 sayılı Dünya Olimpiyat ve Avrupa Şampiyonluğu Kazanmış Sporculara ve Bunların Ailelerine Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler,

[5] 5510 sayılı Kanunun 60. maddenin birinci fıkrasının (f) bendinde sayılan kişiler bu Kanun veya bu Kanundan önce yürürlükte bulunan sosyal güvenlik kanunlarına göre gelir veya aylık alan kişilerdir.

[6] Bu kişiler 5510 sayılı Kanunun 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendi gereğince sigortalı sayılan kişiler yani kısaca bağımsız çalışanlardır.

[7] Bunlar 5510 sayılı Kanunun 60. maddenin birinci fıkrasında belirtilen bentlerden (g) bendinden önceki bentlerin dışında kalan ve başka bir ülkede sağlık sigortasından yararlanma hakkı bulunmayan vatandaşlar,

[8] Sosyal Güvenlik Kurumu 23.07.2010 tarihinde prim borcu olup, taksitlendirme yapan 4/B sigortalılarına sağlık hizmeti verilmesi hakkında bir duyuru yayınlanmıştır. Duyuruda 60 günden fazla prim ve prime ilişkin her türlü borcu bulunan 5510 sayılı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine tabi sigortalıların, bu borçlarını 6183 sayılı Kanunun 48. maddesine göre tecil ve taksitlendirmeleri halinde bakmakla yükümlü oldukları kişilerle birlikte Kurum sağlık yardımlarından yararlanma hakları bulunduğu, bu çerçevede Sağlık Hizmet Sunucuları, ilgili program işletmeye açılıncaya kadar borçlarını tecil ve taksitlendiren sigortalılar ile bakmakla yükümlü oldukları kişilerin Tecil ve Taksitlendirmeden Faydalanan Sigortalılara Ait Sağlık Yardımı Müstahaklık Belgesi ile kendilerine müracaatları halinde gerekli sağlık hizmetlerini SUT kapsamında vermeleri ve bu hizmet bedellerini Sağlık Uygulama Tebliğinin 9.2.1 maddesinin (1) alt bendine göre kuruma manuel fatura etmeleri, aynı şekilde sağlık hizmet sunucuları, Genel Sağlık Sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu Kurum sağlık yardımlarına müstahak olan yabancı ülke vatandaşları için İl/Merkez Müdürlüklerince düzenlenen Genel Sağlık Sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu yabancı uyruklu kimselere ait sağlık belgesi ile kendilerine müracaatları halinde gerekli sağlık hizmetlerini SUT kapsamında vermeleri ve bu hizmet bedellerini Sağlık Uygulama Tebliğinin 9.2.1 maddesinin (1) alt bendine göre kuruma manuel fatura etmeleri gerektiğinden bahsedilmektedir.

[9] Bunlar İsteğe bağlı sigortalı olan kişilerdir.

[10] Bunlar mütekabiliyet esası da dikkate alınmak şartıyla, oturma izni almış yabancı ülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olmayan kişilerdir.

[11] Bu kişiler kısaca kamu idarelerinde çalışanlar olarak adlandırılabilir.

[12] Bunlar hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlardır.