Bilindiği üzere, ihale konusu işlerde kesin teminatın iadesi Sosyal Güvenlik Kurumu'ndan (SGK) ilişiksizlik belgesi alınmasına bağlıdır.

I- GİRİŞ

İşverenler ihale konusu işleri ya kendilerine ait öteden beri kurulu devamlı işyeri ya da sırf bu iş için açtırdıkları geçici işyeri çalışanları ile ifa etmektedirler. İhaleli işte devamlı işyeri yolunun seçilmesi durumunda işyeri kayıt ve belgeleri incelenmeden kesin teminatın iadesi mümkün değildir. Geçici işyeri yolunun seçilmesi durumunda ise, teminatın iadesi SGK Ünitelerince işyeri kayıt ve belge incelemesi yoluna gidilmeden çözülmektedir. Yapılacak asgari işçilik değerlendirmesi sonucu eksik işçiliğin ortaya çıkması durumunda hesaplanacak sigorta priminin ödenmesi ile herhangi bir idari para cezası ortaya çıkmadan çözüme kavuşturulmaktadır. Teminatın iadesinde işverenler tarafından daha fazla tercih edilen bu ikinci yöntem kısa bir süreç içinde sonuç doğurmaktadır. Hatta söz konusu ihaleli işte malzemeli veya sırf işçilik faturalı ödemeleri dahi olsa bir an önce teminatlarının iadesi için teftiş yolu tercih edilmemektedir.

İhale konusu işin devamlı işyeri ve sigortalıları ile yapılması durumunda teftiş yöntemi uzun bir süreci içerse bile ikincil mevzuatta yapılan düzenlemelerle teftişin sonuçlandırılması belli bir süreye bağlanarak teminatın iadesindeki süre sınırı biraz da olsa kısaltılmıştır. Diğer bir husus ta, ihaleli işlerin devamlı işyeri sigortalıları ile ifa edilmesinde teftiş zorunlu bir uygulama mı yoksa istisna mıdır?

Bu çalışmamızda, ihale konusu işlerin devamlı işyeri ve çalışanları tarafından ifa edilmesi durumunda teftiş asıl mı yoksa istisna mı konusu değerlendirilmeye çalışılacaktır.

II- YASAL DAYANAĞIN ORTAYA KONULMASI

5510 sayılı Kanun'un 90. maddesine istinaden hazırlanan 'Sosyal Güvenlik Kurumu Prim Ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmeliğin'[1] kesin teminatın iadesi başlığını taşıyan 7. maddesinin (5) numaralı fıkrası, 'Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik'[2] ile değiştirilmiştir. Söz konusu fıkra hükmüne göre aynen 'İhale konusu işle ilgili olarak ünitece[3] yapılacak araştırma işlemi sonucunda, Kurum'a[4] yeterli işçilik bildirilmiş olduğunun veya Kurum'ca belirlenecek yöntemlere göre ünitece, ihale konusu işin işverene ait devamlı işyeri sigortalıları ile yapıldığının anlaşılması halinde, işverenlerin[5] ve varsa alt işverenlerinin[6] defter ve belgeleri incelenmeyebilir.'

III- KONUNUN DEĞERLENDİRMESİ

İhale konusu işin, işverenlere ait Kurumda tescilli devamlı işyerlerinin sigortalıları ile yapılması halinde, idareye[7] karşı işi üstlenen işverenin tescilli işyerinin, ihale konusu işin yapıldığı sürede varsa prim ve diğer borçları ödenmedikçe ilişiksizlik belgesi verilmez ve kesin teminatı iade edilmez.

İhale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığının beyan edildiği hallerde; Ünitelerce ihale konusu iş, devamlı mahiyetteki işyeri ve sigortalılar yönünden işyerinin devamlı mahiyette işyeri olması ve iş kolu kodunun yapılan işe uyması şartları ile yapılacak olan araştırma sonucunda, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığının anlaşılması halinde, işverenlerin ve varsa alt işverenlerinin defter ve belgeleri incelenmeksizin, ihale konusu işin yapıldığı süre içinde söz konusu işyerinden Kurum'a borcun da bulunmaması kaydıyla ilişiksizlik belgesi verilmektedir.

Ünitelerce öncelikle ihale konusu işin yapıldığı işyerinin devamlı mahiyette bir işyeri olup olmadığı ile devamlı mahiyetteki işyerinin faaliyet konusunun ihale konusu işe uygun olup olmadığının tespiti yoluna gidilir, belirlenir.

İhale konusu işin yapıldığı belirtilen devamlı mahiyetteki işyerinin,

- Faaliyetine devam etmesinin ihale konusu işe bağlı olmaması,

- İhale konusu işten bağımsız olarak faaliyetini devam ettirmesi

halinde ihale konusu iş olmasaydı dahi mevcut olan veya olacak olan bir işyeri olması halinde, devamlı mahiyette bir işyeri olduğu kabul edilecektir.

Devamlı mahiyetteki işyerinin işkolu kodunun yapılan ihale konusu iş ile uyumlu olmaması halinde, öncelikle devamlı mahiyetteki işyerinin faaliyet konusunun tespiti yapılır. Yapılan tespit sonucunda, devamlı mahiyetteki işyerinde ihale suretiyle yapılan işin konusunda bir faaliyet yapıldığının anlaşılması halinde, Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim Tarifesindeki[8] hükümler dikkate alınarak gerekmesi halinde devamlı mahiyetteki işyerinin işkolu kodu 5510 sayılı Kanun'un 83 ve 84. maddelerine göre değiştirilir.

A- İHALE KONUSU İŞTE ÇALIŞACAK KİŞİ/GÜN SAYISININ BELLİ OLDUĞU İŞLERDE BELİRLENEN VE İZLENEN YÖNTEM

İhale sözleşmesi/şartnamesinde ihale konusu işte çalışacak kişi/gün sayısının belli olması veya idarece ihale konusu işte kimlerin çalıştığının ismen Kurum'a bildirildiği hallerde, ihale konusu işte çalıştırılması gereken kişi/gün sayısı kadar Kurum'a bildirim yapıldığının veya idarece ihale konusu işte çalıştırıldığı bildirilen kişilerin sigortalılıklarının sağlandığının anlaşılması ve işverenin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin olarak Kurum'a borcunun da bulunmaması halinde ilişkisizlik belgesi verilir.

İhale konusu işte çalışacak kişi/gün sayısının belli olduğu işlerde tespit edilen işçi sayısının altında bildirim yapılması halinde, Ünite, idare ile temasa geçerek eksik bildirimlerin nedenleri ile aylık prim ve hizmet belgelerinin idareye de verilmiş olup olmadığı, verilmiş ise bu belgelerde kayıtlı sigortalıların dışında başka sigortalı çalıştırılıp çalıştırılmadığı sorulur. İdareden alınan yazılarda, belgelerde kayıtlı sigortalıların dışında sigortalı çalıştırıldığının bildirilmesi halinde, hizmetleri ve kazançları Kurum'a bildirilmediği anlaşılan kişilerle ilgili aylık prim ve hizmet belgelerinin verilmesi işverenlerden bir ay süreli bir tebligatla istenilir. İdarelerce düzenlenen yazılarda; sigortalı sayısının yanı sıra sigortalıların kimlik bilgilerine de yer verilmiş olması halinde, işverenlerce bu bilgilere uygun düzenlenen aylık prim ve hizmet belgeleri bir aylık süre içinde Kurum'a verilmiş ise bahse konu prim belgeleri işleme konulur. İşverenlerce bir aylık süre içinde aylık prim ve hizmet belgeleri Kurum'a verilmemiş ise, bahse konu prim belgeleri Ünitelerdeki sigorta primleri servisi tarafından, idarece bildirilen prime esas kazanç tutarı üzerinden; idarece prime esas kazanç tutarı bildirilmemiş ise, sigorta primine esas kazanç alt sınırı üzerinden re'sen düzenlenerek işleme konulur.

Sigortalı sayısı belirtilmiş, buna karşın sigortalıların kimlik bilgilerine yer verilmemiş ise, sigorta primleri servisi tarafından idarece bildirilen prime esas kazanç tutarı üzerinden; idarece prime esas kazanç tutarı bildirilmemiş ise, sigorta primine esas kazanç alt sınırı üzerinden asıl/ek prim tahakkuk belgesi düzenlenerek işleme alınır ve tahakkuk eden primlerin bir aylık süre içinde ödenmesi işverenlere bildirilir.

B- İHALE KONUSU İŞTE ÇALIŞACAK KİŞİ/GÜN SAYISININ BELLİ OLMADIĞI İŞLERDE BELİRLENEN VE İZLENEN YÖNTEM

İhale sözleşmesi/şartnamesinde ihale konusu işte çalışacak kişi/gün sayısının belli olmaması ve idarece de ihale konusu işte kimlerin çalıştırıldığının ismen Kurum'a bildirilememesi halinde; ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığı hususunda, ihale konusu işin yapıldığı süre zarfında devamlı mahiyetteki işyerinden Kurum'a bildirilmiş olan sigorta primine esas kazanç tutarının, bildirilmesi gereken sigorta primine esas kazanç tutarının altında olup olmadığı geçici mahiyetteki işyeri dosyalarındaki araştırma işleminde olduğu gibi araştırılır, bu şekilde yapılacak araştırma işlemi sonucunda, ihale konusu işin yapıldığı dönemde Kurum'a yeterli işçilik bildiriminde bulunulduğunun anlaşılması halinde, ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin borcunun da bulunmaması halinde işverene ilişiksizlik belgesi verilir.

Devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile faaliyet dönemleri kısmen de olsa çakışacak şekilde birden fazla ihale konusu işin yapılmış olması halinde, ihale konusu bir iş için dikkate alınmış olan işçilik, diğer ihale konusu işler için dikkate alınmaz. Öncelikle bir ihale konusu iş için devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığı konusunda incelemeye sevk edilmesi gerekip gerekmediğine karar verildikten sonra, diğer ihale konusu işe geçilmek suretiyle işlem yapılması gerekmektedir.

İhale konusu işten dolayı 30 günden az faaliyet yürütülen aylarda, söz konusu ayda eksik çalışması olan sigortalıların prime esas kazançlarının ihale konusu işin yapıldığı süreye isabet eden kısmı kadarı dikkate alınır. Yapılan araştırma işlemi sonucunda, ihale konusu işin yapıldığı süre zarfında Kurum'a bildirilmiş sigorta primine esas kazanç tutarının, bildirilmesi gereken sigorta primine esas kazanç tutarının altında olduğunun tespit edilmesi halinde ise, ihale konusu işin devamlı mahiyette işyeri sigortalıları ile yaptırılıp yaptırılmadığının tespiti amacıyla durum incelemeye sevk edilir. Ancak, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun'un 106. maddesindeki diğer amme alacakları için belirtilen cüz'i miktardaki Kurum alacağı tutarını aşmayan fark işçilikten kaynaklanan prim tutarı yönünden, yeterli işçilik bildiriminde bulunulmuş gibi değerlendirilerek işverenin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin olarak Kurum'a borcunun da bulunmaması halinde ilişkisizlik belgesi verilir.

C- DANIŞMANLIK HİZMET İHALELERİNDE BELİRLENEN VE İZLENEN YÖNTEM

İhaleli işin konusunun; mimarlık ve mühendislik, etüt ve proje, harita ve kadastro, her ölçekte imar planı, imar uygulama, ÇED raporu hazırlanması, plan, yazılım geliştirme, tasarım, teknik şartname hazırlanması, denetim ve kontrolörlük gibi teknik, mali, hukuki veya benzeri alanlarda hizmet alım işlerine yönelik olması halinde, ihale dokümanından, ihale veya ön yeterliğe ilişkin ilan veya davet belgelerinde belirtilen mesleki ve teknik yeterliklerine ilişkin bilgi ve belgelerden veya idarenin yazılarından, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile veya bizzat yüklenici tarafından yapıldığının Ünitelerce anlaşılması halinde, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığı hallerde işverenin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin Kurum'a borcunun da bulunmaması kaydıyla, yükleniciden diploma veya sertifika istenilmesine gerek kalmadan ilişiksizlik belgesi verilir.

D- NAKLİYE İŞLERİ İLE PERSONEL/ÖĞRENCİ TAŞIMA İŞLERİNDE BELİRLENEN VE İZLENEN YÖNTEM

İhaleli işin konusunun nakliye veya personel/öğrenci taşıma işi olması ve idarece ihale konusu işin sigortalı niteliğinde bir kişi çalıştırılmaksızın bizzat yükleniciler tarafından yapıldığının bildirilmesi durumunda 4/1-b kapsamında sigortalı (Bağ-Kur kapsamında sigortalı) olduklarının anlaşılması halinde ilişiksizlik belgesi verilir. Belirtilen türdeki bir işin tümüyle yükleniciler tarafından yapılmayıp, kısmen sigortalı çalıştırılmak suretiyle yapıldığının bildirilmesi halinde, 4/1-b kapsamında sigortalı olup olmadıkları ile sigortalı olması gerekenlerin Kurum'a bildirildiğinin anlaşılması durumunda ilişiksizlik belgesi verilir.

E- DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN ORTAK HUSUSLAR

- İlişiksizlik belgesinin verilmesi sırasında idareden iş alan gerçek kişiler ile tüzel kişilerin ortaklarının, 4/1-b kapsamında sigortalı olduğunun anlaşılması halinde, bu sigortalılığından dolayı prim borcunun bulunmaması veya borcun tecil ve taksitlendirilmiş olması şartı da aranır.

- Ünitelerce, devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılan ihale konusu işler ile ilgili olarak geçici mahiyetteki işyeri dosyalarında olduğu gibi araştırma işlemine göre Kurum'a yeterli işçilik bildiriminde bulunulup bulunulmadığının araştırılması gereken hallerde, yapılan ihale konusu işin asgari işçilik oranı 'Sosyal Güvenlik Kurumu Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ'[9] eki 'Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranları Listesi'ndeki asgari işçilik oranları dikkate alınarak yapılır. Tebliğ eki listede, yapılan ihale konusu işe uygun asgari işçilik oranın belirlenmemiş olduğu durumlarda, ihale konusu işe ilişkin asgari işçilik oranının Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca belirlenmesi için gerekli belgelerle birlikte SGK Başkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü Prim Tahsilat Daire Başkanlığı'na (Mithatpaşa Cad. No: 7 Sıhhiye-ANKARA) intikal ettirilir.

- İhale konusu işin yapıldığı bildirilen devamlı mahiyetteki işyeri ile ihale konusu işin yapıldığı yerin farklı sosyal güvenlik merkezinin görev alanlarında bulunması halinde, ilişiksizlik belgesi için devamlı mahiyetteki işyeri dosyasının işlem gördüğü Üniteye müracaat edilir.

- İhale konusu işe ilişkin araştırma işlemlerinin yapılması sırasında devamlı işyeri sigortalılarıyla yapılıp yapılmadığına ilişkin belgelerin işyeri dosyasında mevcut olması halinde bu belgeler idareden ayrıca istenilmez.

- Devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığı belirtilen ihale konusu işlerden dolayı talep edilen ilişiksizlik belgelerine ilişkin işlemler;

· Kurum'ca denetim veya yazışma gerektirmeyen hallerde, talebin Kurum kayıtlarına intikalinden itibaren en geç 10 gün,

· Sosyal güvenlik kontrol memurlarınca denetim yapılmasını gerektiren hallerde; işverenden defter ve belgelerin istenmesi durumunda anılan defter ve belgelerin kontrol memuruna ibraz süresinin bitiminden itibaren en geç 1 ay, herhangi bir yazışma gerektirmeyen hallerde en geç 1 ay,

· Kurum müfettişlerince inceleme yapılmasını gerektiren durumlarda, defter ve belgelerin müfettişe ibraz süresinin bitiminden itibaren 3 ay

içinde sonuçlandırılır.

- 25.06.2010 tarih ve 2010/76 sayılı Genelge'den önce devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığının tespiti için müfettişlik incelemesine sevk edilen ihale konusu işler yönünden, müfettişçe işyeri defter ve belgelerinin ibrazına ilişkin tebligat çekilmemiş olduğu hallerde, yukarıdaki hususlar çerçevesinde işlem yapılmak üzere denetim talep yazıları ilgili Ünitelere iade edilmesi gerekmektedir.

- İhaleli işin konusunun temizlik veya güvenlik hizmetlerine ilişkin olması halinde, bu işlerin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılması düşünülemeyeceğinden, belirtilen nitelikteki ihale konusu işler için geçici mahiyette işyeri dosyası tescil ettirilmesi gerekmektedir.

IV- SONUÇ VE ÖNERİ

Görüleceği üzere, ihale konusu işin devamlı işyeri sigortalıları ile yerine getiren işverenlerin kesin teminatların iadesinde zorunlu olarak aranan ilişiksizlik belgesinin verilmesi işleminde öncelikle Ünitelerce yapılacak değerlendirme sonucunda denetimin yapılıp yapılmayacağı tespit edilmektedir. Burada denetim asıl değil istisnai bir uygulamadır. Ünitelere yönetmelikle tanınan bu yetki yerinde ve önemli olup, objektif kullanılması zorunludur. Herhangi bir suistimale meydan vermemek için Ünitelerce yukarıda belirtilen ve belirlenen yöntemler titiz bir şekilde uygulanmalıdır. Belirlenen yöntemlerin başında, ihale konusu işten bağımsız devamlı bir işyerin varlığı, devamlı işyerinin iş kolu kodunun yapılan işe uygunluğu, ihale sözleşmesi/şartnamesi, diğer bilgi ve belgeler ile idarenin yazıları gelmektedir. Bu yöntemler kullanılarak ihale konusu işin devamlı işyeri sigortalıları ile yapıldığı Ünitelerce anlaşılması durumunda işyerinin ve şirket ise şirket ortaklarının 4/1-b kapsamındaki sigortalılığından da prim borcunun bulunmaması veya borcun tecil ve taksitlendirilmiş olması şartı ile ilişiksizlik belgesi verilir.

İşverenlerin bu nitelikteki iş ve işlemleri için ihaleli işin tamamlanmasından sonra Üniteye yazılı olarak taleplerini (işin tamamlandığı ve ilişiksizlik belgesinin verilmesi hususu) zaman kaybetmeden iletmeleri ve bu taleplerinden itibaren denetim gerekmemesi halinde 10 gün, denetim gerekmesi halinde ilişiksizlik belgesi 1 ila 3 ay içerisinde verilmiş olacaktır.

İşverenlerin dikkat etmesi gereken bir husus ta şudur: 25.06.2010 tarihinden önce müfettiş incelemesine sevk edilmiş bu nitelikte işlerinin bulunması durumunda, müfettiş tarafından inceleme için yazılı tebligat gönderilmemişse bu işlerin Ünitelere iadesini sağlamaları işlerinin bir an önce sonuçlanmasını hızlandıracaktır.

SGK uygulamasında, temizlik veya güvenlik hizmetleri devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılamamaktadır. Bu nedenle işverenlerin bu nitelikteki ihale konusu işler için geçici nitelikte işyeri dosyası tescil ettirmeleridirler.

Devamlı işyeri adresi ile ihale konusu işin yapıldığı adres farklı Ünitelerde olması durumunda, ilişiksizlik belgesinin verilmesi süresinin kısaltılması için, işverenlerin söz konusu belgeyi alabilmek için, devamlı işyerinin bağlı bulunduğu Üniteye yazılı olarak müracaat etmesi gerekmektedir.

Mahmut ÇOLAK*

Yaklaşım

(*)        Sosyal Güvenlik Kurumu, Müfettiş

[1] 29.09.2008 tarih ve 27012 ikinci mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

[2] 13.03.2010 tarih ve 27520 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

[3] Ünite: Merkezde daire başkanlığını, taşrada sosyal güvenlik il müdürlükleri ile sosyal güvenlik merkezlerini ifade eder.

[4] Kurum: Sosyal Güvenlik Kurumu'nu ifade eder.

[5] İşveren: İdareden iş alan gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşları ifade eder.

[6] Alt işveren: Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte veya bir işin bölüm veya eklentilerinde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran üçüncü kişiyi ifade eder.

[7] İdare: 10.12.2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu'nun 3. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen kamu idareleri ve kamu iktisadi teşebbüsleri ile bunların bağlı idare, ortaklık, müessese ve işletmeleri ve yukarıda belirtilenlerin ödenmiş sermayesinin % 50'sinden fazlasına sahip oldukları ortaklık ve işletmelerden 29.06.1956 tarih ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu'na tabi olmayanlarla özel kanunlarına göre personel çalıştıran diğer kamu kurumları ile döner sermayeli kuruluşları, 19.10.2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu'nda tanımları yapılan mevduat bankaları, katılım bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları, fon bankaları ve kanunla kurulan kurum ve kuruluşları ifade eder.

[8] 29.09.2008 tarih ve 27012 ikinci mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

[9] 12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.