Fiilen tespit 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun ve ilgili mevzuatın uygulamasında denetime yetkili olanlar tarafından işyerinde yaptıkları kontrol ve denetim sırasında işyeri ve çalışanlar hakkında tespit ettikleri bilgilerdir.

I- GİRİŞ

Çalışan yönünden fiilen tespit ise sosyal güvenlik mevzuatına göre sigortalı olması gereken şahsın işyerinde çalıştığının görülmesidir. Denetim elamanlarınca işyerlerinde yapılan teftiş ve kontrollerde işyeri kayıtlarında yer almayan birçok sigortasız işçi tespiti yapıldığı göz önünde bulundurulduğunda fiilen tespitin önemi daha da artmaktadır.

Bu yazımızda; işyerinde çalıştığı fiilen tespit edilen ancak Kurum'a sigortalılıkları bildirilmeyen/eksik bildirilen şahısların sigortalılığını açıklamaya çalışacağız.

II- İŞYERİNDE FİİLEN ÇALIŞTIĞI TESPİT EDİLEN ŞAHISLARIN SİGORTALILIĞI

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun 86. maddesine göre Sosyal Güvenlik Kurumu'nun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca işyerinde fiilen yapılan tespitlerden ve kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden kayıt ve belgelere dayanmaksızın çalıştığı belirlendiği halde, hizmetlerinin veya prime esas kazançlarının Kurum'a bildirilmediği anlaşılan veya eksik bildirildiği tespit edilen sigortalıların geriye yönelik hizmetlerinin veya prime esas kazançlarının, en fazla tespitin yapıldığı tarihten geriye yönelik bir yıllık süreye ilişkin kısmı dikkate alınır.

Sosyal Sigortalar İşlemleri Yönetmeliği'nin(1) 26. maddesine göre Sosyal Güvenlik Kurumu'nun denetim ve kontrolle görevli memurlarının işyerinde yaptıkları durum tespiti sırasında, sigortalı, işyerinde çalışan diğer sigortalılar, işyeri mahallinde bulunanlar veya işveren beyanına dayanılarak yaptıkları ve tespit tarihinden önceki bir yıllık süreye ilişkin hizmetler de sigortalılıkta dikkate alınır.

Ayrıca Kamu İdarelerinin denetim elemanlarınca yapılan denetimler sonucu belirlenen ve Kurum'a bildirilen sigortalı çalışmalar üzerine, ilgili mevzuat uyarınca gerekli işlemler yapılır. Kanun ve Yönetmelik hükümlerine göre bir işyerinde 4 yıldır sigortasız çalıştığı tespit edilen işçinin geriye dönük olarak en fazla bir yıllık çalışması Kurum tarafından dikkate alınacaktır.

Denetim sırasında işyerinde bulunmayanlar ile işten ayrılanların fiilen tespiti de mümkün değildir.

Bir işyerinde yapılan fiili tespit sırasında çalıştığı tespit olunan bir kimsenin geriye dönük olarak hizmetlerinin geçerli olabilmesi için tanık beyanları, geçerli belgelerle çevreden yapılan soruşturmalar sonucunda hizmetin o işyerinde geçtiğinin doğrulayıcı nitelikte inandırıcı delillerle ortaya konulması gerekmektedir(2).

Fiilen tespitte işyerinde bir yıldan fazla çalıştıkları yönünde bilgilere ulaşılan şahısların fiilen tespitin yapıldığı tarihten geriye doğru bir yıldan fazla çalışmaları için bu çalışmalarını İş Mahkemesi'ne başvurarak, alacakları ilâm ile ispatlayabilirlerse, bunların mahkeme kararında belirtilen aylık kazanç toplamları ile prim ödeme gün sayıları dikkate alınır.

Fiilen tespitte bir yılı aşan sürenin sigortalılıkta dikkate alınması konusunda idari bir karar yerine yargı kararının aranması işlemlerin daha sağlıklı sonuçlanmasına katkı sağlayacaktır.

III- SONUÇ

Yukarıda da açıklandığı üzere bir işyerinde denetim elamanlarınca yapılan teftiş ve kontroller sırasında işyerinde çalıştığı fiilen tespit edilen şahsın çalıştığı sürenin geriye doğru en fazla bir yılı sigortalılığının sağlanmasında dikkate alınmaktadır. Bir yılı aşan süreler için ise yargı kararının olması gerekmektedir.

Arif TEMİR*

Yaklaşım

*    Baş İş Müfettişi, Kamu Yönetimi Uzmanı

(1)  12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

(2) Geniş bilgi için Bkz. Mahmut ÇOLAK - Ercüment ÖZTÜRK, Hizmet Tespit Yöntemleri ve Çözüm Yolları, Yaklaşım Yayınları, Ankara 2006.