Değersiz alacak uygulamasına ilişkin düzenlemelere VUK’un 322. maddesinde yer verilmiştir. Buna göre; kazai bir hükme veya kanaat verici bir vesikaya göre tahsiline artık imkan kalmayan alacaklar, değersiz alacaklardır.

Değersiz alacaklar bu mahiyete girdikleri tarihte tasarruf değerlerini kaybederler ve mukayyet kıymetleriyle zarara geçirilerek yok edilirler.

Değersiz hale gelen bir alacak nedeniyle oluşan zarar, alacağın değersiz hale geldiği yılda zarar hesabına geçirilerek yok edilmelidir. İlgili olduğu yılda zarar hesaplarına geçirilmeyen değersiz alacaklardan doğan zarar tutarları, daha sonraki yıllarda zarar olarak dikkate alınamazlar.

Bir alacağın değersiz alacak olarak zarar yazılabilmesi için aranan şartlar nelerdir?

Bir alacağın değersiz alacak olarak zarar yazılabilmesi için aşağıdaki şartları taşıması gerekmektedir.

- Alacağın iş ve işletme ile ilgili olması,

- Alacağın ticari veya zirai faaliyetin normal sonucu olarak doğmuş bulunması,

- Kazai veya kanaat verici bir vesikaya göre tahsiline imkan bulunmaması.

Kanun maddesinde yer alan kazai hükümden maksat alacağın tahsil edilme olanağının kalmadığını gösteren ve bunu hükme bağlayan bir mahkeme kararıdır. Kanaat verici vesikadan ne anlaşılması gerektiği hususunda ise kanunda yeterli bir açıklık yoktur. Bu durum değersiz alacak uygulamasının kapsamını genişletici niteliktedir. Kanun koyucu “Kanaat verici vesika” demek sureti ile alacağın tahsiline imkan kalmadığını ispat açısından mükelleflere bir açıdan avantaj sağlamıştır. Mükellefler alacakların tahsiline imkan kalmadığını kanaat verici niteliğe sahip vesikalarla ispat edebilecektir.

Uygulamada kanaat verici vesikaya örnek olarak aşağıdaki belgeler sayılmaktadır.

- Konkordato anlaşması, Konkordato ile alacaklının borçluyu ibra ettiği miktar değersiz alacak sayılır,

- Alacaktan vazgeçildiğini gösteren mahkeme tutanakları,

- Borçlunun varlık bırakmadan öldüğü ve mirasçılarının mirası reddettiğini gösteren belgeler,

- Borçlunun kesin olarak yurt dışına çıktığı ve haczi kabul malı olmadığını gösteren belgeler,

- Gerek doğuşu, gerekse vazgeçilmesi bakımından belli ve inandırıcı sebepleri olmak şartı ile alacaktan vazgeçildiğini gösteren anlaşmalar.

Aciz vesikasına dayanan alacakların ise değersiz alacak olarak kabulüne imkan yoktur. Çünkü anılan belgeye dayanan alacak borçlunun durumu düzeldiği anda ödenecektir.

Vergi Usul Kanunu’nun 322. maddesinin son fıkrasında “işletme hesabı esasına göre defter tutan” yükümlülerin de değersiz hale gelen alacaklarını giderleştirebilecekleri hususu hükme bağlanmıştır. Bilindiği üzere işletme hesabı esasına göre defter tutanların kayıtları üzerinden borç ve alacak ilişkilerini belirleyebilme olanağı mevcut değildir. Bu nedenle işletme hesabı esasına göre defter tutan yükümlünün değersiz hale gelen alacağını giderleştirebilmesi için her şeyden önce bu alacağın mevcut ticari faaliyetinden doğduğunu kanıtlaması gerekmektedir.

İşletme hesabı esasına göre defter tutan yükümlüler değersiz hale gelen alacaklarını gider olarak yazmak suretiyle dönem kazancından indirebilme olanağına sahiptirler [1].

[1] Veysi SEVİĞ,”Değersiz Alacaklar İle Vazgeçilen Alacaklar”, YAKLAŞIM, Sayı: 3, s. 7.

Değersiz alacaklar nasıl muhasebeleştirilir?

ÖRNEK 1: Alıcılar hesabında yer alan B şahsından olan 35.000,00 YTL’lik alacak, ilgili şahıs adına açılan davanın kaybedilmesi sonucunda değersiz alacak niteliğine dönüşmüştür. Bu durumda yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki şekilde olacaktır.

__________________________  /    _____________________

689 DİĞER OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR       35.000,00

120 ALICILAR HS                                 35.000,00

_________________________   /   _______________________

ÖRNEK 2: (B) şahsı ile uyuşmazlık konusu olan 520.000,00 YTL’lik alacağın mahkemede sulh yolu ile 400.000,00 YTL’lik           kısmı tahsil edilmiş 120.000,00 YTL’lik kısmından ise vazgeçilmiştir. Muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.

_________________________   /   ________________________

100 KASA                                                     400.000,00

689 DİĞER OLAĞAN DIŞI GİD.  VE ZARARLAR      120.000,00

120 ALICILAR HS                                520.000,00

120.10.001 (b) Şahsi Cari Hs.

__________________________   /   _______________________