İşyerlerinin, gerek toplu iş sözleşmesi hükümleri gereğince, gerekse bayram, yılbaşı gibi özel günlerde personele yaptığı ayni yardımlar, vergi mevzuatı ve sosyal güvenlik mevzuatı uygulamalarına göre farklılıklar göstermektedir.

I- GİRİŞ

Bu çerçevede işyerlerinin hangi mevzuata göre nasıl bir uygulama yapacağı ile ilgili hem yasal boyutunun hem de muhasebe kaydının nasıl uygulanacağı ile ilgili açıklamalar yazımızın konusunu oluşturmaktadır.

II- VERGİ MEVZUATINA GÖRE AYNİ YARDIMLAR

A- GELİR VERGİSİ KANUNU' NA GÖRE AYNİ YARDIMLAR

GVK 61. maddede, "ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir"  diye tanımlanırken, 63.maddede,  "hizmet erbabına verilen ayınlar, verildiği gün ve yerdeki ortalama perakende fiyatlarına göre; konut tedariki ve sair suretle sağlanan menfaatler, konutun emsal kirasına veya menfaatin emsal bedeline göre değerlenir"  diye ifade edilmektedir.

Yani işçiye ayın olarak verilen ekonomik değerlerin ücret sayılacağı, ücretin değer tespitinin hesaplanmasında ise bulunulan yerdeki ortalama perakende fiyatların dikkate alınarak yapılacağı ifade edilmektedir.

GVK' nın 61. maddesine göre yapılan ücret ödemeleri ile ilgili 104. maddeye göre yapılacak gelir vergisi tevkifatı, 103. maddedeki vergi tarifesi dikkate alınarak yapılacaktır.

B- KDV KANUNU' NA GÖRE AYNİ YARDIMLAR

KDVK md. 3/a' ya göre, "Vergiye tabi malların her ne suretle olursa olsun, vergiye tabi işlemler dışındaki amaçlarla işletmeden çekilmesi, vergiye tabi malların işletme personeline ücret, prim, ikramiye, hediye, teberru gibi namlarla verilmesi" teslim sayılan koşullar arasında sayılmıştır. Ancak bu ayni yardımların KDV' nin konusuna girebilmesi için, 9 Seri No.lu KDV Genel Tebliği' nin aşağıda yer verilen 8. başlığında sayılan haller dışında olması gerekmektedir.

Katma değer vergisi uygulamasında personele sağlanan menfaatlerden aşağıda sayılanlar KDV' ye tabi tutulmayacak, bunların dışında personele sağlanacak menfaatler KDV' ye tabi olacaktır.

1- Personele işyerinde veya müştemilatında yemek verilmesi,

2- Personele yatacak yer veya konut tahsisi,

3- Personelin toplu olarak işyerine gidip gelmesini sağlamak amacıyla yapılan taşıma hizmetleri,

4- Demirbaş olarak verilen giyim eşyası

İşletmenin iktisadi faaliyetini yürütebilmesi için yapılan ve işletmede yaratılan katma değerin bir unsuru olan bu masraflar maliyetin bir parçası olduğundan, personele tahsis sırasında vergiye tabi tutulmayacak, bu mal ve hizmetlerin iktisabında yüklenilen vergiler ise genel hükümlere göre indirim konusu yapılabilecektir.

C- DAMGA VERGİSİ KANUNU' NA GÖRE AYNİ YARDIMLAR

Damga Vergisi Kanunu' nda ücretlerle ilgili bir istisnaya yer verilmemiştir. Bu nedenle, GVK' da istisna kapsamına girmeyen personele ödenen her türlü ayni ve nakdi değerler damga vergisine tabi tutulacağı sonucuna varabiliriz.

Damga Vergisi Kanunu' na ekli (I) sayılı tablonun IV-1/b maddesinde; "maaş, ücret, gündelik, huzur hakkı, aidat, ihtisas zammı, ikramiye, yemek ve mesken bedeli, harcırah, tazminat ve benzeri her ne adla olursa olsun hizmet karşılığı alınan paralar (Ek: 5766/10-ç md.) (Yürürlük: 6.6.2008) (avans olarak ödenenler dahil) için verilen makbuzlar ile bu paraların nakden ödenmeyerek kişiler adına açılmış veya açılacak cari hesaplara nakledildiği veya emir ve havalelerine tediye olunduğu takdirde nakli veya tediyeyi temin eden kağıtlar  binde 6,6 damga vergisine tabidir"  diye ifade edilmekte ayrıca bir istisnadan söz edilmemektedir.

III- SOSYAL GÜVENLİK MEVZUATINA GÖRE AYNİ YARDIMLAR

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu' nun 80/b maddesinde; "ayni yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları ile Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30'unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz"  diyerek, ayni yardımların hem sigorta primlerinin hem de işsizlik sigortası primlerinin hesaplanmasında brüt ücrete dahil edilmeyeceği açıkça ifade edilmiştir. Ancak, 80/c maddesinde; "(b) bendinde belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemeler prime esas kazanca tabi tutulur. Diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnalar bu Kanunun uygulanmasında dikkate alınmaz"  diyerek ayni yardım amacıyla bile olsa yapılacak nakdi ödemelerin, prime esas kazanca tabi tutulacağı ifade edilmiştir.

IV- AYNİ YARDIMLARIN MUHASEBE KAYDI

%15 gelir vergisi dilimine ve %06 damga vergisi kesintisine göre, 1.000,00 TL + 180,00 (%18 KDV) hesaplanarak yapılan ayni yardımın muhasebe kaydı aşağıdaki şekilde olacaktır.

KDV dahil tutar 1.180,00 TL net ücret olarak kabul edilip aşağıdaki formüle göre gelir vergisi ve damga vergisinin hesaplanması ile ilgili önce brüt ücreti hesaplayacağız.

Brüt Ücret              = Net Ücret / (1'  (Gelir Vergisi Oranı + Damga Vergisi Oranı)

Brüt Ücret              = 1.180,00 /  (1'  (0,15 + 0,0066) = 1.399,10

Gelir Vergisi            = 1.399,10 * 0,15     = 209,86

Damga Vergisi        = 1.399,10 * 0,0066 = 9,23

I. YÖNTEM: Ayın yardımı ile ilgili alınan fatura birebir işçiye ayın olarak verilecek ise;

Faturanın Muhasebe Kaydı

------------------------------------ ./. -----------------------------------------------------------

GİDER HESAPLARI                            1.180,00

Brüt Ücretler                                                      

SATICILAR                                                              1.180,00

------------------------------------ ./. -----------------------------------------------------------

Hesaplanan Gelir Vergisi ve Damga Vergisinin Muhasebe Kaydı

------------------------------------ ./. -----------------------------------------------------------

GİDER HESAPLARI                            219.,10

Brüt Ücretler

ÖDENECEK VERGİLER                                            219,10

Gelir Vergisi      209,86

Damga Vergisi      9,23

------------------------------------ ./. -----------------------------------------------------------

II. YÖNTEM: Ayın işletmenin stoklarından verilecek ise;

İşletme önceden stoklarına %18 KDV hariç 10.000,00 TL alım yapmış, bu alımın 1.000,00 + %18 KDV tutarını ayın olarak personele vermiştir.

Faturanın Muhasebe Kaydı

------------------------------------ ./. -----------------------------------------------------------

DİĞER STOKLAR                                10.000,00

İNDİRİLECEK KDV                               1.800,00

SATICILAR                                                              11.800,00

------------------------------------ ./. -----------------------------------------------------------

Stoktan Verilen Ayın' ın Muhasebe Kaydı

------------------------------------ ./. -----------------------------------------------------------

GİDER HESAPLARI                            1.399,10

Brüt Ücretler

DİĞER STOKLAR                                                    1.000,00

HESAPLANAN KDV                                                 180,00

ÖDENECEK VERGİLER                                             219,10

Gelir Vergisi      209,86

Damga Vergisi      9,23                                           

------------------------------------ ./. -----------------------------------------------------------

V- SONUÇ

Vergi mevzuatına göre özel günlerde personele yapılan ayni yardımlar KDV dahil tutar, net ücret olarak kabul edilip, bu tutar üzerinden hem gelir vergisi hem de damga vergisi hesaplanacaktır. Diğer bir ifade ile işçinin kümülatif gelir vergisi matrahı ayni yardıma ilave olarak gelir vergisi ve damga vergisi toplamı kadar artacaktır.

Demek ki,  işverenin verdiği ayni yardım nedeniyle işçilik maliyeti, yukarıda yapılan hesaplamalar doğrultusunda; ayni yardım, gelir ve damga vergileri toplamı kadar artmış olacaktır. Sosyal güvenlik mevzuatı açısından baktığımızda ise, ayni olarak yapılan yardımların hem sigorta primlerinin hem de işsizlik sigortası primlerinin hesaplanmasında dikkate alınmamakta fakat ayni yardım amacıyla yapılan nakdi yardımların ise hem sigorta primlerinin hem de işsizlik sigortası primlerinin hesaplanmasında dikkate alınması gerektiği sonucuna ulaşıyoruz.

Turgay ÖZEN*

Yaklaşım

__________________________________

(*) SMMM