İnşaat işleri, bir yanda inşaatın alt yapısını oluşturan arsa ve arazi, diğer yanda madde ve malzeme ile birlikte emek harcanarak yapı oluşturma faaliyeti, Onarım ise bir yapının eskiyen, yıpranan, kırılan, dökülen kısımlarının yeniden yapılması veya tamiri için gerçekleştirilen işler olarak ifade edilebilir.

I- GİRİŞ

Birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat ve onarım işlerini yapan işletmelerdeki üretim işleminde, diğer işletmelerden farklı olarak maliyetler, giderler ve hasılatlar, Gelir Vergi Kanunu’nun 42-43-44 maddelerindeki özel vergilendirme sistemi gereği, birden fazla yıl biriktirilmesi ve dikkatli bir şekilde izlenmesi gerekmektedir.

Yıllara yaygın inşaat onarım işlerinden elde edilen kazançların, işin bittiği yılın kazancı olarak beyan edilip vergilendirilecek olması, bu işlere ait dönem sonu işlemlerinin önemini daha da artırmaktadır. Çalışmamızda, yıllara yaygın inşaat işlerinden elde edilen kâr veya zararın doğru olarak saptanması için dönem sonunda yapılması ve dikkat edilmesi gereken işlemler üzerinde durulacaktır.

II- YILLARA YAYGIN İNŞAAT TAAHHÜT VE ONARIM İŞLERİ

Taahhüt , bir şey yapmayı üstüne alma, üstlenme anlamına gelmektedir. Başka bir ifade ile taahhüt, kendi nam ve hesabına gerçek ve tüzel kişilere karşı sözleşmeli ve sözleşmesiz olarak bir işin yapılmasını veya teslimini üstlenmektir.

Başkası adına yapılan inşaat işleri taahhüt şeklinde yapılan inşaat işi olup, uygulamada inşaat taahhüt ve onarım işleri olarak ifade edilmektedir. Ancak bir inşaat faaliyetinin inşaat taahhüt ve onarım işi olarak kabul edilmesi için şu unsurları taşıması gerekmektedir.

a- İşin yapılmasını isteyen bir tarafın bulunması (iş sahibi veya ihaleye verenler)

b- İşin yapılmasını üstlenen ikinci taraf (müteahhit veya taşeronlar)

c- Sözleşmeye konu olan inşaat - taahhüt ve onarım işinin bulunması.(Yol, köprü, bina, vb.)

d İnşaat - taahhüt onarım işinin belli bir ücret karşılığı yapılıyor olması gerekmektedir.

İnşaat taahhüt ve onarım işi yapan işletmeler esasen bir üretim faaliyetinde bulunmalarına rağmen, işin yapımını başkasının istemesi, işin niteliklerini yapımını isteyen kişinin belirlemesi, iş bedelinin sözleşmeye dayalı olarak belirlenmesi gibi nedenlerden dolayı hizmet üretimi yapan işletmelerdir.

Taahhüt şeklindeki inşaat faaliyetlerinin tamamlanma süresi ise vergilendirme açısından önemlidir. Bu açıdan inşaat taahhüt ve onarım işleri;

1- Aylara Yaygın İnşaat Taahhüt ve Onarım İşleri

2- Yıllara Yaygın (Sari) İnşaat Taahhüt ve Onarım İşleri,

olmak üzere ikiye ayrılır.

A- AYLARA YAYGIN İNŞAAT TAAHHÜT VE ONARIM İŞLERİ

 Aynı yıl içerisinde başlayıp biten inşaat taahhüt onarım işleri, aylara yaygın ( yıllara yaygın olmayan) inşaat taahhüt işi olarak adlandırılır. Örneğin 25.02.2010 tarihinde başlayıp, 28.12.2010 tarihinde tamamlanan iş, aynı takvim yılında başlayıp tamamlandığı için aylara yaygın taahhüt işi olarak ifade edilir. Yıllara yaygın olamayan (aylara yaygın) işler ise vergilendirme açısından genel hükümlere tabidir. Diğer bir ifade ile GVK 42-43-44 madde yer alan özel vergilendirme sisteminin kapsamına girmez.

B- YILLARA YAYGIN (SARİ) İNŞAAT TAAHHÜT VE ONARIM İŞLERİ

İnşaat - taahhüt ve onarım işinin süresi 1 yıldan fazla ise, yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işi olarak ifade edilir. Sürenin belirlenmesinde ise taahhüt işi için yapılan sözleşmedeki süre dikkate alınır. Burada bahsedilen süre 12 aylık süre değil, hesap dönemidir. Örneğin 01.01.2010 tarihinde başlayıp,31.12.2010 de biten bir inşaat işi için geçen süre 1 yıl olmasına rağmen iş yıllara yaygın inşaat işi değildir. Çünkü aynı hesap dönemi içerisinde başlamış ve bitmiştir. Ancak 30.10.2010 tarihinde başlayıp 30.05.2011 yılında tamamlanan bir inşaatın yapım süresi 7 ay olmasına rağmen 2 takvim yılını (hesap dönemini) kapsaması nedeniyle, yıllara yaygın inşaat taahhüt işi olarak ifade edilir.

Yıllara yaygın inşaat taahhüt işleri için, Gelir Vergisi Kanunu’nun 42-43-44. maddeleri ile özel bir vergilendirme sistemi getirilmiştir. Ancak bir inşaat taahhüt ve onarım işinin işin Gelir Vergisi Kanunundaki özel vergilendirme kapsamına girmesi için ;

a) Faaliyet konusunun inşaat ve onarım işi olması,

b) İnşaat ve onarım işinin birden fazla takvim yılına sirayet etmesi,

c) İnşaat ve onarım işinin resmi veya özel taahhütlere bağlı olarak yapılması gerekmektedir.

III- YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM İŞLERİNDE VERGİLENDİRME SİSTEMİ

Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım işi yapan işletmelerin üretimini gerçekleştirdikleri yapılar ve onarımlar, diğer sektörlerden farklı olarak 1 yıldan daha uzun bir sürede tamamlanabilmektedir. Bu nedenle yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerinde maliyetlerin ve hâsılatların, işin tamamlanmasına kadar biriktirilmesini gerektirmektedir. İşte bu nitelik gereği, yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri için Gelir Vergisi Kanunu’nun 42-43-44 maddeleri ile özel bir vergilendirme sistemi getirilmiştir.

Özel vergilendirme sisteminin esasları aşağıdaki gibidir;

1- Birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat (dekapaj işleri de inşaat işi sayılır) ve onarma işlerinde kâr veya zarar işin bittiği yıl kati olarak tespit edilir.

2- Tespit edilen kâr veya zarar işlerin tamamlandığı takvim yılına ait beyannamede gösterilir.

3- Gelir vergisi mükellefleri beyannamelerini, işlerin tamamlandığı takvim yılını takip eden yılın Mart ayının yirmi beşinci günü akşamına kadar, Kurumlar vergisi mükellefleri ise nisan ayının yirmi beşinci günü akşamına kadar vermeye mecburdurlar.

4- Mükellefler yıllarla yaygın her inşaat ve onarma işinin hasılat ve giderlerini ayrı bir defterde veya tutmakta oldukları defterlerin ayrı sayfalarında göstermeye mecburdurlar.

Bu düzenleme gereği, Yıllara yaygın olarak yapılan İnşaat ve onarma işinin her birinin maliyetleri 170-177 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabı ile hasılatlar 350-355.Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri Hesabında izlenir.

5- Birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat ve onarma işlerinde veya bu işlerin diğer işlerle birlikte yapılması halinde müşterek genel giderler;

a- Yıl içinde birden fazla inşaat ve onarma işinin birlikte yapılması halinde, her yıla ait müşterek genel giderler bu işlere ait harcamaların (enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde düzeltilmiş tutarlarının) enflasyon düzeltmesine tâbi tutulmuş tutarlarının birbirine olan nispeti dahilinde,

b- Yıl içinde tek veya birden fazla inşaat ve onarma işinin bu madde şümulüne girmeyen işlerle birlikte yapılması halinde, her yıla ait müşterek genel giderler, bu işlere ait harcamalar ile diğer işlere ait satış ve hasılat tutarlarının (enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde bunların düzeltilmiş tutarlarının) birbirine olan nispeti dahilinde, dağıtıma tabi tutulur.

6- Birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat ve onarma işlerinde veya bu işlerin diğer işlerle birlikte yapılması halinde bu işlerde müştereken kullanılan tesisat, makina ve ulaştırma vasıtalarının amortismanları, bunların her işte kullanıldıkları gün sayısına göre dağıtılır.

7- Birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat ve onarma işlerinde işin bitim tarihi;

a- İnşaat ve onarma işlerinde geçici ve kesin kabul usulüne tabi olan hallerde, geçici kabulün yapıldığını gösteren tutanağın idarece onaylandığı tarih,

b- Diğer hallerde, işin fiilen tamamlandığı veya fiilen bırakıldığı tarih bitim tarihi olarak kabul edilir.

8- Bitim tarihinden sonra bu işlerle ilgili olarak yapılan giderler ve her ne nam ile olursa olsun elde edilen hasılat, bu giderlerin yapıldığı veya hasılatın elde edildiği yılın kâr veya zararının tespitinde dikkate alınır.

IV- YYİO İŞLERİNDE DÖNEM SONU İŞLEMLERİ VE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

Yıllara yaygın inşaat taahhüt işi yapan işletmelerde, diğer işletmelerde olduğu gibi dönem sonu muhasebe işlemleri, belirleme ve değerleme işlemlerini kapsayan muhasebe dışı envanter çalışmaları ve tespit edilen ve işletmenin gerçek durumunu yansıtan sonuçların kayıtlardaki değerler ile karşılaştırılıp gerekli düzeltme, ayarlama ve dönem sonu kayıtlarını kapsayan muhasebe içi envanter çalışmaları olmak üzere iki aşamadan meydana gelmektedir.

Yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerinin özelliği gereği, bu işleri yapan işletmelere özgü dönem sonlarında yapılması ve dikkat edilmesi gereken işlemler şu şekilde ifade edilebilir;

1- Tamamlanan inşaat ve onarım işlerinin saptanması

2- Sonradan yıllara yaygın hale gelen inşaatların saptanması

3- Endirekt inşaat üretim giderlerinin dağıtımının yapılması

4- Ortak ( müşterek) genel giderlerin dağıtımının yapılması

5- Ortak ( müşterek) amortismanların dağıtımının yapılması

6- Kanunen kabul edilmeyen giderlerin saptanması ve dağıtımı

7- Tamamlanan inşaatlardan kalan malzemelerin saptanması ve miktar karşılaştırmalarının yapılması

8- Diğer işlere ait gelir ve giderlerin saptanması

9- Tamamlanan inşaatlara ait peşin ödenen vergilerin saptanması

10- Dönem sonu itibariyle devam eden inşaatlara ait maliyetlerinin ilgili bilanço hesaplarına devri

11- Tamamlanan inşaatlara ait hasılat ve maliyetlerin ilgili gelir tablosu hesaplarına devri

A- TAMAMLANAN İNŞAAT VE ONARIM İŞLERİNİN SAPTANMASI

Geçici ve kesin kabul usulüne tabi olan yıllara yaygın inşaat işlerinden, hesap dönemi içinde tamamlanan inşaat taahhüt ve onarım işlerine ait geçici kabul tutanağı ve ilgili yazışmalar, gelir veya kurumlar vergisi beyanında esas alınmak üzere muhafaza edilmesi gerekir. Bu usule tabi olmayan yıllara yaygın inşaat işlerinde ise, işin fiilen tamamlandığını gösteren belge ve yazışmalara temin edilmelidir. Ayrıca tamamlanan işlere ait kesilen vergilere ilişkin belgelerde temin edilmelidir. Biten inşaatlara ait hakedişler üzerinden % 3 olarak ödenen bu vergilerin gelir ve kurumlar vergisinden mahsup edileceği unutulmamalıdır.

Diğer taraftan GVK’nın mükerrer 120. maddesi gereği yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işleri geçici vergi kapsamında olmadığından, tamamlanan inşaat taahhüt ve onarım işlerine ait kazançlar, son dönem geçici vergi beyannamesinde yer almayacaktır. Ancak, mükelleflerin yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işlerinden başka, diğer işler olarak adlandırılan işlerden elde ettiği kazancı varsa, sadece bu kazançları için geçici vergi hesaplamak durumundadırlar.

B- SONRADAN YILLARA YAYGIN HALE GELEN İNŞAATLARIN SAPTANMASI

Başlangıçta sözleşmesine göre, aynı takvim yılında başlayıp tamamlanacağı planlanan (aylara yaygın) inşaat ve onarım işlerinden, dönem sonuna kadar tamamlanamayan inşaat taahhüt ve onarım işleri olabilir. Bu durumda olan işler, işin uzaması nedeniyle sonradan yıllara yaygın inşaat ve onarma işi niteliği kazanmış demektir.

Dönem sonunda nitelik değiştirerek, yıllara yaygın inşaat ve onarma işi haline gelmiş bulunan, aylara yaygın inşaat ve onarma işine ait olup, 600.Yurtiçi Satışlar Hesabında izlenen hasılatların, işin bitimine kadar biriktirilmesi gerektiğinden, bu hesaptan 350. Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakediş Bedelleri Hesabına aktarılması ve ayrıca maliyetlerin izlendiği 740. Hizmet Üretim Maliyeti Hesabında yer alan inşaat maliyetlerin de, 170. Yıllara Yaygın İnşaat Ve Onarım Maliyetleri Hesabına aktarılması gerekmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken başka bir husus da, henüz tamamlanmamış olan ve sonradan yıllara yaygın hale gelen inşaat işine, müşterek genel giderlerden de pay verilmesi gerektiği hususudur.

Diğer taraftan, sonradan yıllara yaygın hale gelen inşaat ve onarım işleri ile ilgili olarak unutulmaması gereken bir başka husus ise, takip eden dönemden itibaren Gelir Vergisi Kanununun 94. maddesi ile Kurumlar Vergisi Kanununun 15 ve 30. maddeleri gereği hakedişlerden %3 oranında tevkifat yapılacağıdır.

Örnek: (X) inşaat işletmesi (Z) inşaat işini sözleşmeye göre 01.05.2010 tarihinde başlayıp 15.12.2010 tarihinde tamamlanması gerekmektedir. Ancak çeşitli nedenlerle iş tamamlanamamıştır. İş ertesi yıla sarkmış yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işi haline gelmiştir. 31.12.2010 tarihinde bu işe ait hasılat ve maliyet hesapları aşağıdaki gibidir.

740. Hizmet Üretim Maliyeti Hesabı = 37.000,00

600.Yurtiçi Satışlar Hesabı = 40.000,00

C- ENDİREKT İNŞAAT ÜRETİM GİDERLERİNİN DAĞITIMININ YAPILMASI

 Üretilen mamuller veya hizmetlerle doğrudan doğruya ilişkilendirilemeyen ve birim maliyetlere dolaylı olarak yüklenebilen, her türlü üretim giderlerine Endirekt Giderler denir. İnşaat taahhüt işlerinde, endirekt giderler den söz edebilmek için bu giderlerin belirli bir inşaat taahhüdü ile doğrudan ilişkisinin kurulamaması, diğer bir ifade ile bu giderlere, birden fazla inşaat taahhüt faaliyetinin sürdürülmesi için katlanılmış olması gerekir. Yıllara yaygın inşaat işlerinde endirekt giderlere şunlar örnek verilebilir;

- Araç yedek parçaları

- Akaryakıt (mazot-yağ)

- Kıdem tazminatları

- Eğitim ve staj giderleri

- Tesis ve makine ve cihaz bakım onarım giderleri

- Tesis makine ve cihazların sigorta giderleri

- Kamyon kira giderleri

- Motorlu taşıtlar vergileri vb.

Yıllara yaygın inşaat işletmelerinde oluşan tüm giderler hizmet üretim maliyetini oluşturduğundan, endirekt üretim gideri niteliğindeki giderlerde 740- Hizmet Üretim Maliyeti hesabında izlenir. Ancak bu giderler ile inşaatlar arasında doğrudan bir ilişki kurulamadığı için, dönem boyunca bir maliyet havuzu oluşturulup burada toplanmalı, dönem sonunda da belirlenen dağıtım ölçülerine göre inşaatlara dağıtılmalıdır.

Örnek: (X) inşaat işletmesinde 2010 üretim döneminde ortaya çıkan endirekt giderlerin şunlardır.

Endirekt malzeme gid                : 10.000,00

Diğer çeşitli giderler                  : 20.000,00

TOPLAM                                 30.000,00

Bu giderler belirlenen ölçülere göre inşaatlara dağıtılmış ve dağıtım sonucu inşaatların endirekt giderlerden alacağı paylar aşağıdaki gibidir.

A inşaat = 6.000,00

B inşaatı =5.000,00

C inşaatı =4.000,00

D inşaatı = 15.000,00

D- ORTAK ( MÜŞTEREK) GENEL GİDERLERİN DAĞITIMININ YAPILMASI

 Birden fazla yıllara yaygın inşaat işinin aynı anda yapılması veya yıllara yaygın inşaat işleri ile birlikte başka işlerin de (örneğin inşaat malzemesi alım satımı, nakliye, arsa karşılığı inşaat, emlak, turizm, otomotiv vb.) bir arada yapılması durumunda, işletme faaliyetlerini sürdürmek üzere katlanılan genel nitelikli giderler ortak (müşterek) gider olarak adlandırılır.

GVK’nın 43. maddesine göre; birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat ve onarma işlerinde veya bu işlerin diğer işlerle birlikte yapılması halinde müşterek genel giderler;

a. Yıl içinde birden fazla inşaat ve onarma işinin birlikte yapılması halinde, her yıla ait müşterek genel giderler bu işlere ait harcamaların (enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde düzeltilmiş tutarlarının) enflasyon düzeltmesine tâbi tutulmuş tutarlarının birbirine olan nispeti dahilinde,

b. Yıl içinde tek veya birden fazla inşaat ve onarma işinin bu madde şümulüne girmeyen işlerle birlikte yapılması halinde, her yıla ait müşterek genel giderler, bu işlere ait harcamalar ile diğer işlere ait satış ve hasılat tutarlarının (enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde bunların düzeltilmiş tutarlarının) birbirine olan nispeti dahilinde, dağıtıma tabi tutulur.

1- İnşaatlar Arasında Dağıtım

Örnek: Sağlam inşaat işletmesi 2010 yılında üç adet yıllara yaygın inşaat ve onarma işi vardır. İşletmenin yapımı devam eden inşaatlarından, Yol inşaatında 200.000, Okul inşaatında 180.000 TL ve Hastane inşaatında 120.000 TL harcama (inşaat maliyeti) ortaya çıkmıştır. İşletmenin 2010 yılında müşterek genel gider niteliğindeki 770- Genel Yönetim Giderleri hesabındaki giderlerin toplamı 28.000.TL dır.

Ortak Genel giderlerin dağıtımı;

2- İnşaatlar ve Diğer İşler Arasın Dağıtım

 Örnek: Yapsan İşletmesi 2010 yılında 3 ayrı inşaat ve onarma işi ile birlikle inşaat malzemesi alım-satımı ve nakliyecilik işi de yapmaktadır. İşletmenin 2010 yılında inşaatlardaki harcamaları ve diğer işlerden elde ettiği hasılatlar aşağıdaki gibidir.

Okul İnşaatı: 30.000,00

Yol İnşaatı: 68.000,00

Köprü İnşaatı: 52.000,00

İnşaat Malzemesi Alım-Satım Hasılatı: 44.000,00

Nakliye işi Hasılatı: 6.000,00

Toplam: 200.000,00

Bu işlerle ilgili olarak ortaya çıkan ve müşterek gider olarak dikkate alınacak gider ise şöyledir:

Genel Yönetim Gideri: 20.000,00

Genel Yönetim Giderinin Dağıtımı

E- ORTAK (MÜŞTEREK) AMORTİSMANLARIN DAĞITIMININ YAPILMASI

 GVK’nın 43. Maddesine göre; birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat ve onarma işlerinde veya bu işlerin diğer işlerle birlikte yapılması halinde, bu işlerde müştereken kullanılan tesisat, makina ve ulaştırma vasıtalarının amortismanları, bunların her işte kullanıldıkları gün sayısına göre dağıtılır.

 Örnek: Yıllara yaygın Kanal ve Havuz inşaatı olmak üzere 2 adet yıllara yaygın inşaat taahhüt işi yapan işletme, ayrıca Beyaz eşya alım-satım işi de yapmaktadır. İşletme sahibi olduğu kamyoneti alım-satım işinde pazarlama faaliyetinde, inşaatlarda ise üretimde ortak olarak kullanmaktadır. Kamyonetin aktifte kayıtlı değeri 12.000 TL olup, normal usulde % 25 amortisman ayrılmaktadır.2010 yılı ayrılan amortisman tutarı 3.000 TL olup, kamyonetin bu işlerde kullanıldığı gün sayıları ise aşağıdaki gibidir.

Beyaz Eşya alım-satım = 95 gün

Kanal İnşaatı = 165 gün

Havuz İnşaatı = 105 gün

                         365 gün

Amortisman giderlerinin dağıtımı

Amortisman Giderlerinin Muhasebe kaydı

F- KANUNEN KABUL EDİLMEYEN GİDERLERİN SAPTANMASI VE DAĞITIMI

Yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerinin her birinin farklı zamanlarda tamamlanmasından dolayı, vergi yasalarınca indirimi kabul edilmeyen ve kanunen kabul edilmeyen gider olarak ifade edilen giderlerin, dönem sonlarında dağıtımının yapılıp, her bir inşaat veya diğer işlere ne kadar kanunen kabul edilmeyen gider payı düştüğünün saptanması, mali karın belirlenmesi açısından önemlidir. Bu nedenle her bir inşaata ait kanunen kabul edilmeyen gider payı doğru belirlenmeli ve bu tutarlar inşaat tamamlanıncaya kadar mali kârın tespiti için nazım hesaplarda ayrıntılı olarak izlenmelidir.

Örnek: Çatı inşaat işletmesinin 2010 yılında 2 adet yıllara yaygın inşaat ve onarma işi vardır. İşletme 2010 yılında tahakkuk eden sigorta primlerinden Yol inşaatına ait 5.000,00 TL kısmı, Okul inşaatına ait 3.000,00 TL kısmı ödenmemiştir.

G- TAMAMLANAN İNŞAATLARDAN KALAN MALZEMELERİN SAPTANMASI VE MİKTAR KARŞILAŞTIRMALARININ YAPILMASI

Yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerini yapan işletmelerde dönem sonu yapılması gereken diğer bir işlemde, dönemde tamamlanan inşaatlar var ise bu inşaatlarda kullanılmayan malzemelerin saptanması işlemidir. Tamamlanan inşaatlardan kalan malzemeler söz konusu ise, bu malzemelerin tutarları inşaat maliyetlerinden çıkarılıp, başka inşatlarda kullanılmış ise bu inşaatların maliyetine, hiçbir yerde kullanılmamış ise stoklara alınmalıdır.

Diğer taraftan tamamlanan inşaatlara ait hakediş raporlarında veya projelerinde yer alan malzeme miktarı ile bunlara ilişkin maliyet hesaplarında yer alan malzeme kullanım miktarları, fireler de dikkate alınarak karşılaştırılmalıdır.

Örnek: Çatı inşaat işletmesinin 2010 yılında tamamladığı Okul inşaatı şantiyesinde 3.000,00 TL değerinde kereste malzemesinin kullanılmadığı ve depoya gönderildiği saptanmıştır.

H- DİĞER İŞLERE AİT GELİR VE GİDERLERİN SAPTANMASI

 Yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerinin kapsamına girmeyen ve diğer işler olarak adlandırılan ( kira geliri, duran varlık satış gelirleri / zararları, alınamayan ihale giderleri, tazminatlar vb.) işler nedeniyle kâr veya zarar meydana gelebilir. Özellikle devam eden inşaatların olduğu dönemlerde, diğer işler daha dikkatli gözden geçirilmelidir. Çünkü bu işlere ait kâr veya zararlar inşaatların bitimi beklenmeden, ortaya çıktığı dönemin karı veya zararı olarak beyan edileceği unutulmalıdır.

 Yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerine ait dönem sonu işlemlerinde dikkat edilmesi gereken bir başka husus ise faiz ve kur farklarının vergilendirilmesidir. Alınan hakedişlerin bankada değerlendirilmesi sonucu tahakkuk eden faizler ile kur farkı gelirleri, vergi idaresinin görüşüne göre, inşaat işinin bitimi beklenmeden, diğer işler gibi cari yıl kâr-zararının tespitinde dikkate alınmalı ve beyan edilmelidir. Ancak Danıştay’ın faiz ve kur farkı gelirlerini, hakedişin bir unsuru olduğu gerekçesi ile inşaatın tamamlandığı yıl vergilendirilmesi gerektiğine ilişkin kararları söz konusudur.

İ- TAMAMLANAN İNŞAATLARA AİT PEŞİN ÖDENEN VERGİLERİN SAPTANMASI

Dönem sonu itibariyle tamamlanan inşaat taahhüt ve onarım işlerine ait ödenen peşin vergiler ödenecek Gelir veya Kurumlar vergisinden mahsup edilmek üzere ilgili hesaplara alınmalıdır.

Örnek: Kara inşaat A.Ş Yol inşaatını 2010 yılında tamamlamıştır. Tamamlanan bu inşaata ait hak edişlerden yapılan % 3 vergi kesintisinin toplamı 30.000,00 TL’dir.

J- DÖNEM SONU İTİBARİYLE DEVAM EDEN MALİYETLERİNİN İLGİLİ BİLANÇO HESAPLARINA DEVRİ

 Yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerinde dönem sonu yapılası gereken işlemlerden biriside, yapımına devam eden inşaatlara ait maliyetlerin inşaatlar tamamlanıncaya kadar biriktirilmesi gerektiğinden, dönem içinde 740. Hizmet Üretim Maliyeti Hesabında izlenen hesap dönemine ait inşaat maliyetlerinin 170-177 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabına aktarılması işlemidir. Devam eden inşaatlara ait hasılatlar dönem içinde hakediş alındığında gelir hesaplarına kaydedilmeyip, bilanço hesabı olan 350-355.Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri hesaplarında izlenmesi nedeniyle ayrıca bir işlem yapmaya gerek yoktur.

Örnek: Kara inşaat A.Ş’nin Yol ve Okul olmak üzere 2 adet yıllara yaygın inşaatı vardır. 31.12.2010 tarihi itibariyle her iki inşaat da devam etmekte olup, bu inşaatlara ait hasılatlar ve maliyetler aşağıdaki gibidir.

350. YIL. YAY. OKUL İNŞAATI HAKEDİŞ BEDELLERİ HESABI = 150.000,00

351. YIL. YAY. YOL İNŞAATI HAKEDİŞ BEDELLERİ HESABI = 300.000,00

740. HİZMET ÜRETİM MALİYETİ HESABI = 390.000,00

 10. OKUL İNŞAATI MALİYETLERİ: 140.000,00

 2 0. YOL İNŞAATI MALİYETLERİ: 250.000,00

K- TAMAMLANAN İNŞAATLARA AİT HASILAT VE MALİYETLERİN İLGİLİ GELİR TABLOSU HESAPLARINA DEVRİ

Yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerinden, dönemde tamamlanan inşaatlara ait kazancın saptanması gerekir, bu amaçla tamamlanan inşaatlara ait maliyetlerin 170-177 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabından, 622. Satılan Hizmet Maliyetleri Hesabına, aynı zamanda 350-355.Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım hakedişleri hesaplarında biriktirilen hasılatlarında, 600. Yurtiçi Satışlar Hesabına devredilmesi gerekir.

Ancak 170-177 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabında inşaat maliyetleri ve müşterek giderler alması nedeniyle bunların tamamının 622. Satılan Hizmet Maliyetleri Hesabına devredilmesi yerine, bu hesapta yer alan sadece inşaat maliyetleri 622. Satılan Hizmet Maliyetleri Hesabına devredilmelidir. Müşterek giderlerin ise ayrıntılarına göre genel yönetim ,finansman ve diğer ilgili gelir tablosu hesaplarına devredilmelidir. Bu şekilde hazırlanacak gelir tablosu, satışlar, satışların maliyeti, faaliyet giderleri, finansman giderleri ve diğer gelir ve giderler de ayrıntılı olarak yer alacağından, analize uygun olacaktır.

Örnek: Öz inşaat A.Ş’nin 31.12.2010 tarihi itibariyle yapımını tamamladığı yıllara yaygın Yol inşaatı maliyet ve hasılat hesapları aşağıdaki gibidir.

170-YIL.YAY OKUL İNŞAAT ve ONARIM M ALİYETLERİ HS : 400.000,00

10.İnşaat Üretim Maliyetleri : 350.000,00

11 .Ortak Gider Payları : 50.000,00

770. Genel Yön.Gid. Payı : 35.000,00

780. Finansman Gid. Payı : 15.000,00

350. YIL. YAY. OKUL İNŞAATI HAKEDİŞ BEDELLERİ HESABI = 500.000,00

A. İnşaat Maliyeti ve Müşterek Giderlerin Devri

1. İnşaat Maliyeti ve Müşterek Giderlerin 622 Hesaba Devri

2. İnşaat Maliyeti ve Müşterek Giderlerin İlgili Hesaplara Devri

B- Hakedişlerin İlgili Hesaba Devri

V- SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Gelir Vergisi Kanunu’nun 42-43-44 maddelerinde yapılan düzenleme gereği, yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerinin vergilendirilme sisteminin farklı olması nedeniyle, yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerine ait dönem sonu işlemleri de farklılıklar içermektedir.

Yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerine ait dönem sonu işlemlerinde, biten işlerin tespiti, sonradan yıllara yaygın hale gelen inşaatların belirlenmesi, endirekt inşaat maliyetlerinin dağıtımı, müşterek genel giderlerin ve amortismanların, kanunen kabul edilmeyen giderlerin dağıtımı, diğer işlerden elde edilen gelirlerin belirlenmesi, malzeme miktar kontrollerinin yapılması, devam eden ve biten inşaatlara ait gerekli kayıtların yapılması işlemleri, dikkat edilmesi gereken hususlardır.

Mehmet ŞENLİK*

E-Yaklaşım / Aralık 2010 / Sayı: 216

(*)      Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu, Öğretim Görevlisi, SMMM

[1]  http://tdkterim.gov.tr erişim.07.11.2010

[2]  Şükrü KIZILOT; İnşaat Muhasebesi, Ankara 1994. s.3

[3]  İslam ÇANKAYA; İnşaat Muhasebesi, Ankara 1998 s.21-22

[4]  Mehmet ŞENLİK; İnşaat Muhasebesi, Maliye ve Hukuk Yayınları 3. Baskı Ankara 2010 s.394-396

[5]  Mehmet ŞENLİK; “Yıllara Yaygın İnşaat işlerinde Kanunen Kabul Edilmeyen Giderlerin Dağıtımı”, Mali Pusula, Aralık 2007, s.115.

[6]  Dn. 4. D.’nin, 30.05.1995 tarih ve E. 1994/4989, K. 1995/2383 sayılı; Dn. 4. D.’nin, 08.06.1994 tarih ve E. 1994/581, K. 1995/3495 sayılı Kararları.

[7] ŞENLİK, age, s. 447