I- GİRİŞ

Bilindiği gibi 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ile birlikte Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK), Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu ve T.C. Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü vatandaşlara eşit hak ve yükümlülükler veren tek çatı altında birleştirilmiştir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun da 1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe girmesiyle sosyal güvenlik reformu, hayatımızda çok önemli değişiklikler getirmiştir.

Sosyal Güvenlik Reformu ile birlikte yürürlüğe giren yeni uygulamalar, hayatımızı kökten değiştirmeye devam ediyor. 5510 sayılı Soysal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda yer alan kayıt dışı istihdamı önleyici bir çok uygulama yürürlüğe girmekte ve hayatımızı kökten değiştirmektedir; kamu idareleri ile bankalara, bir takım işlemlerinde sigortalılık sorgulama yükümlülüğünün getirilmesi, söz konusu kuruluşlara Kurumla veri paylaşımı konusunda getirilen yeni düzenlemeler ve kayıt dışı çalıştırmaya yönelik idari para cezaları caydırıcı olacak şekilde artırılması uygulamaları hayatımız kökten değiştirecektir.

Kayıt dışı istihdamı azaltmaya yönelik getirilen diğer bir uygulama da çalışanların ücretlerinin bankalar aracılığıyla ödenmesi uygulamasıdır. İşçinin, gazetecinin ve gemi adamının; ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü istihkakının bankalar aracılığıyla ödenmesi olarak tanımlanabilecek bu uygulama bu yazımızın konusunu oluşturmaktadır.

II- YÖNETMELİK KAPSAMI

Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik;

- 22.04.1926 tarihli ve 818 sayılı Borçlar Kanunu,

- 13.06.1952 tarihli ve 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun,

- 20.04.1967 tarihli ve 854 sayılı Deniz İş Kanunu ile

- 22.05.2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu

kapsamında çalıştırılan işçi, gazeteci ve gemi adamının ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü istihkakını kapsamaktadır.

III- İŞÇİYE, GAZETECİYE VE GEMİ ADAMINA YAPILAN ÖDEMELERİN BANKALAR ARACILIĞIYLA YAPILMASI

Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik, 18 Kasım 2008 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bu Yönetmeliğe göre, işçinin, gazetecinin ve gemi adamının; ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü istihkakı 01.01.2009 tarihinden itibaren bankalar aracılığıyla ödenecektir.

Buna göre;

- İşyerleri ve işletmelerinde 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerinin uygulandığı işverenler ile üçüncü kişiler, Türkiye genelinde çalıştırdıkları işçi sayısının en az 10 olması hâlinde, çalıştırdıkları işçiye,

- 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’a tabi olarak Türkiye genelinde en az 10 gazeteci çalıştıran işverenler, çalıştırdıkları gazeteciye,

- Gazeteci çalıştıran işverenler, aynı zamanda 5953 sayılı Kanun hükümleri dışında kalan ve İş Kanunu’nda “işçi” tanımına giren kimseleri çalıştırmaları hâlinde, çalıştırılan gazeteci sayısı ile işçi sayısı toplamının en az 10 olması durumunda, çalıştırdıkları gazeteci ve işçiye,

- 854 sayılı Deniz İş Kanunu’na tabi olarak Türkiye genelinde en az 10 gemi adamı çalıştıran işverenler veya işveren vekilleri, çalıştırdıkları gemi adamına

o ay içinde yapacakları her türlü ödemenin kanunî kesintiler düşüldükten sonra kalan net tutarını, bankalar aracılığıyla ödemekle yükümlüdürler
(1).

Hizmet akdi, işveren veya işveren vekili ile gemi adamı arasında, yazılı olarak Deniz İş Kanunu’nun 6. maddesinde belirtilen unsurları içerecek şekilde yapılır(2). Hizmet akdinde, ücretin ödeme zamanı ve yeri ile gemi adamının ödemelerinin yapılacağı banka hesap numarası da bulunacak.

Ancak, banka aracılığıyla ödeme yapması gereken işverenler, işveren vekilleri veya üçüncü kişiler, işyerlerinin bulunduğu mahalde banka şubesi bulunmaması ya da çalışanlara banka aracılığıyla ödeme yapılmasına imkân bulunmaması hâlinde ödemeler, Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü şubeleri aracılığıyla yapılır. Dolayısıyla zorunlu durumda PTT şubeleri de kullanılabilecektir.

Borçlar Kanunu’na tabi olarak işçi çalıştıran iş sahiplerince, işçinin sözleşmede gösterilen veya adet olan ya da kendisinin bağlı bulunduğu genel vekâletname ile belirlenen her türlü ödemelerden öncelikle kanunî kesintiler yapıldıktan sonra işçiye net olarak ödenecek bakiye tutarının bankalar aracılığıyla ödenmesi hususunda iş sahiplerine zorunluluk getirilip getirilmemesi ve bu zorunluluğun kapsamı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığı’ndan sorumlu Devlet Bakanlığı tarafından müştereken belirlenecektir. Dolayısıyla Borçlar Kanunu’na tabi işçiler için ücretlerin bankaya yatırılması zorunluluğu şimdilik yok.

IV- CEZAİ YAPTIRIM

Söz konusu Yönetmelik kapsamında zorunlu tutulduğu hâlde gazeteciye yapılan ödemeleri bankalar aracılığıyla yapmayan işverene, 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’un 27. maddesinin 1. fıkrasının (a) bendi uyarınca (yani her bir gazeteci için işverene 1.500,00 TL), Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın ilgili birimi tarafından idarî para cezası verilir.

Yine, zorunlu tutulduğu hâlde gemi adamına yapılan ödemeleri bankalar aracılığıyla yapmayan işverene veya işveren vekiline, Deniz İş Kanunu’nun 51. maddesinin 2. fıkrası uyarınca, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın geminin bağlama limanının bulunduğu yer ilgili birimince idarî para cezası verilir (Her gemi adamı için 1.200,00 TL).

İşçiye, İş Kanunu’ndan veya toplu iş sözleşmesinden veyahut iş sözleşmesinden doğan alacaklarını, bu Yönetmelik kapsamında zorunlu tutulduğu hâlde bankalar aracılığıyla ödemeyen işverene veya işveren vekiline veyahut üçüncü kişiye, İş Kanunu’nun 102. maddesinin 1. fıkrasının (a) bendi uyarınca, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın ilgili birimi tarafından idarî para cezası verilir (Bu durumda olan her işçi ve her ay için 100,00 TL).

V- SONUÇ

Sosyal Güvenlik Reformu ile birlikte kayıt dışı istihdamı önleyici birçok uygulama hayatımıza girmiştir. Bu uygulamalardan bazıları; kamu idareleri ile bankalara, bir takım işlemlerinde sigortalılık sorgulama yükümlülüğünün getirilmesi, söz konusu kuruluşlara Kurumla veri paylaşımı konusunda getirilen yeni düzenlemeler ve kayıt dışı çalıştırmaya yönelik idari para cezaları caydırıcı olacak şekilde artırılması uygulamaları bunlara örnek verilebilir.

İşte bu uygulamalardan bir diğeri de yukarıda detaylı bir şekilde ifade edildiği gibi, ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü istihkakın bankalar aracılığıyla ödenmesi uygulamasıdır. Buna ilişkin Yönetmelik 18 Kasım 2008 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Yönetmeliğe göre, 01.01.2009′dan itibaren, işçinin, gazetecinin ve gemi adamının; ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü istihkakı bankalar aracılığıyla ödenecektir.

Dolayısıyla;

- İşyerleri ve işletmelerinde İş Kanunu hükümlerinin uygulandığı işverenler ile üçüncü kişiler, Türkiye genelinde çalıştırdıkları işçi sayısının en az 10 olması hâlinde, çalıştırdıkları işçiye,

- Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’a tabi olarak Türkiye genelinde en az 10 gazeteci çalıştıran işverenler, çalıştırdıkları gazeteciye,

- Gazeteci çalıştıran işverenler, aynı zamanda 5953 sayılı Kanun hükümleri dışında kalan ve İş Kanunu’nda “işçi” tanımına giren kimseleri çalıştırmaları hâlinde, çalıştırılan gazeteci sayısı ile işçi sayısı toplamının en az 10 olması durumunda, çalıştırdıkları gazeteci ve işçiye,

- Deniz İş Kanunu’na tabi olarak Türkiye genelinde en az 10 gemi adamı çalıştıran işverenler veya işveren vekilleri, çalıştırdıkları gemi adamına

o ay içinde yapacakları her türlü ödemenin kanunî kesintiler düşüldükten sonra kalan net tutarını, bankalar aracılığıyla ödeyeceklerdir.

Banka aracılığıyla ödeme yapması gereken işverenler, işveren vekilleri veya üçüncü kişiler, işyerlerinin bulunduğu mahalde banka şubesi bulunmaması ya da çalışanlara banka aracılığıyla ödeme yapılmasına imkân bulunmaması hâlinde ödemeler, Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü şubeleri aracılığıyla yapılabilecek.