Yabancıların çalıştırılması ve çalışma izni alınmasına ilişkin genel düzenlemeler, 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ve bu Kanun’a dayanarak yayımlanan Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun’un Uygulama Yönetmeliği’nde(YÇİKUY)(1) belirlenmiştir. Ancak, her iki düzenlemeye dayanarak yabancı uyrukluların çalışma izni uygulamasına yönelik olarak yeni kriterler belirlenmiş olup, makalemizde bu kriterlerin neler olduğunu açıklayacağız.

II- YABANCILARIN ÇALIŞMA İZNİ UYGULAMASINA İLİŞKİN TEMEL KURALLAR

Yabancıların ülkemizde çalışabilmelerine ilişkin temel kural; Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe, Türkiye’de bağımlı veya bağımsız çalışmaya başlamadan önce izin alınmasıdır. Ülke menfaatlerinin gerekli kıldığı hallerde veya mücbir nedenlere bağlı olarak, çalışmaya başlamadan önce ilgili makama bilgi vermek koşuluyla, çalışma süresi bir ayı geçmemek ve Bakanlık onayı alınmak suretiyle çalışma izni işe başladıktan sonra da verilebilmektedir. Ayrıca, Yönetmelikte çalışma izni alınmasına gerek bulunmayan hallere de yer verilmiştir (YÇİKUY md. 55). Kanun’un 12. maddesinde çalışma izni başvurularının görevli merci tarafından ne kadar bir sürede sonuçlandırılacağına da yer verilmiştir.

Çalışma izni verme yetkisi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na verilerek, yabancı çalıştıran işverenlerin yabancının çalışmaya başladığı tarihten, çalışma izninin verildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde çalışmaya başlamaması halinde bu sürenin bitiminden itibaren ve herhangi bir nedenle iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren, en geç 15 gün içerisinde durumu Bakanlığa bildirmesine hükmetmiştir. Çalışma izni alınmaması veya bildirim yapılmaması halinde, çalıştırılan her yabancı uyruklu için, idari para cezası yaptırımı öngörülmüştür(2). Kanun’un 21. maddesinde düzenlenen cezaların 2010 yılı tutarları aşağıdaki gibidir.

Fiillerin tekrarı halinde idari para cezaları bir kat artırılarak uygulanmaktadır. Ayrıca, bağımsız çalışan yabancının varsa işyeri veya işyerlerinin Bakanlık bölge müdürlerince kapatılması kararı alınarak, bu kararın uygulanması için durum ilgili valiliğe bildirilir.

III- YABANCILARIN ÇALIŞMA İZNİ UYGULAMASINDA YENİ KRİTERLER NELERDİR?

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 02.08.2010 tarihinden geçerli olmak üzere yabancıların çalışma izin taleplerine ilişkin işlemlerin objektif ve hızlı bir şekilde sonuçlandırılmasını teminen 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun’un Uygulama Yönetmeliği’nin 13. maddesi uyarınca değerlendirme kriterleri belirlemiştir.

Yabancıların çalışma izin taleplerine ilişkin işlemlerin objektif ve hızlı bir şekilde sonuçlandırılmasını hedefleyen kriterler çalışma izni talebinde bulunacak olan işverenlerimiz için önem arz etmekte olup, özetle aşağıdaki gibidir.

A- ÇALIŞMA İZNİ TALEP EDİLEN İŞYERLERİNDE HER 5 T.C. VATANDAŞI İSTİHDAMINA KARŞILIK BİR YABANCI İSTİHDAM EDİLEBİLECEK

Çalışma izni talep edilen işyerinde en az 5 T.C. vatandaşının istihdamı zorunludur. İzin isteyen yabancının şirket ortağı olması halinde 5 kişilik istihdam şartı, Bakanlıkça verilecek bir yıllık çalışma izninin son altı ayı için aranır. Aynı işyerinde birden fazla yabancı için çalışma izni talebinde bulunulması durumunda, çalışma izni verilen ilk yabancıdan sonraki her bir yabancı için ayrı ayrı 5 T.C. vatandaşı istihdamı aranacaktır. Daha açık bir ifadeyle kural olarak, 4 ve daha az T.C. vatandaşı çalışanı bulunan işyerlerinin çalışma izni talepleri dikkate alınmayacak, birden fazla yabancı uyruklu istihdamı için çalıştırılmak istenen yabancı uyruklu sayısının 5 ile çarpımıyla bulunacak sayıda Türk çalışan bulunması koşulu aranacaktır. Örneğin, 6 adet yabancı uyruklu istihdam etmek isteyen bir işyerinde en az 6x5=30 Türk çalışan bulunması gerekecektir. Bu kritere iki önemli istisna getirilmiştir. Buna göre;

- Yabancı devlet havayollarının Türkiye temsilciliklerinde, eğitim sektörü ve ev hizmetlerinde çalışacak yabancıların çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde bu kriter uygulanmayacaktır.

- Uzmanlık ve ustalık gerektiren işlerde, eğlence sektörü ile turizm-animasyon organizasyon firmalarında istihdam edilecek yabancılar için en az 10 T.C. vatandaşı çalıştırılması halinde ayrıca kota uygulanmayacaktır.

B- İŞYERİNİN MALİ DURUMU DİKKATE ALINACAK

Yabancı uyruklu için çalışma izni talebinde bulunulan işyerinin ödenmiş sermayesinin en az 100.000 TL veya brüt satışlarının en az 800.000 TL veya son yıl ihracat tutarının en az 250.000 ABD Doları olması gerekecektir. Bu kritere de önemli bir istisna getirilmiştir. Buna göre; dernek ve vakıflarda çalışacak yabancılara ilişkin izin talepleri ile yabancı devlet havayollarının Türkiye temsilciliklerinde, eğitim sektörü ve ev hizmetlerinde çalışacak yabancıların çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde bu kriter aranmayacaktır. Keza yine bir mali kriter olarak çalışma izin isteyen şirkette iznin alınabilmesi için şirket ortağı yabancının, 40.000 TL’den az olmamak üzere sermaye payının en az  % 20 olması zorunlu kılınmıştır.

C- ÇALIŞMA İZNİ TALEBİNDE BULUNULAN YABANCIYA VERİLECEK ÜCRETİN ALT SINIRLARI BELİRLENDİ

İşveren tarafından yabancıya ödeneceği beyan edilen aylık ücret miktarının yabancının görev ve yetkinliği ile bağdaşır seviyede olması zorunlu görülmüştür. Bu kapsamda, çalışma izni talebinde bulunulan yabancılar için asgari ücretin katları dikkate alınarak bir belirlemeye gidilmiş ve bu yabancılar için asgari ücret farklılaştırılmıştır denilebilir. Buna göre, başvuru tarihi itibariyle yürürlükte bulunan asgari ücret tutarı dikkate alınmak suretiyle yabancıya ödenecek ücretin en az;

a- Üst düzey yöneticiler, pilotlar ve ön izin talebinde bulunan mühendis ve mimarlar için asgari ücretin 6,5 katı,

b- Birim veya şube müdürleri ile mühendis ve mimarlar için asgari ücretin 4 katı,

c- Uzmanlık ve ustalık gerektiren işlerde çalışacaklar ile öğretmenler için asgari ücretin 3 katı,

d- Ev hizmetleri ile diğer mesleklerde çalışacak yabancılar için asgari ücretin 1,5 katı olması gerekecektir.

D- TURİZM SEKTÖRÜNDE MASÖR, MASÖZ VB. İŞLERDE ÇALIŞACAK YABANCILARA ÖZEL BİR KRİTER GETİRİLDİ

Bakanlıkça belirlenerek uygulamaya konulan kriterlerden birinin yalnız turizm sektöründe çalışacak yabancılara yönelik olduğunu görmekteyiz. Buna göre; bünyelerinde izinli masaj salonu bulunduğunu kanıtlayan Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan belgeli en az 4 yıldızlı turizm işletmeleri ile belgeli tatil köylerinin, masör, masöz ve SPA terapisti gibi uzmanlık ve ustalık gerektiren talepleri değerlendirmeye alınacak, bu kapsamda bulunmayan işletme ve işyerlerinin talepleri ise uygun bulunmayacaktır.

IV- SONUÇ

Türkiye’de bağımlı veya bağımsız çalışmak isteyen yabancılar için kural olarak çalışmaya başlamadan önce izin alınması gerekir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan alınması gereken bu izin ilgili Bakanlıkça sık sık düzenlemeye tabi tutulmaktadır. Bu kapsamda, 02.08.2010 tarihinden itibaren uygulamaya geçecek şekilde kriterler getirilmiştir. Bu kriterlerle, yabancıların çalışma izin taleplerine ilişkin işlemlerin objektif bir şekilde sonuçlandırılması hedeflenmiş olmakla birlikte; çalışma izni talep edilen işyerlerinde her 5 T.C. vatandaşı istihdamına karşılık bir yabancı istihdam edilebilmesi, yabancı uyruklu istihdam etmek isteyen işyerinin mali durumunun belirli asgari koşulları taşıması, yabancı uyruklunun görev ve yetkinliğine göre ücret verilmesi, masör ve masöz gibi bir kısım meslekleri icra eden yabancı uyrukluların her işyerinde çalışamaması gibi kısıtlayıcı ve düzenleyici işlemlere gidildiğini görmekteyiz.

Tevfik BAYHAN*

Yaklaşım / Kasım 2010 / Sayı: 215

*          İş Müfettişi, Mersin İŞKUR İl Müdür V.

(1)       29.08.2003 tarih ve 25214 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)       Tevfik BAYHAN, “Özellik Arzeden Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Kilit Personel ve Çalışma İzni”, E- 

            Yaklaşım, Ankara, Ağustos 2007, Sayı: 49