Emsal bedeli, gerçek bedeli olmayan veya bilinmeyen veya­hut doğru olarak tespit edilemeyen bir malın, değerleme gününde satılması halinde emsaline nazaran haiz olacağı değerdir.

Emsal bedeli sıra ile, aşağıdaki esaslara göre tayin olunur:

Birinci sıra: (Ortalama fiyat esasi) Ayni cins ve nevideki mal­lardan sıra ile değerlemenin yapılacağı ayda veya bir evvelki veya bir daha evvelki aylarda satış yapılmışsa, emsal bedeli bu satışların miktar ve tutarına göre mükellef tarafından çıkarılacak olan "Orta­lama satış fiyatı" ile hesaplanır. Bu esasin uygulanması için, aylık satış miktarının, emsal bedeli tayin olunacak her bir malin mikta­rına nazaran %25ten az olmaması gerekir.

İkinci sıra: (Maliyet bedeli esasi) Emsal bedeli belli edilecek malin, maliyet bedeli bilinir veya çıkarılması mümkün olursu, bu takdirde mükellef bu maliyet bedeline, toptan satışlar için %5, pe­rakende satışlar için %10 ilâve etmek suretiyle emsal bedelini biz­zat belli eder.

Üçüncü sıra: (Takdir esasi) Yukarıda yazılı esaslara göre belli edilemeyen emsal bedelleri ilgililerin müracaatı üzerine takdir komisyonunca takdir yolu ile belli edilir. Takdirler, maliyet bedeli ve piyasa kıymetleri araştırılmak ve kullanılmış eşya için ayrıca yıpranma dereceleri nazara alınmak suretiyle yapılır. Takdir edilen bedellere mükelleflerin vergi mahkemesinde dava açma hakki mahfuzdur. Ancak, dava açılması verginin tahakkuk ve tahsilini durdurmaz.

Emsal bedelinin mükellef tarafından bizzat hesaplandığı hal­lerde, bu hesaplara ait kayıt ve cetveller ispat edici kağıtlar olarak muhafaza edilir.

Yukarıdaki esaslarla mukayyet olmaksızın kaza mercilerinin re’sen biçtikleri değerler ile ziraî kazanç ölçülerini tespit eden ka­rarnamelerde yer alan unsurlar emsal bedeli yerine geçer.

Ücretle yapılan imalâtta ücretin gerçek miktarının bilinme­mesi veya doğru olarak tayin edilememesi hallerinde tespit edile­cek emsal ücret de ayni esaslara göre tayin olunur.

Emsal bedel ve emsal ücretin de belirtilen üç sıra atlamaksızın uygulanacaktır. Yani bu sıralardan biri uygulanırken kendinden önceki sıraların uygulanamıyor olması gerekir. Emsal bedeli ve emsal ücretinin değerleme ölçüsü olarak kullanılacak iktisadi kıy­metleri şöyle sıralayabiliriz.

• Satın alınan Emtia ve İmal Edilen Emtia; (V.U.K. Madde 274)

Emtianın maliyet bedeline nazaran, değerleme günündeki sa­tış bedelleri %10 ve daha fazla bir düşüklük gösterdiği hallerde, mükellef maliyet bedeli yerine 267nci maddenin 2nci sırasındaki usul hariç olmak üzere emsal bedeli ölçüsünü tatbik edebilir.

• Hayvanlar; (V.U.K. Madde 277)

Maliyet bedelinin tespiti mümkün olmayan ahvalde maliyet bedeli yerine emsal bedeli alınır. Bu hükmün tatbikinde emsal bedeli, işletmenin bulunduğu mahal için zirai kazanç komisyonla­rınca tespit edilmiş olan ortalama maliyet bedelidir.

• Kıymeti Düşen Mallar; (V.U.K. Madde 278)

• Özel Haller; (V.U.K. Madde 289)

Değerleme ölçüsü belli edilmeyen veya edilmiş olup da kendi ölçüsüyle değerlenmesine imkan bulunmayan iktisadi kıymetler­den, bina ve arazi vergi değeriyle, diğerleri varsa borsa rayici ile yoksa mukayyet değeriyle o da yoksa emsal bedeliyle değerleme yapılacaktır.

• Teşebbüs sahibi ile eşinin ve çocuklarının işletmeden çektikleri ayni değerler emsal bedeli ile değerlenir (G.V.K. Madde 41/1)

• Zirai kazancın götürü gider usulünde tespit edilen hasılata götürü gider emsalleri uygulanır (G.V.K. Madde 51/1. bent)

• Gerçek ücretin tespitinde, hizmet erbabına sağlanan konut tedariki ve sair surette sağlanan menfaatler, konutun emsal kirasına veya menfaatin emsal bedeline göre değerlenir. (G.V.K. Madde 63)

• Gayrimenkul sermaye iratlarının tespitinde, ayin olarak tespit edilen kiralar ile, bedelsiz olarak başkalarının intifaına bı­rakılan mal ve hakların kira bedellerinin tespitinde emsal kira bedeli uygulanır (G.V.K. Madde ve 73)

• Mükelleflerce ayın olarak yapılan bağış ve yardımların gelir vergisi mükellefleri için mukayyet değeri bilinmiyor ise; kurumlar vergisi mükellefleri için maliyet ve mukayyet değeri bilinmiyor ise bu yardim ve bağışın emsal bedelle değerlenmesi gerekir (G.V.K. Madde 89, K.V.K. Md. 10/2).

• Kurumların tasfiyesi ve servet değerinin tespiti ile ilgili ola­rak, hisselerine mahsuben ortaklara dağıtılan, satılan, devredilen veya kurum sahibine iade olunan değerler, dağıtımın, satımın, devrin veya iadenin yapıldığı gün itibarıyla belirlenir. (K.V.K. Madde 17/4-b).

• Katma Değer Vergisi Kanununun uygulanması açısından, bedeli bulunmayan veya bilinmeyen işlemler ile bedelin mal, menfaat, hizmet gibi paradan başka değerler olması halinde mat­rah işlemin mahiyetine göre emsal bedeli veya emsal ücretidir. Bedelin emsal bedeline veya emsal ücretine göre açık bir şekilde düşük olduğu ve bu düşüklüğün mükellefçe hakli bir sebeple açıklanamadığı hallerde de matrah emsal bedeli veya emsal ücre­tidir (K.D.V. Madde 27).