Türkiye İstatistik Kurumu’nun 15 Ekim 2010 tarih 178 sayılı “Hanehalkı İşgücü Araştırması Bülteni”ne göre[1]; 2010 yılı Temmuz döneminde, Türkiye'de kurumsal olmayan nüfus bir önceki yılın aynı dönemine göre 801 bin kişilik bir artış ile 71 milyon 372 bin kişiye, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus ise 858 bin kişi artarak 52 milyon 572 bin kişiye ulaşmıştır.
I- GİRİŞ
Yine 2010 yılı Temmuz döneminde, Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı, bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,7 puanlık artışla % 50 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemler için yapılan kıyaslamalara göre; erkeklerde işgücüne katılma oranı 0,1 puanlık artışla % 71,9, kadınlarda ise 1,2 puanlık artışla % 28,8’dir.
Yaptığı işten ötürü herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı olmadan çalışanların oranı, önceki yılın aynı dönemine göre 1,3 puanlık azalışla % 45,1 olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, geçen yılın aynı dönemine göre tarım sektöründe sosyal güvenlikten yoksun çalışanların oranı % 87,2’den % 85,8'e, tarım dışı sektörlerde % 31,4’ten % 30,2’ye düşmüştür.
Kayıt dışı istihdam, kişilerin kayıt altına alınmadan diğer bir ifade ile herhangi bir sosyal güvencesi olmadan çalışmasıdır. Kayıt dışı istihdam; ekonomiye doğrudan etki yapmakta, kayıt dışı ekonomi de toplumun genel refahına, gelir dağılımına etki etmektedir. Kayıt dışı istihdam iki yönlüdür. İşveren yönüyle haksız rekabete neden olmakta iken, çalışan yönüyle sosyal güvencenin sağladığı sağlık, emeklilik gibi haklardan yoksun kalmaya neden olmaktadır. Kayıt dışı istihdam ile mücadelede denetim çok önemli bir yere sahiptir. Ancak denetim meydana gelen yolsuzluklar sonrasında araştırılmasından ziyade yolsuzluğun ortaya çıkması muhtemel noktalarda yapılaması çok daha etkili olmaktadır. Bu da kamu kurumlarının birbiriyle koordinasyonlu çalışmasına bağlıdır. Geçmiş dönemlerde aynı kurumun aynı biriminde iki masa arasında evrakın birkaç ayda gittiği yazılı ve görsel basında karşımıza çıkmaktaydı. Teknolojinin sürekli olarak geliştiği günümüzde ise kurumlar arası koordinasyon çok daha kolay olmaktadır. Herhangi bir ticari faaliyette veya tarımsal faaliyette bulunmak isteyen bir kişi ilgili kuruluşuna kayıt yaptırdığında kayıt Sosyal Güvenlik Kurumu’nun ekranına kendiliğinden düştüğünde sigortalılık hemen başlatılmaktadır. Söz konusu durum tüm kamu kurumları arasında yapılması halinde kayıt dışılığın önüne önemli ölçüde geçilecektir.
Kayıt dışı istihdamın önlenmesi adına kamu kurum ve kuruluşları arasında koordinasyon amaçlanmıştır. Bu kapsamda özel bina inşaatlarının yapımı sürecinde SGK tarafından yapı ruhsatı ve iskân vermeye yetkili olan valilikler, belediyeler ve ruhsat vermeye yetkili diğer mercilere yükümlülükler getirilmiştir. Makalemizde söz konusu merciler tarafından Sosyal Güvenlik Kurumu’na yapılması gereken bildirimleri, bildirimin yapılmaması halinde karışılacakları müeyyideleri anlatmaya çalışacağız.
II- SGK TARAFINDAN İLİŞİKSİZLİK BELGESİNİN VERİLME SÜRECİ
Özel bina inşaatlarında, 01.01.1994 tarihinden sonraki inşaatlar için asgari işçilik uygulaması yapılmaktadır. Özel bina inşaatlarında asgari işçilik uygulaması, genel anlamda bina maliyeti üzerinden SGK’ya bildirilmesi gereken en az işçilik miktarının tespit edilmesidir. Bina maliyeti; belediyeler, valilikler ve ruhsat vermeye yetkili diğer makamların vermiş olduğu inşaatın ruhsatnamesinde yazılı bulunan, ruhsatnamesi yoksa ünitece tespit edilecek yüzölçümü ile birim maliyet bedelinin çarpımı suretiyle bulunacak tutar üzerinden hesaplanır. Gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği haiz olmayan kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan özel nitelikteki inşaat işyerleri hakkında Sosyal Güvenlik İl/Merkez Müdürlükleri tarafından yapılacak araştırma; inşaat maliyetine SGK tarafından yayımlanan tebliğ ile belirlenen asgari işçilik oranının[2] %25 eksiği uygulanmak suretiyle yapılmaktadır. Örneğin asgari işçilik oranı %9 olan betonarme karkas inşaatın asgari işçilik hesaplaması Sosyal Güvenlik İl/Merkez Müdürlüklerinde yapılması halinde % 6,75 olarak uygulanmaktadır.
Sosyal Güvenlik İl/Merkez Müdürlükleri tarafından gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği haiz olmayan kurum ve kuruluşlarca yapılan özel nitelikteki inşaat işyerlerinde yukarıda belirttiğimiz şekilde hesaplanan prim tutarı, aksine bir tespit olmaması hâlinde, faaliyet süresinin son ayına mal edilerek tahakkuk ettirilmek suretiyle gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte ödenmek üzere işverene tebliğ olunur. İşverence borcun tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödeneceğinin ve daha sonra Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca inceleme yapılması istenilmeyeceğinin bir dilekçe ile bildirilmesi hâlinde, borç kesinleşir ve işlemler sonuçlandırılır.
Ünitece hesaplanan borcun yapılan tebligata rağmen ödenmeyeceğinin bildirilmesi veya tebligatta belirtilen sürede bildirimde bulunulmaması durumunda, Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca inceleme yapılır.
Bina inşaatları ile ilgili asgari işçilik Sosyal Güvenlik İl/Merkez Müdürlükleri tarafından yapılan araştırma veya Kurum denetim elemanları tarafından yapılan inceleme ile kesinleşen borç işverene tebliğ edilir. İşveren tebliğ edilen borcu ödediği takdirde SGK tarafından kendisine “İlişiksizlik Belgesi” verilmektedir.
III- İSKÂN VERMEYE YETKİLİ MERCİLERİN SGK’YA BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ
İlişiksizlik belgesinin verilmesi öncesinde yapılan asgari işçilik hesaplamasında yapı ruhsatının ana parametrelerden biri olduğu açıktır. Kayıt dışı istihdamın önlenmesi amacıyla SGK yapı ruhsatı vermeye yetkili mercilere belirli bir süre içerisinde bildirim yükümlülüğü getirilmiştir. Buna göre; valilikler, belediyeler ve ruhsat vermeye yetkili diğer kamu ve özel hukuk tüzel kişileri, yapı ruhsatı ve diğer tüm ruhsat veya ruhsat niteliği taşıyan işlemlerine ilişkin bilgi ve belgeler ile varsa bunların verilmesine esas olan istihdama ilişkin bilgileri içerir belgelerin birer nüshası veya tasdikli birer fotokopisi verildiği tarihten itibaren bir ay içinde Sosyal Güvenlik İl/Merkez Müdürlüklerine bildirmekle yükümlüdürler. Belirtilen yükümlülüğü yasal süresi içinde yerine getirmeyen kurum ve kuruluşlara yerine getirilmeyen her bir bildirim için aylık asgari ücret[3] tutarında idari para cezası uygulanır.
Konuyla ilgili örnek vermek gerekirse; ABC Belediyesi 01.10.2010 tarihinde 150 adet yapı ruhsat vermiş olsun. Bu ruhsatları bir ay içinde SGK’ya bildirmeyen ABC Belediyesi hakkında 760,50 TL x 150 = 114.075,00 TL idari para cezası uygulanacaktır.
IV- İSKÂN VERMEYE YETKİLİ MERCİLERİN İLİŞİKSİZLİK BELGESİ ARAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Yapılan özel bina inşaatlarının başlangıç aşamasında yapı ruhsatının SGK’ya 1 ay içerisinde bildirim yükümlülüğü olduğunu belirttik. Ayrıca inşaat bittikten sonra da bir takım yükümlülükler söz konusudur. Buna göre valilikler, belediyeler, il özel idareleri ve ruhsat vermeye yetkili diğer merciler tarafından geçici iskan veya yapı kullanma izin belgesi verilmeden önce, yapılan inşaat dolayısıyla ilgililerden Kuruma borçlarının bulunmadığına dair Kurum’ca düzenlenmiş ilişiksizlik belgesinin istenilmesi zorunludur. Bu nitelikteki yazı ibraz edilmedikçe ilgililere geçici iskân veya yapı kullanma izin belgesi verilmemesi gerekmektedir.
Geçici iskân ve yapı kullanma izin belgelerinin verilmesi ile ilgili yükümlülüklerin valilikler, belediyeler, il özel idareleri ve ruhsat vermeye yetkili diğer merciler tarafından yerine getirilmemesi halinde, sorumlular hakkında genel hükümler çerçevesinde idari ve cezai işlem yapılacaktır.
Diğer taraftan Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yasal takibatın ve tahsilatın ivedilikle yapılabilmesi ve inşası tamamlanmış yapıların, yapı müteahhidinin, Sosyal Güvenlik Kurumu’na olan prim borçlarını ödememesi nedeniyle, yapı kullanma izin belgesi düzenlenmeyerek sürüncemede kalmasını önlemek açısından, yapı ruhsatı formunda yapı müteahhidine ilişkin bilgilerin doğru ve eksiksiz yazılması, yapı sahibinin aynı zamanda yapı müteahhidi olduğu yapılarda ruhsatın yapı sahibi ve yapı müteahhidi bölümlerinin ayrı ayrı, eksiksiz ve okunaklı doldurulması, yapı ruhsatı ve bu ruhsatlara istinaden düzenlenecek yapı kullanma izin belgelerinin onaylı bir örneğinin Sosyal Güvenlik Kurumu’na gönderilmesi gerekmektedir.
V- SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Sosyal Güvenlik Kurumu valiliklere, belediyelere ve ruhsat vermeye yetkili diğer kamu ve özel hukuk tüzel kişilerine özel bina inşaatlarının başlangıcı ve bitişinde iki görev yüklemiştir.
İnşaatın başlangıç aşamasında; yapı ruhsatı vermeye yetkili kurumlarca, ruhsatın inşaat sahibine verildiği tarihten itibaren 1 ay içerisinde yapı ruhsatı ve diğer tüm ruhsat niteliği taşıyan işlemlerine ilişkin bilgi ve belgeler ile varsa bunların verilmesine esas olan istihdama ilişkin bilgileri içerir belgeler SGK’ya bildirmesi gerekmekte aksi takdirde idari para cezası uygulanmaktadır. Kamu kurumlarının iş ve işlemlerinde meydana gelen sorunların çalışanlardan kaynaklanması halinde rücu söz konusu olabilmektedir. Bu doğrultuda yapı ruhsatı vermeye yetkili kamu kurum ve kuruluşlarda çalışanların konu hakkında bilgi sahibi olmaları gerektiği düşüncesindeyiz.
İnşaatın bitiş aşamasında ise valilikler, belediyeler, il özel idareleri ve ruhsat vermeye yetkili diğer merciler tarafından geçici iskân veya yapı kullanma izin belgesi verilmeden önce, yapılan inşaat dolayısıyla ilgililerden SGK’ya borçlarının bulunmadığına dair SGK tarafından düzenlenmiş ilişiksizlik belgesinin istenilmesi gerekmektedir. İlişiksizlik belgesi verilmesi için inşaatın asgari işçilik yönünden gerekli tahkikatın yapılması şarttır. Uygulamada bina sahipleri veya müteahhitler asgari işçilik incelemesi sonucunda ortaya çıkan prim farklarını ödememek için ilişiksizlik belgesini iskân vermeye yetkili kurumlara getirmek istememektedir. Böylece iskân alınmaksızın binalarda oturulmaya başlanmaktadır. Kat maliklerince konunun yeterince bilinmemesi nedeniyle “kat irtifakı tapusunun” verilmesi yeterli sanılmakta veya inşaatı yapan müteahhit iflas etmiş olabilmektedir. Bu durumda kat malikleri müteahhidin prim borçlarını ödemek zorunda kalmaktadır. Dolayısıyla süreci kendilerince de takip etmelerinin faydalarına olacağı kanaatindeyiz.
Zekai KALAY*
Yaklaşım
(*) Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi, Kocaeli Sosyal Güvenlik İl Müdür Yrd.
[1] http://www.tuik.gov.tr
[2] Asgari işçilik oranları 12.05.2010 tarih 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sosyal Güvenlik Kurumu Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ ile belirlenmiştir.
[3] 01.07.2010 – 31.12.2010 dönemi arasında 16 yaşından büyükler için asgari ücret 760,50 TL’dir.
|
