Uluslararası Çalışma Örgütü’nün uygulanmasını istediği Sosyal Güvenliğin Asgari Normları Hakkında 102 no.lu Sözleşme konusu dokuz sigorta kolundan biri olan işsizlik sigortası 25.08.1999 tarih ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ile ülkemizde uygulamaya konulmuştur.

I- GİRİŞ

İşsizlik sigortası uygulanmaya başladığından beri işini kaybeden sigortalılar için aylık gelir bakımından maddi anlamda, hastalık giderlerinden faydalanmaları bakımından da hem maddi hem de manevi anlamda bir güvence olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak işsizlik sigortası işini kaybeden çalışanların haklarını tam olarak koruyor diyemeyiz. Bu yazımızda da soysal politika açısından işsizlik sigortasının kısa vadeli ve uzun vadeli sigorta kolları açısından olumlu ve eksikliklerinden bahsedilecektir.

II- İŞSİZLİK SİGORTASININ KAPSAMI

İşsizlik ödeneği, sağlık sebepleri, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri ile zorlayıcı sebepler hariç olmak üzere, bir iş ya da işyerinde çalışırken, çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına karşın kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalan ve işten çıktığı/çıkarıldığı tarihten önceki son üç yıl içinde son 120 günü kesintisiz olmak koşuluyla en az 600 gün prim ödeyen kişilere ödenmektedir. Bu şekilde 600 gün prim ödeyen kişi 180 gün, 900 gün prim ödeyen kişi 240 gün, son üç yılda 1080 gün, diğer bir deyişle son üç yılın tamamında kesintisiz prim ödeyen kişi de 300 gün işsizlik ödeneği almaya hak kazanmaktadır.

Sigortalı işsizlere, İŞKUR tarafından, işsizlik sigortası kapsamında yapılacak parasal yardımlar ve sağlanacak hizmetler, 4447 sayılı Kanun’un 48. maddesinde;

1- İşsizlik ödeneği ödenmesi,

2- Genel sağlık sigortası primlerinin ödenmesi,

3- Yeni bir iş bulma,

4- Meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimi verilmesi (sigortalı işsizler yanı sıra İŞKUR’a kayıtlı tüm işsizler için)

olarak belirlenmiştir.

Yukarıda görüldüğü gibi işsizlik ödeneğinden faydalanan sigortalılara sağlanan haklar içinde uzun vadeli sigorta kolları ile ilgili hiçbir uygulama bulunmamaktadır. Oysaki baktığımızda çalışanlar daha erken emeklilik haklarını elde edebilmek için her türlü boşluğu borçlanmakta bir gün dahi olsa kazanmaya çalışmaktadır. İşsizlik sigortası uygulamasına göre ise en az 6 ay uzun vade sigorta kollarına tabi olamaması söz konusudur. Bu durumda işsizlik sigortası sisteminin eksik çalıştığını söylemek mümkün olacaktır.

III- İSTEĞE BAĞLI SİGORTALI OLABİLİR Mİ? AVANTAJI NE?

“İsteğe Bağlı Sigorta İşlemleri Hakkında Tebliğ”(1)e göre isteğe bağlı sigortalı olma şartları şu şekildedir.

İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinden doğan haklar saklı kalmak kaydıyla, Türkiye’de yasal olarak ikamet edenler ile Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde bulunan Türk vatandaşlarından;

a) 18 yaşını doldurmuş olmak,

b) Kanun’a tabi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı olarak çalışmakla birlikte, ay içinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamak,

c) Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak,

d) İsteğe bağlı sigorta giriş bildirgesiyle Kurum’a başvuruda bulunmak

şartları aranır.

Ülkemiz ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinden isteğe bağlı sigortalılık talebinde bulunanlardan Türkiye’de ikamet şartı aranmaz.

5510 sayılı Kanun’un 5. maddesinin (a), (b) ve (e)  bentlerine tabi olan sigortalılık hali isteğe bağlı sigortalılık için engel teşkil etmez.

İsteğe bağlı sigortalı olma şartlarına baktığımızda işsizlik ödeneği alanların isteğe bağlı sigortalı olmasına engel teşkil edecek hiçbir uygulama olmadığı görülmektedir. Uzun vade sigorta kolu iş-kur tarafından sağlanan bir yardım olmadığı için uzun vade sigorta çakışması da söz konusu olmamaktadır.

Örnek: 01.01.1960 doğumlu Mehmet Bey’in, ilk işe girişi 01.01.1985 olsun. Mehmet Bey çalışma hayatında 4800 gün primi vardır. 2003 ve 2007 yılında işsiz kalıp işsizlik maaşı almıştır. Bu durumda ne zaman emekli olur? İşsizlik maaşı aldığı dönemlerde isteğe bağlı yatırma şansı olsa ne zaman emekli olabilirdi?

Cevap: Mehmet Bey bu şartlarla emekli olabilmesi için 5225 gün 48 yaş ve 25 yıl sigortalılık şartlarına tabi olacak. Yaş ve sigortalılık süresini tamamlamış olmasına rağmen prim günü emekli olmasına yetmediği için ancak 13.01.2012’de hizmet süresini doldurunca emekli olabilecektir. Ancak işsizlik maaşı aldığı sürelerde kazanacağı günlerle bugün itibariyle 25 yıl sigortalılığı doldurduğu gün emekli olabilirdi.

IV- SONUÇ

Sonuç olarak sosyal politika gereği işsizlik sigortasından faydalanan çalışmayanlar belirli süre koruma altına alınmaktadır. Kısa vadeli sigorta kolları, ücret ve yeniden iş bulmaları için İş-Kur nezdinde destekler verilmektedir. Ancak uzun vadeli sigorta kollarında herhangi bir uygulama söz konusu değildir. Emeklilik hayali kuran ve kendi elinde olmayan sebeplerle işsiz kalan vatandaşlarımız bu hayallerini işsizlik sigortası aldığı sürede kaybettiği günler dolayısıyla ertelemek zorunda kalabiliyor. Bu açıdan isteğe bağlı sigortalı olabilmelerinin faydalı bir uygulama olacağı kanaatindeyiz. Belki sadece uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmaları şu an zor olsa da isteğe bağlı sigortalı olabilmelerinin önündeki korkuları aşmaları sağlanmalıdır. İsteğe bağlı sigortalı olduklarında işsizlik maaşının kesilmemesi gerektiğini ve bu uygulama ile eksik günlerini tamamlayabileceklerine dair bir genelge çıkarılabilir.

Hüseyin YILMAZ*

Yaklaşım / Aralık 2010 / Sayı: 216

*  Silivri Sosyal Güvenlik Merkezi, Müdür V.

(1) 01.07.2010 tarih ve 27628 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.