Kayıtdışı ekonominin sonuçları ile mücadele etme noktasında alınan tedbirlerden biri de denetim imkânlarının artırılmasıdır.

I- GİRİŞ

Özelikle vergi denetimlerinin toplam mükellef grubu içerisinde %2 ila 3 arasında değiştiği dikkate alındığında, denetim kadrolarındaki artışın, vergi inceleme oranlarını yukarı çekeceği ve sonuçta kayıtdışı faaliyetlerin tespit ve denetim süreçlerinde iyileştirmeler getireceği açıktır.

Aynı tespitleri sosyal güvenlik uygulamaları açısından da görmemiz mümkündür. İki milyona yaklaşan işveren sayısının, mevcut sosyal güvenlik müfettişleri ve kontrol memurlarınca denetlenebilme olanağı yoktur. Buradaki sayısal artış da kaçak işçilikle mücadele başta olmak üzere, sigorta prim kayıp ve kaçağının önlenmesinde etkili olabilecektir.

İşbu yazımızda 2010 yılı içinde denetim kapasitesi artışı anlamında yapılan düzenlemeler ile 2011 bütçesinde öngörülen düzenlemelere yer verilecektir.

II- YAPILAN DÜZENLEMELER

A- 2010 YILI BÜTÇE KANUNU İLE GETİRİLEN DÜZENLEMELER

(KE) ve kayıtdışı istihdam ile mücadelede başarı kazanılması ve kayıtdışılığın azaltılması; kurumlar arası işbirliği ve eşgüdümün sağlanması ve etkin bir denetim sisteminin oluşturulmasında yatmaktadır.

2008-2010 dönemini kapsayan Kayıtdışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı çerçevesinde denetim kapasitesini güçlendirmek ve yaptırımların caydırıcılığını artırmak ve bu amaçla denetim kapasitesini geliştirmek bu stratejinin temel hedeflerinden biri olarak belirlenmiştir.

Bu anlamda, 2010 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’nun 22. maddesinin ikinci fıkrasına,

“Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği uyarınca asistan kadrolarına yapılacak atamalar,” ibaresinden sonra gelmek üzere,“Maliye Bakanlığı,  Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Gelir İdaresi Başkanlığı ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı’nın ilgili mevzuatları uyarınca vergi ve sosyal güvenlik alanlarında münhasıran teftiş, denetim ve soruşturma görevlerini yerine getirmek amacıyla ihdas edilmiş kadrolarından yardımcı ve stajyer kadrolarına yapılacak atamalar”

ibaresi eklenmiştir.

Böylelikle, Maliye Bakanlığı,  Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Gelir İdaresi Başkanlığı ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı’nın merkez ve taşra teşkilatlarında vergi ve sosyal güvenlik alanlarında münhasıran teftiş, denetim ve soruşturma görevlerini yerine getirmekle yetkili ve bu amaçla ihdas edilmiş kadrolarından yardımcı ve stajyer unvanlı kadrolarından (maliye müfettiş yardımcısı, hesap uzmanı yardımcısı, stajyer gelirler kontrolörü, Sosyal güvenlik müfettiş yardımcısı,  Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı müfettiş yardımcısı, iş müfettiş yardımcısı, vergi denetmen yardımcısı) boş bulunanlara yapılacak atamalar, Bütçe Kanunu’nda öngörülen sayı sınırlamaları dışına çıkarılmıştır.

Yasal düzenlemede belirtilen kurumlar, kendilerine tahsis edilen/edilecek atama iznini kullanma yetkisi dışında ayrıca denetim kadrolarına yapacakları atamada mevcut atama sınırlamalarından muaf hale gelmiş bulunmaktadırlar.

Böylelikle Mart-2010 dönemi itibariyle yaklaşık 2000 boş denetim kadrosuna eleman alınması, bütçe sınırlamalarına takılmadan mümkün hale gelebilecektir.

B- 2011 BÜTÇE KANUNU İLE GETİRİLECEK DÜZENLEME

TBMM’ye sunulan 2011 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısında da 2010 yılında sürdürülen denetim kadrosu sayısının artırılması suretiyle denetim kapasitesinin genişletilmesi yönündeki irade aynen devam ettirilmektedir.

Kanun tasarısının “Kadroların Kullanımına İlişkin Esaslar” başlıklı 22. maddesi 2. fıkrasında yapılan düzenlemede,

“(2) … Maliye Bakanlığı,  Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Gelir İdaresi Başkanlığı ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı’nda münhasıran vergi ve sosyal güvenlik alanlarında istihdam edilecek yardımcı, stajyer ve kontrol memuru kadrolarına yapılacak atamalar, … birinci fıkrada yer alan sınırlamalara tâbi değildir.”

hükümlere yer verilmiştir.

2010 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’nda yer alan hükümden daha geniş kapsamlı yeni düzenleme ile 2011 yılı içerisinde sınırlamaya tabi olmaksızın yapılabilecek denetim kadroları genişletilmiş ve böylelikle gerek fiili olarak denetim yapanlar ve gerekse idari uygulama ve politika birimlerinde görevli olanların atamalarında da sınırlama kaldırılmıştır.

Sınırlamaya tabi olmadan atama yapılabilecek kadrolar, MB ve GİB’de maliye müfettiş yardımcısı, hesap uzman yardımcısı, stajyer gelirler kontrolörü, vergi denetmen yardımcısı, gelir uzman yardımcısı, devlet gelir uzman yardımcısı; SGK’da başkanlık müfettiş yardımcısı sosyal güvenlik uzman yardımcısı, kontrol memurları, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nda Bakanlık müfettiş yardımcısı, iş müfettiş yardımcısı, çalışma uzman yardımcısı, iş sağlığı ve güvenliği uzman yardımcısı, yurt dışı işçi hizmetleri uzman yardımcısı olarak sayılabilecektir.

Yukarıda yer verilen kadrolara yapılacak atama ile vergi ve sosyal güvenlik alanlarında istihdam edilen ve münhasıran bu alanlara ilişkin denetim, teftiş, soruşturma, uygulama yapma ve politika tespiti alanlarında görevli olanların istihdam edilmesinde, bir sınırlama uygulanmayacaktır.

III- SONUÇ

Kayıtdışılıkla mücadelede, devlet organlarının gösterdikleri hassasiyet ve çaba, önemli bir eşiğin aşıldığını da kanıtlamaktadır. Bir sorun olarak ekonomik kalkınma, rekabet şartlarının iyileştirilmesi ve kaynakların etkin tahsisi ile sürdürülebilir bir büyüme hedefi içerisinde, kayıtdışı ekonominin kayda alınması ve kararlılıkla yol alınması gerekir.

Bu süreçte sadece devletin değil, toplumsal tüm katmanların katılımı ile ele alınacak bir mücadele stratejisi, kalıcı bir çözümün temel anahtarı olacaktır.

Mustafa ÇOLAK*

Yaklaşım

*  Maliye Bakanlığı, Daire Başkanı