Bonus kazanımı konusu önceki kısımlarda ayrıntılı biçimde açıklandı. Bonuslar kazanılma biçimlerine göre aşağıdaki başlıklar altında özetlenebilir:

A- BONUS KAZANIMLARININ MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

1- Alışverişle (Harcamayla) Kazanılan Bonus

2- Bankacılık İşlemleriyle Kazanılan Bonus (otomatik/düzenli ödeme talimatı verme, borç ödeme, ek kart çıkarma vb.)

3- Kampanyalardan Kazanılan Bonus (“arkadaşını getirene bonus”, “sözünüze bonus” vb.)

Her ne şekilde olursa olsun kazanılan bonus işletme için kuşkusuz bir gelir niteliğindedir. Muhasebede işletmenin yalnızca ticari faaliyetlerinden elde ettiği gelirler kayıt altına alınmaz. Bilindiği gibi diğer faaliyetlerinden elde ettiği olağan ve olağandışı gelirler de kayıt altına alınır. Bu nedenle işletmenin kazandığı bonusları gelir hesaplarında muhasebeleştirmesi gerekir. Kaldı ki kazanılan bonusların kurumlar veya gelir vergisinden istisna edildiğine dair bir bilgi yoktur. Aksi belirtilmediği sürece karşılığı olsun veya olmasın her türlü gelir, vergiye tabidir (1). Eğer kazanılan bonuslar gelir olarak muhasebeleştirilmez ise kayıt dışı kalarak vergilendirilmemiş olurlar.

Şekil - 2: Bonusların Mali Tablolar Üzerindeki Etkisi

Kredi kartı ile alışveriş yapılması durumunda veya bankanın kampanyaları dahilinde puan/para verdiği diğer işlemlerin (otomatik veya düzenli ödeme talimatı verme, internetten işlem yapma, arkadaş getirme vb.) gerçekleştirilmesi halinde sözkonusu olan bonus kazanımları aktifte uygun bir varlık hesabı içinde borçlandırılmalı, buna karşın uygun bir gelir hesabı içinde alacalandırılmalıdır (bkz. Şekil - 2). Zira kazanılan bonuslar yukarıda izah edildiği üzere gelir niteliğindeyken; biriken bonuslar kullanılana dek varlık niteliğindedir.

Çift yanlı kayıt yöntemine göre bonus kazanımı ile ilgili olarak yapılacak kayıtta; TDHP’de kaydın alacak yanı için tek bir hesap sınıfı söz konusu iken borç yanına yapılacak kayıtta iki hesap sınıfı ile karşı karşıya kalınmaktadır. Zira varlık hesapları, bilindiği gibi, dönen ve duran varlıklar olmak üzere iki ayrı hesap sınıfına ayrılmaktadır. Bu ayrımın zaman bakımından temel esprisi bir yıl olduğuna göre kazanılan bonusların bir yılı aşan bir süreyle hiç kullanılmadan biriktirilmesinin öngörülmesi, bonusların duran varlıklar içinde düşünülmesi gereğini ortaya çıkarır. Ancak biriken bonusların bir yıldan daha kısa süreler içinde kullanılacak olması ise dönen varlıklar içinde ele alınmasını gerektirir. 

Tablo - 2: Bonusların Muhasebeleştirilmesinde Söz konusu Olabilecek
Hesap Grupları

Tümdengelim yaklaşımıyla kazanılan ve biriken bonusların hangi hesap sınıfında ele alınması gerektiğine karar verildikten sonra, sıra hangi hesap grubu içinde düşünülmesinin daha uygun olacağına gelir. Bonus kazanımlarının ve birikimlerinin muhasebeleştirilmesinde TDHP’ de hangi hesap grupları üzerinde düşünülebileceği Tablo 2’de gösterilmektedir.

Tablo -3: Bonusların Muhasebeleştirilmesinde Kullanılabilecek Ana Hesaplar

Tablo 2’de belirlenen hesap grupları içinden bonus kazanım ve birikimlerinin  muhasebeleştirilmesinde söz konusu olabilecek ana hesaplar Tablo 3’te görülmektedir. Tablo 3’te belirlenen TDHP’ deki ana hesapların bonus kazanımlarının muhasebeleştirilmesinde kullanımı aşağıda verilen bir örnek üzerinde tek tek ele alınarak  tartışılacak ve uygun olan yol bu suretle bulunmaya çalışılacaktır.

Örnek: İşletmede kullanılmak üzere çeşitli temizlik malzemeleri satın alınmıştır. KDV (%18) dahil 236 YTL tutan alışveriş kredi kartı ile ödenmiştir. Bonus sistemine üye bu işyerinden kredi kartı ile yapılan alışverişler için bankanın verdiği bonus oranı %10’dur. Buna göre kazanılan 23,60 YTL değerindeki bonus için yapılacak yevmiye kaydında (a) borçlandırılabilecek ve (b) alacaklandırılabilecek hesaplar aşağıda sırasıyla tartışılacaktır:

a- Borçlandırılabilecek Hesaplar (öncelikle borçlandırılacak hesaba dikkat çekebilmek için alacaklandırılacak hesap göz ardı edilecektir):

108 DİĞER HAZIR DEĞERLER: Bilindiği üzere bu hesap “nitelikleri itibarıyla hazır değer sayılan pullar, vadesi gelmiş kuponlar, tahsil edilecek banka ve posta havaleleri (yoldaki paralar gibi) değerleri kapsar”. Dolayısıyla kazanılan bonusları harcanana kadar, ilk bakışta, bu hesabın borcunda biriktirmek mümkün gibi görünmektedir.

127 DİĞER TİCARİ ALACAKLAR: Bir yıl içinde paraya dönüşmesi öngörülen ve işletmenin ticari ilişkisi nedeniyle ortaya çıkan senetli ve senetsiz alacakların yer aldığı bu hesap grubundaki bu ana hesap, işletmenin ticari faaliyetleri sonucu ortaya çıkan ve gruptaki hesapların kapsamına girmeyen diğer çeşitli senetsiz ticari alacaklarının izlenmesi için kullanılır. İşletmenin kredi kartı ile ticari mal alımlarında söz konusu olan bonus kazanımları bu hesapta izlenebilir. Zira tekrar ticari mal alımlarında harcanana dek kazanılan bonusları işletmenin ticari bir alacağı gibi düşünmek mümkün görünmektedir.

  A.Vecdi CAN (*)

Yaklaşım Dergisi

(à)        Yazının I. Bölümü İçin Bkz. Yaklaşım, Sayı:153, Eylül 2005, s. 154-158

(1)         Ancak kazanılan bonusların “Veraset ve İntikal Vergisi”ne tabi olup olmadığı tartışmalıdır. Maliye Bakanlığı önceleri tabi olduğu yönünde görüş belirtirken, sonradan görüş değiştirmiştir (Baydemir, 2004:137 ve 148; Temirer, 1999:135). Bakanlık, kredi kartıyla alışveriş yapan ve bu yolla puan (bonus) kazanan kimselere puanlarına göre hediyeler verilmesi işleminde, kart kullanıcılarına karşılıksız çıkar sağlandığı, hediyelerin karşılıksız geçiş (ivazsız intikal) sayılıp “Veraset ve İntikal Vergisi”ne tabi olduğu yönünde görüş bildirirken, daha sonra bu durumun, Yasa’nın 2. maddesinde tanımlanan “ivazsız intikal” kapsamına girmediği görüşüne vararak, söz konusu işlemlerde “Veraset ve İntikal Vergisi”nin aranılmaması gerektiğini belirtmiştir (Maliye Bakanlığı, 15.09.1999 tarih ve B.07.0.GEL.0.60./6001-677/038980 sayılı Özelge).

             Bakanlığın bu görüşü bonus kazanımından çok bonus kullanımıyla ilgili görünmektedir. Önceki uygulamalar kazanılan puanlara göre bankanın armağan kataloğundan seçilen bir hediyenin edinilmesi şeklindeydi. Ancak bugün birkaç istisna banka dışında bu uygulama yerini kazanılan puanların paraya çevrilmesi ve istenildiğinde üye işyerlerinden yapılacak alışverişlerde para yerine kullanılması biçimine dönüşmüş durumdadır. Yukarıdaki görüşün yeni uygulama için ne kadar geçerli olup olmadığı tartışmaya açık görünmektedir. 

(2)         Bir istisna olarak Vakıfbank kazanılan vakıfpara’ların nakde dönüşmesine olanak sağlayan yeni bir uygulama başlatmıştır. Uygulamada biriken vakıfparalar belli bir tutara ulaştığında bankadan (ATM) nakit olarak çekilebilmektedir. Diğer bankalar da şayet benzeri bir uygulamaya geçerler ise o zaman “108 DİĞER HAZIR DEĞERLER” hesabı biriken bonusların izlenmesinde kullanımı en uygun hesap olabilir.