Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satılmasından veya hasar halinde sigortadan alınan tazminatlar nedeniyle ortaya çıkan karın yenileme fonuna alınması, ilişkinb düzenlemeler V.U.K.'nun 328. ve 329. maddelerinde yer verilmiştir.

Yenileme fonu ayrılması için aranan birinci şart, bilanço esasında defter tutulmasıdır. İlgili kanun maddelerinde açıkça bir hüküm olmamakla birlikte yenileme fonu olarak alınacak karın pasifte geçici nitelikte bir hesapta tutulacağı ifadesine yer verilmiştir. Bu açıdan değerlendirildiğinde işletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler yenileme fonu ayıramazlar . Ayrıca kanun maddesinin gerekçesinde de yenileme fonu ayrılabilmesi için bilanço esasına göre defter tutulması gerektiği belirtilmiştir.

Kazancı basit usulde tespit edilen ticari kazanç sahipleri,zirai işletme hesabı esasına göre kazançları tespit edilen zirai kazanç sahipleri ile serbest meslek kazanç defteri tutan serbest meslek erbabının yenileme fonu uygulamasından faydalanması söz konusu değildir.

Yenileme fonu ayrılması için aranan diğer şart da satılan veya elden çıkarılan iktisadi kıymetin yenilenmesinin zorunlu bulunması veya işletmeyi idare edenlerce ilgili sabit kıymetin yenilenmesi konusunda karar verilmiş ve teşebbüse geçilmiş olmasıdır.

Dikkat edileceği üzere işletme için sözkonusu iktisadi kıymetin yenilenmesi zorunlu ise bu durumda idarecilerin konuya ilişkin kararı ve teşebbüse geçilmiş olması şartı aranmaz. Ancak anılan kıymetin mevcudiyeti işletme için zorunluluk arz etmiyorsa yenileme fonu ayrılabilmesi için idarecilerin konuya ilişkin karar vermiş ve teşebbüse geçmiş olmaları gerekmektedir.

Yöneticilerce karar verildiği,yönetim kurulu kararının karar defterine geçirilmesi ile ispatlanır.

Satılan iktisadi kıymetin yerine aynı niteliklere sahip benzeri veya teknolojik gelişmeye uygun yeni modelleri satın alınmalıdır. Aksi durumda yenileme fonu uygulamasından yararlanılması söz konusu olamayacaktır.

Örneğin satılan iktisadi kıymet kamyonet ise, bunun yerine binek otomobil alınmışsa, burada yenileme değil yeni bir iktisadi kıymetin satın alınması sözkonusudur. Yeni iktisadi kıymetin tahsis edileceği hizmet aynı olmadığı için, eski iktisadi kıymetin satılması nedeniyle oluşan karın yenileme fonuna alınması sözkonusu değildir.

V.U.K.'nun 328 ve 329. maddelerinde yenileme fonunun pasif geçici hesapta azami üç yıl tutulabileceği ve her ne sebeple olursa olsun bu süre içinde kullanılmamış olan karların üçüncü yılın vergi matrahına ekleneceği hüküm altına alınmıştır. Uygulamada üç yıllık sürenin nasıl hesaplanacağı, başka bir deyişle Kanun Maddesi'nde yer alan üç yıl ifadesinden ne anlaşılması gerektiği konusunda tereddütler ve farklı görüşler ortaya çıkmaktadır.

Vergi idaresi vermiş olduğu bir çok özelgesinde Yenileme fonu olarak ayrılan karlar üç yıl içinde kullanmadığı takdirde üçüncü yılın vergi matrahına eklenmesi gerekmekte olduğunu; burada sözü edilen yıldan takvim yılı değil hesap yılının anlaşılması gerektiğini ifade etmektedir. Örneğin 29.12.2006 tarihinde tesis edilen yenileme fonu 31.12.2008 tarihi itibariyle vergi matrahına eklenmelidir. Burada fiili süre 2 yıl 2 gün olmasına rağmen yenileme fonu iki yıl vergi dışı bırakılmış olduğundan üçüncü yıl olan 2008 yılı matrahına ilavesi gerekmektedir. Nasıl yılın son gününde satın alınan bir demirbaş için bir yıllık amortisman ayrılabiliyorsa buradaki iki günlük süre de bir takvim yılı olarak dikkate alınacaktır.

Nexia