Anayasal düzenleme gereği kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz.

I- GİRİŞ

Küçükler ve kadınlar ile bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Dinlenmek, çalışanların hakkıdır.

Anayasal hak olan ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları İş Kanunları (İş Kanunu, Basın İş Kanunu ve Deniz İş Kanunu) ile düzenlenmiştir(1).

II- HAFTALIK ÇALIŞMA SÜRESİ

Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz.

III- HAFTA TATİLİ VE ÜCRETİ

4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir. Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır. Ücret, kural olarak, Türk parası ile işyerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir. Ücret yabancı para olarak kararlaştırılmış ise ödeme günündeki rayice göre Türk parası ile ödenebilir. Kanun’da belirtilen iş sürelerine uygun olarak çalışmış olan işçilere çalışılmayan hafta tatili için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın bir gündelik tutarında ücret ödenir. Bu ücrete hafta tatili ücreti denir.

IV- ÇALIŞILMAYAN HAFTA TATİLİ ÜCRETİ

Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir.

Şu kadar ki:

a- Çalışmadığı halde kanunen çalışma süresinden sayılan zamanlar ile günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya sözleşmeden doğan tatil günleri,

b- Evlenmelerde üç güne kadar, ana veya babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde üç güne kadar verilmesi gereken izin süreleri,

c- Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri çalışılmış günler gibi hesaba katılır.

V- İŞYERİNİN İŞVEREN TARAFINDAN TATİL EDİLMESİ HALİNDE HAFTA TATİLİ ÜCRETİ

Zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan işyerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından tatil edilmesi halinde haftanın çalışılmayan günleri ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılır.

Bir işyerinde işin bir haftadan fazla bir süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığı zaman, İş Kanunu 24 ve 25. maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebeplerden ötürü çalışılmayan günler için işçilere ödenen yarım ücret hafta tatili günü için de ödenir.

VI- HAFTA TATİLİ GÜNÜ PAZAR GÜNÜ OLMAK ZORUNDA MI?

4857 sayılı İş Kanunu’nda hafta tatilinin Pazar günü olacağı yolunda bir hükme yer verilmemiştir. Ancak 394 sayılı Hafta Tatili Kanunu’na göre hafta tatili Pazar günüdür. Bu nedenle işçilere Pazar günleri hafta tatili verilmesi gerekmektedir. Ancak 394 sayılı Hafta Tatili Kanunu’nun 1, 4, 5, 6. maddeleri gereğince hafta tatilinde istisna olunan işyerlerinde çalışan işçilere haftanın diğer bir gününde hafta tatili izni verilmesi zorunludur.

394 sayılı Hafta Tatili Kanunu:

1. madde: On bin veya daha fazla nüfusu olan kentlerde fabrika, imalathane, tezgâh, dükkân, mağaza, yazıhane, ticarethane, sınaî ve ticari müessese ve bunlara bağlı yerlerin tamamında hafta da bir gün faaliyetin tatil edilmesi zorunludur.

4-5. madde: Hafta tatilinden istisna edilen müesseseler belirtilmiştir. Hastane, eczane, su, elektrik, gaz, telefon, vapur, matbaa, müze, tiyatro, konser, eğlence yerleri, otel, lokanta, kahvehane, mevsimlik işler, turistik eşya satan ticarethaneler gibi Hafta tatilinden istisna edilen işyerlerinde çalışan müstahdem, memur ve işçilere nöbetleşe hafta da bir gün izin verilmesi zorunludur.

6. madde: Pazar günleri tatil edilen işyerlerinde yapılması zorunlu işlerde Pazar günleri çalıştırılan müstahdem ve işçilere o hafta içinde yirmi dört saatten az olmamak üzere birer gün izin verilmesi gerekir.

8. madde: Pazar günü çalışmasını sürdürmek isteyen işyerlerinin belediyelerden “ruhsat” alma zorunluluğu vardır.

VII- HAFTA TATİLİNE HAK KAZANILMASINDA ÇALIŞILMIŞ GİBİ SAYILAN GÜNLER

a- Çalışmadığı halde kanunen çalışma süresinden sayılan zamanlar ile günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya sözleşmeden doğan tatil günleri,

b- Evlenmelerde üç güne kadar, ana veya babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde üç güne kadar verilmesi gereken izin süreleri,

c- Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri

çalışılmış günler gibi hesaba katılır.

d- Zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan işyerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından tatil edilmesi halinde haftanın çalışılmayan günleri ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılır.

VIII- ÜCRET ŞEKİLLERİNE GÖRE HAFTA TATİLİ ÜCRETİ

a- İşçinin tatil günü ücreti çalıştığı günlere göre bir güne düşen ücretidir.

b- Parça başına, akort, götürü veya yüzde usulü ile çalışan işçilerin tatil günü ücreti, ödeme döneminde kazandığı ücretin aynı süre içinde çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.

c- Saat ücreti ile çalışan işçilerin tatil günü ücreti saat ücretinin yedi buçuk katıdır.

IX- TATİL ÜCRETİNE DÂHİL EDİLMEYECEK ÖDEMELER

a- Fazla çalışma karşılığı olarak alınan ücretler,

b- Primler,

c- İşyerinin temelli işçisi olarak normal çalışma saatleri dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler,

d- Sosyal yardımlar

ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri için verilen ücretlerin tespitinde hesaba katılmaz. Diğer bir ifadeyle hafta tatili ücreti “çıplak ücret” üzerinden ödenir.

X- HAFTA TATİLİNDE ÇALIŞMA TALEBİNİ KABUL ETMEYEN İŞÇİNİN, İŞVEREN TARAFINDAN İŞ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERDİRİLMESİ

Uygulamada en çok karşılaşılan uyuşmazlık konularından biridir. Sorun, işçilerin hafta tatili gününde (Pazar veya diğer günlerde) çalıştırılmak istememesinden kaynaklanmaktadır. İşveren hafta tatilinde çalışma talebini kabul etmeyen işçiyi haklı nedenle (tazminatsız olarak) işten çıkaramayacağı gibi geçerli nedenle de çıkaramaz. Kanun’un emredici nitelikte bu hükmünün aksinin sözleşmelerle dahi kararlaştırılması mümkün değildir. Bir başka deyişle işveren işçisine hafta tatili vermek zorundadır. 

XI- HAFTA TATİLİ ÜCRETİNİN HESAPLANMASI

Hafta tatilinde çalışmayan işçinin ücreti bir iş karşılığı olmaksızın ödenecektir. Örneğin; işçinin gündeliği 40 TL ise, bu işçiye bir iş karşılığı olmaksızın 40 TL ödenecektir. Hafta tatilinde çalışan işçilerin ücretleri bir kat fazlası ile ödenir. Örneğin; işçinin gündeliği 40 TL ise, bu işçinin hafta tatilinde çalışması halinde, ödenecek ücret 80 TL olacaktır. Eğer işçinin hafta tatilindeki çalışması bir haftalık çalışma süresini (45 saati) aşar ise bir kat fazlası ile ödenen hafta tatili ücretinin zamlı bölümü % 150 fazlası ile ödenmesi gerekmektedir. Buna göre hafta tatilinde çalışan işçiye 2,5 yevmiye ödenmelidir. Örneğin; işçinin gündeliği 40 TL ise bu işçinin hafta tatilinde çalışması halinde, ödenecek ücret 40 x 2,5 = 100 TL olacaktır. Diğer bir ifadeyle, işçinin kendisine bir iş karşılığı olmaksızın ödenen bir gündelik hafta tatili ücretine ek olarak ödenmesi gereken %50 artırımlı bir buçuk gündelikle birlikte, toplam iki buçuk gündelik tutarında ücret ödenmesi gerekir. Yargıtay, haftalık iş süresini aşan bu çalışmaları fazla çalışma kabul ederek, ücretinin %50 artırımlı ödenmesi yönünde kararlar vermiştir.

XII- SONUÇ

Çalışanların dinlenme hakkı Anayasal bir haktır. İşçilere iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) izni verilecektir. Kanun’da belirtilen iş sürelerine uygun olarak çalışmış olan işçilere çalışılmayan hafta tatili için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın bir gündelik tutarında ücret ödenir. Bu ücrete hafta tatili ücreti denir.

Hafta tatilinin, Ulusal bayram ve genel tatil günlerinden birine rastlaması halinde mükerrer ödeme yapılmayacak sadece bir tatil günü ücreti ödenecektir. Diğer bir ifadeyle hafta tatilinin ulusal bayram ve genel tatile rastlaması halinde çalışan işçiye hafta tatili ve genel tatil ücreti ayrı ayrı ödenmeyecek, sadece bir tatil günü ücreti ödenecektir.

Hafta tatilinde çalıştığını ispatı işçiye aittir. Hafta da bir gün izin kullandırıldığının ve/veya ücretinin ödendiği ise ispatı ise işverene aittir.

Cumhur Sinan ÖZDEMİR

Yaklaşım

* Baş İş Müfettişi

(1)  Ayrıntılı Bilgi İçin Bkz. Cumhur Sinan ÖZDEMİR, İş Kanunu’na Göre İşveren ve İşçi Rehberi, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ekim 2010