Türk vergi sisteminde elde gelir ya da vergi matrahının mükellef tarafından beyan edilmesi esası geçerlidir. Bu durum beraberinde, mükellef beyanlarının doğruluğunun incelenmesini, araştırılmasını gerektirmektedir.

Vergi Usul Kanunu'nun 134. maddesinde, vergi incelemesinden maksadın, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamak olduğu belirtilmiştir. Buna göre vergi incelemesi, mükellefin ödediği verginin defter, hesap, kayıt ve belgeler ile gerekli olduğunda yapılacak envanter ve araştırmalardan elde edilecek bulguların uygunluğunun incelenmesi ve doğruluğunun saptanmasıdır.

Diğer taraftan vergi incelenmesinin, mükellefin gelirini doğru beyan etmesi sürecinde öğretici olma özelliği de vardır. Bu nedenle vergi inceleme sürecinin tam olarak bilinmesi, sağlıklı bir vergi incelemesi için mükellef ile gelir idaresi arasındaki iletişimi artıracaktır.

Bu yazımızda mükelleflerin hangi durumlarda vergi incelemesine tabi olacakları, kimlerin vergi incelemesine yetkili olduğu, vergi inceleme türleri, vergi incelemesinin sonuçları, vergi incelemesi sonucunda mükelleflerin kullanabileceği haklara ilişkin açıklamalara yer verilmiştir.

Vergi incelemesinin amacı

Vergi incelmesinin amacı, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamaktır. Vergi incelemesi gerekli olduğunda yapılacak fiili envanter, yoklama veya arama sonucu ele geçirilecek defter ve belgeler ile araştırma sonucu elde edilecek bilgi ve bulgular da dahil olmak üzere, mükellefin defter, belge, hesap ve kayıtlarının incelenmesi suretiyle mükellef tarafından ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunun saptanması amacıyla yapılır.

Vergi incelemesine kimler yetkilidir?

Hesap uzmanları ve yardımcıları, Maliye müfettişleri ve yardımcıları,

vergi dairesi başkanları/defterdarlar, gelirler kontrolörleri ve stajyer gelirler kontrolörleri, vergi denetmenleri ve yardımcıları, Gelir İdaresi Başkanlığı merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar,

vergi dairesi müdürleri vergi incelemesi yapmaya yetkilidirler.

Yukarıda sayılanlar dışında hiçbir kişinin vergi inceleme yetkisi bulunmamakta olup, inceleme başlamadan önce, ilk görüşmede inceleme elemanlarının kimliklerini göstermeleri yasal bir zorunluluktur.

Vergi incelemesine tabi olanlar

Vergi Usul Kanunu'na veya diğer kanunlara göre defter tutmak, evrak ve vesikaları muhafaza ve ibraz etmek zorunda olan gerçek ve tüzel kişilerin vergi matrahını bildirdikleri beyanları vergi incelemesine tabidir. Vergi incelemesine tabi en geniş mükellef grubu ticari, zirai kazançları ile serbest meslek kazançları dolayısı ile bayanname veren gelir vergisi mükellefleri ile kurumlar vergisi mükellefleri oluşturur. Katma değer vergisi, geçici vergi beyannameleri ile ücretlerin sorumlularınca beyan edildiği muhtasar beyannameler de incelenir.

Menkul ve gayrimenkul geliri elde edenlerin verdikleri yıllık gelir vergisi beyannameleri de incelenmektedir.

Vergi incelemesi türleri

Vergi beyannameleri ve ekleri üzerinde yapılan incelemeler veya harici bilgilere dayanılarak yapılan risk analizi sonuçlarına göre veya bir üretim veya hizmet sektöründe yapılan analizlere göre, ya da yapılan bir ihbar sonucunda bir mükellefin beyanlarının incelenmesine yukarıda incelemeye yetkili gruplardan birinde karar verilebilir.

Bir mükellefin hesaplarının incelenmesi sırasında bu mükellefle iş ilişkisi olan bir başka mükellefi kayıt ve belgelerinin incelenmesi gereği ortaya çıkabilir.

Yukarıdaki gerekçelere göre, incelemenin niteliği ve kapsamı ortaya çıkar. İncelemenin türü de buna göre şekillenir.

-Tam inceleme; mükellefin her türlü iş ve işlemlerini tüm matrah unsurlarını kapsayacak şekilde ve mükellefin tabi olduğu vergiler karşısındaki durumunu, bir veya birden fazla vergilendirme dönemi itibariyle tespit etmeye yönelik olarak yapılan incelemedir.

-Kısa inceleme; vergi matrahını oluşturan unsurlardan bir veya birkaçını belirli bir yönüyle kapsamaya yönelik olarak yapılan incelemelerdir.

-Karşıt inceleme; yürütülmekte olan vergi incelemeleri sırasında gerekli görülen belli başlı konularda bir başka mükellef nezdinde yapılan incelemelerdir.

İnceleme süreci nasıl işler?

İncelemenin başlaması ve yeri

Vergi incelemesi kural olarak mükellefin işyerinde yapılır. İşyerinin müsait olmaması, mükellefin ölmüş olması, işin terk edilmesi gibi zorunlu sebeplerle veya mükellefin ya da vergi sorumlusunun talebi halinde inceleme, incelemeyi yapacak inceleme elemanı işyerinde de yapabilir. Bu durumda inceleme elemanı mükellefi bir yazı ile daireye davet eder.

İnceleme ister mükellefin işyerinde ister inceleme elemanının bulunduğu dairede yapılsın, inceleme, incelemenin konusu ve dönemini de gösteren "işe başlama" tutanağının hazırlanıp mükellef ve incelemeye yetkili olan tarafından imzalanması ile başlar

Defter ve belgelerin ibrazı

İnceleme elemanı, vergi incelemesini yapmak üzere, kanuni defter ve belgelerin ibrazını yazılı olarak ister. Defter ve belgelerin ibrazı için 15 günden az olmamak üzere süre verilir. Verilen süre içinde defter ve belgeler inceleme elamanına verilemeyecekse, mazeret bildirerek yeni süre alınabilir. Mazeretsiz olarak defter ve belgelerin ibraz edilmemesi halinde ilgili dönem geliri veya vergi matrahı re'sen takdir edilir. Ayrıca bir takım cezai yaptırımları gerektirir

İncelemenin sürdürülmesi ve danışmanlar

İnceleme sürecinde inceleme elemanları ile işbirliği içinde olunması gerektiğinde, açıklamaların süresinde ve tutarlı olarak yapılması inceleme süresini kısaltır.

İncele elemanının daveti üzerine yapılacak görüşmelerde, defter ve kayıtlarla ilgili olarak serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir ve yeminli mali müşavirler mükellefle birlikte katılabilirler. Mükellef adına yetkilendirilmiş bir temsilci de görüşmeleri sürdürebilir. Gelen kişinin mükellefi temsile yetkili olduğunu gösterir belgenin inceleme elemanına ibrazı gerekir.

İnceleme sonucu

İnceleme sürecinde kayıt ve belgeler incelendikten, karşıt incelemeler tamamlandıktan sonra mükellef beyanın gerçek durumu yansıttığı tespit edilebilir, ya da hesaplanan vergi tutarında bir artış veya azalış olduğu görüşüne ulaşılabilir.

İnceleme sonucunda beyanın gerçek durumu yansıttığı tespit edilmişse, inceleme elemanı Kabul Raporu düzenler ve bu rapor mükellefin vergi dairesindeki dosyasında saklanır.

İnceleme sonucunda fark bulunursa, beyan edilmemiş bir matrah unsuru ya da matrah farkı tespit edilmişse durum tutanak veya tutanaklarla tespit edilir. Düzenlenen tutanak inceleme elemanı ile birlikte okunur, birlikte imzalanır. Bir örneği mükellefe ya da temsilcisine verilir. Mükellef ayrıca tutanağa geçirilmesini istediği hususları inceleme elemanına bildirebilir. Mükellef tarhiyat öncesi uzlaşma isterse bu hususta tutanağa geçirilir. Mükellef hazırlanan tutanaktaki tespit ve görüşlere katılmıyorsa tutanağı imzalamayabilir. Bu durumda gerekli defter ve belgeler mükellefe verilmez. İnceleme elemanının bulunduğu dairede muhafaza edilir.

İmzalanan tutanaklar ile elde edilen diğer bilgi ve belgelere dayanılarak inceleme raporu yazılır.

İnceleme raporu, uzlaşma, yargı yolu

İnceleme sonucu ile ilgili olarak tarhiyat öncesi uzlaşma talep edilmiş ise inceleme elemanının bağlı olduğu grupta tarhiyat öncesi uzlaşma komisyonunda uzlaşma görüşmeleri yapılır. Uzlaşma sağlanırsa inceleme sonucu ortaya çıkan vergi ve ceza uzlaşmaya varılan vergi ve ceza miktarı da kesinleşir. Uzlaşılan vergi üzerinden ayrıca gecikme faizi hesaplanacaktır.

Mükellef tarhiyat öncesi uzlaşma imkanından yararlanmak istememişse inceleme raporu işlem yapılmak üzere vergi dairesine gönderilir. Vergi dairesi rapora dayanarak vergi ve ceza ihbarnamesi düzenler. Bir ay içinde ödeme, tarhiyat sonrası uzlaşma yoluna başvurma ya da vergi mahkemesinde dava açma yolu açık olmak üzere 30 gün süre verir.

İnceleme sonucunda düzenlenen raporda mükellef lehine bir düzeltme öngörüyorsa, gerekli işlemler vergi dairesince yerine getirilir.

http://www.dunyagazetesi.com.tr/news_display.asp?upsale_id=337658&dept_id=80