Vergi mükelleflerinin vergiye tabi işlemlerinin inceleme yetkisine sahip kamu görevlileri tarafından incelenmesi süreci doğal olarak kendi içerisinde pek çok düzenlemeyi, uygulamayı barındırır. İncelemenin başlaması, yetkililer tarafından istenilen bilgi, belge, yasal defter ve belgelerin incelemeye sunulması, inceleme elemanları ile yapılan görüşmeler, karşılıklı tespit edilen hususların, farklı düşünülen hususların vergi inceleme tutanağında kayda geçirilmesi, uzlaşma ve/veya dava açma yollarının değerlendirilmesi bu sürecin önemli parçalarıdır. Bu sürecin mükellefler için doğru işlemesi açısından 6009 sayılı kanunla 213 sayılı Vergi Usul Kanununda yapılan ve 1.1.2011 tarihinden itibaren geçerli olacak açıkladığımız değişikliklerin bilinmesi önemlidir.

İncelemeye başlama tutanağı düzenleme zorunluluğu

Yapılan düzenleme ile vergi incelemesine başlanıldığında düzenlenecek incelemeye başlama tutanağının bir örneğinin mükellefe verilme zorunluluğu getirilmektedir.

Mevcut uygulamada bazı inceleme elemanlarının incelemeye başlama tutanağı düzenleme konusunda isteksiz davrandıkları, inceleme öncesi herhangi bir tutanak düzenlenmeden mükelleflerden bilgi, belge, yasal defter ve belgeleri talep ettikleri, yaptıkları değerlendirmelere göre inceleme raporu düzenledikleri ya da herhangi bir rapor düzenlemeden istenilen dokümanların iade edildiği hususu mükellefler tarafından eleştirilmektedir. Getirilen bu düzenleme ile mükellefler ile vergi otoritesi arasında gerçekleşen her türlü ilişkinin resmiyete dönüştürülmesi, izlenebilir olması, keyfi uygulamalara engel olunması amaçlanmaktadır.

İncelemelerin Belirli Bir Sürede Bitirilme Zorunluluğu

Mükellef nezdinde yapılan incelemelerin çok uzun sürelerde tamamlanması, ortaya çıkan tarhiyata bağlı olarak yüksek tutarlı gecikme faizi ödenmesi, mükellefin gelecek döneme ilişkin vergi uygulamalarını netleştirememesi mükelleflerce eleştirilmektedir. Tüm bu eleştirileri ortadan kaldırmak üzere yapılan düzenleme ile mükellefin tüm işlemlerinin incelendiği tam incelemelerin 1 yıl içerisinde, bunun dışındaki sınırlı incelemelerin ise 6 ay içerisinde bitirilme zorunluluğu getirilmiştir. Bu süreler içerisinde inceleme bitirilemediği takdirde ise inceleme elemanının bağlı olduğu birimin uygun bulması durumunda
incelemenin bitirilememe nedenleri mükellefe bildirilir ve inceleme elemanına ek 6 aylık süre verilebilinir.

İncelemelerin mevzuata uygun olması zorunluluğu

Mevcut uygulamada vergi inceleme elemanları vergi kanunlarıyla ilgili kararname, tüzük, yönetmelik, genel tebliğ, sirküler ve özelgelerin vergi kanunlarına aykırılık teşkil ettiği gerekçesiyle mükellefler hakkında vergi inceleme raporları düzenleyebilmekte ve bu durum mükellef haklarını zedeleyen bir husus olarak mükellefler tarafından eleştirilmekteydi. Yapılan düzenleme ile vergi inceleme elemanları vergi kanunlarıyla ilgili kararname, tüzük, yönetmelik, genel tebliğ ve sirkülere aykırı vergi inceleme raporu düzenleyemeyecekler ancak bu düzenlemelerin vergi kanunlarına aykırı olduğunu düşündükleri hallerde durumu Gelir İdaresi Başkanlığına bildireceklerdir. Özelgelerin vergi kanunlarına aykırılık teşkil ettiği durumlarda ise inceleme elemanları rapor yazabilecekler ancak bu raporların işleme konulabilmesi için Rapor Değerlendirme Komisyonu, Merkezi Rapor Değerlendirme Komisyonu ve Özelge Değerlendirme Komisyonunun inceleme elemanı ile aynı fikirde olması gerekecektir.

Böylelikle, yapılan düzenleme ile vergi mevzuatı olarak adlandırılan tüm yasal düzenlemelerin sadece mükellefler açısından değil inceleme elemanları açısından da bağlayıcı olması sağlanmaktadır.

Rapor Değerlendirme Komisyonları

Mevcut uygulamada da kısmen yer alan rapor okuma/değerlendirme komisyonları yapılan düzenleme ile yasal bir statüye kavuşturulmuş ve düzenlenen tüm vergi inceleme raporlarının (suç duyurusu raporları dâhil) rapor değerlendirme komisyonlarınca vergi kanunları ile bunlara ilişkin kararname, tüzük, yönetmelik, genel tebliğ, sirküler ve özelgelere uygunluğu yönünden değerlendirilmesi zorunluluğu getirilmiştir. İncelemeyi yapanla komisyon arasında uyuşmazlık oluşması halinde uyuşmazlığa konu vergi inceleme raporları üst değerlendirme mercii olarak, Maliye Bakanlığınca belirlenen tutarları aşan yüksek tutarlı tarhiyat önerisi içeren vergi inceleme raporları ise doğrudan merkezi rapor değerlendirme komisyonu tarafından değerlendirilecektir. Yapılan düzenleme ile sadece merkezi vergi inceleme elemanlarının değil tüm vergi inceleme elemanlarının mükellefler hakkında yazdığı raporların bu komisyonlarda ikinci bir gözle değerlendirilmesi ve ortaya çıkabilecek çelişkilerin önlenmesi amaçlanmaktadır.

Yeni Bir Kurul; Vergi İnceleme ve Denetim Koordinasyon Kurulu

Yapılan yasal düzenleme ile vergi inceleme ve denetimleri ile raporlamaya ilişkin standart, ilke, yöntem ve teknikleri geliştirmek, inceleme ve denetim rehberleri hazırlamak, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların uyacakları etik kuralları belirlemek, vergi inceleme birimleri arasında koordinasyonu, bilgi akışını ve uygulama birliğini temin etmek, Bakanlığın vergi inceleme ve denetim birimlerinin uygulayacağı yıllık vergi inceleme ve denetim planını hazırlamak ve uygulamayı izlemek üzere Vergi İnceleme ve Denetim Koordinasyon Kurulu kurulmuştur.

Söz konusu kurulun önerisi üzerine Maliye Bakanlığı çıkarılacak bir yönetmelikle ayrıca; Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar tarafından yapılacak tam ve sınırlı vergi incelemelerinin kapsamı, vergi incelemesine tabi tutulma bakımından birinci sınıf tüccarların yıllık iş hacimleri, aktif ve öz sermaye büyüklükleri esas alınarak
gruplara ayrılması ve yapılacak bu gruplamaya bağlı olarak vergi incelemesine alınma bakımından asgari süreler getirilmesi ile bu hususlara dair diğer usul ve esasları belirleyecektir.

Fikret Çetinkaya
KPMG