İşçilere ödenen ücretlerin işyerlerinin önemli bir maliyet unsurunu oluşturması nedeniyle işverenler optimum sayıda işçiyle ve en verimli düzeyde çalışmayı hedeflemektedir. Bu nedenle, üretim ve satış beklentilerine göre işçi istihdamını artırıp azaltabilmektedirler.

I- GİRİŞ

Bu işlemler sırasında ortaya çıkan işçi giriş-çıkışlarında işçilerin nitelikleri de belirleyici unsurlar arasında yer almaktadır. İşverenler işe uygun yetişmiş personelleri işe alarak işçinin işini öğreninceye kadar geçen süredeki kayıpları en aza indirmeyi hedeflemekte, işçi çıkartırken ise yetişmiş personellerini korumanın yollarını aramaktadırlar. Ancak, ülkemizdeki yüksek işsizlik oranlarına rağmen işverenlerimizin yetişmiş/vasıflı işçi temininde güçlük yaşadıkları bir gerçektir. Bu itibarla, başta eğitim/öğretim kurumlarımız ve işsizlere yönelik meslek edindirme programları düzenleyen İŞKUR olmak üzere, çok sayıda kurum ve kuruluş tarafından işgücünün nitelikleri geliştirilmeye çalışılmasına rağmen, halen özellikle spesifik mesleklerde işçinin işveren tarafından eğitilerek işyerinde vasıf kazandığını görmekteyiz.

İşte bu yazımızda, işçisini kendi alarak işyerinde eğitmek ihtiyacı hisseden işverenlerimizin, işçinin yetişme veya işyerine uyum döneminde geçen süredeki maliyetlerini sıfırlamanın bir yolu olan İŞKUR'un 'staj' programı hakkında bilgi vermeye çalışacağız. 

II- İŞKUR'UN STAJ PROGRAMI YENİ İŞÇİ İSTİHDAMINDA MALİYETLERİNİZİ SIFIRLAR

Kullanılan 'staj' kelimesi itibariyle ilk bakışta öğrencilerce işyerlerinde gerçekleşen eğitim programlarıyla karıştırılan ve bu nedenle özel olarak açıklanmadıkça işverenlerimizin uzak durma eğiliminde durdukları bu program, İŞKUR tarafından uygulanmakta olan ve yeni işçi istihdamında işverenlerin maliyetlerini sıfırlamasına imkan veren bir uygulamadır. İşçi ile işveren arasında iş ilişkisinin kurulduğu ve deneme süresi olarak adlandırılan ilk günlerde işçinin mesleğe uyumu sırasında kalite ve üretim kayıpları ortaya çıkabilmekte, işçi işyeri ve çalışma koşullarını, işveren ise işçinin mesleki niteliği ve performansını deneyerek birlikte çalışıp çalışamayacaklarına karar vermektedirler. Bu süre içerisinde işçi sirkülasyonunun yoğun olması karşısında işçi ve işverenlerin uygun iş/işçi bulmakta sıkıntı yaşadıkları söylenebilir. Ancak, bu durum gerek üretim ve kalite kayıplarına, gerekse işgücü kayıplarına neden olması bakımından irdelenmesi ve çözüm üretilmesi gereken önemli bir sorundur.

İşte bu kapsamda, işçilerin işyeri ve mesleği tanımaları, öğrenmeleri, işverenlerin ise işsizi ücret ödemeksizin çalıştırarak işyeri uygulamalarını öğretmesi ve memnun olması halinde istihdam etmesi amacına yönelik olarak İŞKUR'un 'staj' programı adı altında bir uygulama geliştirdiğini görmekteyiz. Bu uygulamanın esasları aşağıdaki gibidir.

A- HANGİ İŞVERENLER STAJ UYGULAMASINDAN YARARLANABİLİR?

Kural olarak, işyerlerinde en az 5 çalışanı bulunan ve İŞKUR'a kayıtlı olan işverenler 'staj' uygulamasından yararlanabilirler. Ancak, bu genel kuralın istisnaları bulunmaktadır. Buna göre;

- Kamu kurum/kuruluşlarında staj programları uygulanamaz.

- Staj uygulaması için stajyerin son 6 aylık dönemde işyerine ait prim ve hizmet belgelerinde bildirilen ortalama sigortalı sayısına ilave olması gerekir. Bu sayı yalnız staj başlangıcında aranmakta olup, stajın devamı süresince aynı sayının korunması şartı aranmaz. Bu sayının tespitinde işverene ait aynı il sınırları içerisinde bulunan ve işveren tarafından başvuru sırasında İşkur İl/Şube Müdürlüğü'ne iletilen sigorta tahakkuk belgelerindeki sigortalı sayısı dikkate alınır. İşveren kendisine ait işyerlerinin bir kısmına ait sigortalı tahakkuk belgelerini ibraz edebilir. İşverenin başvuru yaptığı ay içerisinde istihdam gerçekleştirerek eksik olan sigortalı sayısını tamamlayabilmesi durumunda, içinde bulunulan ayın sigorta tahakkuk belgeleri izleyen ayın 23. gününe kadar verilebileceğinden işverenden taahhüt almak suretiyle talebi uygun görülebilir.

B- KİMLER STAJYER OLARAK İSTİHDAM EDİLEBİLİR?

İşyerlerinde stajyer olacakların bazı şartları haiz olması gerekmektedir. Bu şartlar şunlardır;

- Stajyer adayının en az lise (lise dengi ve üstü) düzeyindeki eğitim kurumlarından mezun olmuş ve İşkur'a kayıtlı işsiz olması,

- En az 16 yaşından gün almış olması,

- Öğrenci olmaması,

- Daha önce staj programından yararlanmamış olması (Staj sözleşmesinin feshedilmesi durumunda, İşkur İl/Şube Müdürlüğü'nün uygun görmesi halinde; stajyerler yeni bir işyerinde staj programlarına devam edebilirler.).

- Staj programlarının başlamadan önceki 3 aylık dönemde işyerine ait prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalılar dışında olması.

C- STAJYERİ KİM BELİRLEYECEK?

Stajyer adaylarının firmaları, staj düzenlemek isteyen firmaların ise stajyerleri kendilerinin bulması asıldır. İşverenler şayet isterlerse, çalıştırmak istedikleri stajyerleri İşkur'dan da talep edebilirler. 

D- İŞYERLERİNDE EN ÇOK KAÇ STAJYER İSTİHDAM EDİLEBİLİR?

Bir işyerinde istihdam edilebilecek stajyer sayısı sınırlandırılmıştır. Buna göre; stajyer sayısı, staj programları başlamadan önceki son altı aylık dönemde işyerine ait prim ve hizmet belgelerinde, bildirilen ortalama sigortalı sayısının 1/20'sinden (% 5) fazla olamaz. En az 5 işçi istihdam eden işyerlerinde bir işçinin staj yapması mümkündür. Stajyer sayısının tespitinde yarım ve yarımdan fazla olan kesirler tama iblağ olunur.

E- STAJ PROGRAMLARINDAN NE KADAR SÜREYLE YARARLANILABİLİNİR?

Staj programlarından yararlanma süresi bir stajyer için en çok 6 aydır. Ancak, stajyerin performansından memnun olunması halinde, işveren bu süreyi erken sona erdirip stajyerin sigortalı işe girişini yapabilir.

F- STAJ PROGRAMLARINDA ÇALIŞMA SÜRESİ NE KADARDIR?

Stajyerler günlük en az 5 en fazla 8 saat olmak üzere haftalık 45 saat çalıştırılabilir. Çalışma süresinin günlere dağılımı stajyerle işveren arasında kararlaştırılır.

G- STAJYER KOTASI ARTIRILABİLİR Mİ?

İşyerine yeni işçi alınarak staj programları başlamadan önceki son altı aylık dönemde işyerine ait prim ve hizmet belgelerinde bildirilen ortalama sigortalı sayısının artmış olması halinde ilave stajyer almak mümkündür. Yine, %5'lik stajyer kotasının dolu olmasına rağmen stajyerin performansından memnun olunması halinde, işveren staj süresinin bitimini beklemeden stajı erken sona erdirip stajyerin sigortalı işe girişini yaparak, yeni stajyer alımının yolunu açabilir.

H- STAJ SÖZLEŞMESİNİN DÜZENLENME VE FESİH ESASLARI NELERDİR?

Staj Sözleşmesi'ni staj yapılacak işyerinin yetkili temsilcisi ile stajyer imzalayacak, Sözleşme İşkur İl/Şube Müdürlüğünce uygun görülmesi halinde geçerlilik kazanacaktır. Sözleşme staj süresinin bitimi ile kendiliğinden sona erer. Sözleşme metninin mevzuat hükümlerine, İşkur tarafından belirlenen tip sözleşme metnine uygunluğundan ve bu sözleşme ile İşkur'a verilen bilgi ve belgelerin doğruluğundan sözleşmede imzaları bulunan işveren ve stajyer doğrudan sorumludur.

İyi niyet ve ahlak kurallarına aykırılık ile tarafların görev ve sorumluluklarına aykırı davranmaları hallerinde taraflardan her biri sözleşmeyi fesih yetkisine sahiptir. Tarafların mücbir sebepler nedeniyle fesih haklı saklıdır. Sözleşmenin feshedilmesi halinde durum taraflarca 5 işgünü içerisinde yazılı olarak ve gerekçeleriyle İşkur'a bildirilir. Gerçeğe aykırı beyanda bulunulduğunun, devamsızlık süresine uyulmadığının tespiti halinde İşkur'ca sözleşme feshedilir.

I- STAJYERLERİN İŞE DEVAMI ZORUNLU MU?

Stajyerlerin programa devam etmeleri zorunludur. Kabul edilebilir mazereti olan stajyerlere, işveren ya da işveren vekili tarafından, yazılı olarak mazeret izni verilebilir. Ancak, bu izin sürelerinin toplamı, doktor raporu ile tevsik edilebilen en fazla 5 günlük sağlık izni dışında, hangi sebeple olursa olsun toplam program süresinin 1/10'unu aşamaz. Bu sürenin aşımı halinde, stajyerlerin programla ilişikleri kesilir.

İ- STAJ DÖNEMİNDE UYULACAK KURALLAR NELERDİR?

Stajyerlere staj sözleşmesi hükümlerine aykırı herhangi bir iş yaptırılmayacak, fiilen staj yaptırılacaktır.

İşyerleri iş kazası ve meslek hastalığı konusunda gerekli önlemleri almak zorundadır. Stajyerin iş kazasına maruz kalmaları durumunda işveren kazayı kazanın olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhâl, Sosyal Güvenlik Kurumu'na ise en geç kazadan sonraki üç iş günü içinde bildirir.

J- İŞVERENLER STAJYERLERE HERHANGİ BİR ÖDEME YAPACAK MI?

İşverenlerin staj dönemi süresince stajyerlere herhangi bir ücret ödeme yükümlülükleri bulunmamakta olup, ücrete bağlı vergi ve sigorta primleri de gündeme gelmeyecektir. Programlara katılan stajyerlere, staj programına katıldığı her bir fiili gün için kursiyer zaruri gideri (2010 yılı için günlük 15 TL) ve iş kazası ve meslek hastalığı sigorta primleri İşkur tarafından ödenmektedir.

III- SONUÇ

Ülkemizdeki işgücü niteliklerinin değişen teknolojik imkanlara uygun bir biçimde ve sürekli olarak dönüşüme uğraması bir zorunluluktur. Bununla birlikte, işgücünün niteliklerini işverenlerin istedikleri seviyelere getirmeleri dışarıdan aldıkları eğitimlerle her zaman mümkün olamamakta, kimi durumlarda hizmet içi eğitimlerle desteklenmesi gerekmektedir. Yeni alınacak işçiler içinde bu durum çoğunlukla geçerli olup, bu işçilerin işyerinde ve iş başında niteliklerini ve becerilerini geliştirebilmeleri istenebilmektedir. İşte işverenlerimizin bu yönlü taleplerine hizmet etmek üzere İşkur tarafından 'staj' programları gerçekleştirilmektedir. 6 aya kadar uygulanabilen bu staj döneminde işverenlerin ücret ve ücrete bağlı vergi, sigorta primi vb. ödeme yükümlülükleri bulunmamaktadır. Üstelik, stajyerlere İşkur tarafından günlük 15 TL ödeniyor olması ve iş kazası ve meslek hastalığı primlerinin ödenmesi uygulamanın cazibesini artırmaktadır. Stajyeri işverenin kendisinin belirleyebilmesi de mümkün olduğundan, işverenlerimizin işçinin denenmesi ve yetişmesi sürecini sıfır maliyetle atlatacakları bu uygulamaya işletmelerinde yer vermelerinin lehlerine olacağı düşünülmektedir.

Tevfik BAYHAN*

Yaklaşım

__________________________________

(*)  Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişi, İşkur Mersin İl Müdür V.