Giriş
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (1) ile temel olarak Devlet memurları ve diğer kamu görevlileri, hizmet akdine dayalı ücretle çalışanlar, tarımsal işlerde ücretle çalışanlar, kendi hesabına çalışanlar ve tarımsal alanda kendi hesabına çalışanları kapsayan beş ayrı emeklilik rejiminin, aktüeryal olarak hak ve yükümlülüklerin eşit olacağı tek emeklilik rejiminde buluşturulması amaçlanmıştır.(2)
Bu doğrultuda kanun koyucu banka sandıklarından aylık almakta olan kişileri de sosyal güvenlik sistemi kapsamına dahil etmek istemiş ve 5510 sayılı Kanunun Geçici 20''''nci maddesi ile gerekli düzenlemeyi gerçekleştirmiştir. Söz konusu banka, sigorta ve reasürans şirketleri çalışanlarına oluşturdukları yardımlaşma sandıklarıyla daha iyi şartlarda emekli olma ve daha yüksek aylık alma imkânı sunuyordu. Ayrıca sağlık hizmetleri konusunda da emeklilerine sosyal güvenlik kuruluşlarında olmayan hizmetler sunmakta idi. Bu nedenle bu banka sandıklarından faydalananlar söz konusu düzenlemeye karşı çıkmışlardır. Ayrıca kamuoyunda da söz konusu sandıkların SGK''''ya devrinin zaten bütçe gelir gider dengesini sağlayamayan (3) SGK''''yı daha da zor duruma düşüreceği tepkisi oluşmuştu. Bu yazımızda sayısı 20''''ye yakın olan (4) bu banka sandıklarının SGK'''' ya devrinin zaten açık vermekte olan sosyal güvenlik sistemimize mali açıdan bir zarar verip vermeyeceği konusu irdelenecektir.
1.Banka Sandıklarının SGK'ya Devri ile İlgili Kanun Düzenlemeleri
SGK''''ya devri planlanan bu sandıkların sosyal güvenlik sistemimize devri yeni bir teşebbüs olmayıp ve bu yöndeki çabalar uzunca bir zamandır süregelmektedir.
1.1. Sosyal Sigortalar Kanunu (SSK) ve Bankacılık Kanunu'ndaki Düzenlemeler
SSK''''da değişiklik yapan 11.05.1976 tarih 1912 sayılı Kanun ile, Geçici 20. madde sandıklarının, Sosyal Sigortalar Kurumu''''na devri öngörülmüş ise de, Anayasa Mahkemesi''''nce söz konusu düzenlemenin Anayasa''''nın 2, 48 ve 53. maddelerine aykırılık teşkil ettiği gerekçesiyle 25.01.1977 tarih ve E.1976/36, K.1977/2 sayılı Karar ile iptal edilmiştir.
Aradan geçen 20 yıllık sürecin arkasından 5411 sayılı Bankacılık Kanunu'''' nun (5) Geçici 23. maddesi kapsamındaki devir düzenlemesi de yine Anayasa Mahkemesi''''nce 22.03.2007 tarih ve E.2005/139, K.2007/33 sayılı kararı ile iptal edilmiştir. Kararda:
"İlgili madde hükmünde devrin iştirakçilerin 506 sayılı Yasa''''ya göre emsallerine uygun olarak intibaklarının yapılması suretiyle gerçekleştirilmesinin öngörüldüğü,
Esas itibariyle düzenlemeyle hak sahiplerinin sosyal güvenlik haklarını ortadan kaldırılmadığı gibi sandıkların varlıklarının da sona erdirilmediği,
506 sayılı Yasa''''nın öngördüğünün üzerinde sağlanmış olunan sosyal sigorta haklarının sandıklarca ödenmesine devam edilmesine kısıtlama getirilmediği,
Ancak kural gereği devir tarihi itibariyle devredilen kişilerle ilgili olarak yükümlülüklerin peşin değerinin hesaplanarak karşılığının borçlandırılması ve devir olunan aktif iştirakçiler nedeniyle prim gelirleri yönünden de büyük kayba maruz kalınması karşısında, sandıkların ödeme güçlüğüne düşebilecekleri, bu durumda hak kaybına uğrayan kişilerin korunması için gerekli düzenlemelerin yapılmasının sosyal hukuk devleti ilkesinin bir gereği olduğu, dolayısıyla da Anayasa''''nın 2. maddesine aykırılık nedeniyle düzenlemenin tümüyle iptalinin gerektiği," belirtilmiştir.(6)
1.2. 5510 Sayılı Kanundaki Düzenlemeler
Banka Sandıklarının SGK''''ya devri 5510 sayılı Kanun''''un Geçici 20. maddesinde düzenlenmiştir. Kanun metninde temel olarak aşağıdaki düzenlemelere yer verilmiştir:
- Söz konusu sandıkların aktif pasif iştirakçileri ile bunların hak sahiplerinin 01.01.2008 tarihinden itibaren herhangi bir işleme gerek kalmaksızın üç yıl içinde (bu sürenin BKK ile en fazla iki yıl uzatılabilmesi kaydıyla) Sosyal Güvenlik Kurumu''''na devredilerek 5510 sayılı Kanun kapsamına alınmaları ve devir tarihi itibariyle de sandık iştirakçilerinin Kanun''''un 4. maddesinin (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmaları hüküm altına alınmıştır.
- Kanunda belirtilen kişilerden oluşacak bir komisyon her bir sandık için sandıktan ayrılan iştirakçiler de dahil olmak üzere, devir tarihi itibarıyla devredilen kişilerle ilgili olarak, sandıkların 5510 sayılı Kanun kapsamındaki sigorta kolları itibariyle gelir ve giderleri dikkate alınarak yükümlülüğünün peşin değeri hesaplayacaklardır.
- Belirlenen peşin değer, onbeş yıldan fazla olmamak üzere, sandıklardan ve bu sandık iştirakçilerini istihdam eden kuruluşlardan müteselsilen Kurum''''ca tahsil edilecektir.
- Devir işlemi tamamlandıktan sonra, sandıklarca ödenen aylık ve gelirlerin, 5510 sayılı Kanun''''un yürürlük tarihinden önceki süreler için 506 sayılı Kanun, yürürlük tarihinden sonraki süreler için 5510 sayılı Kanun hükümleri uygulanmak suretiyle hesaplanacak aylık ve gelirlerin üzerinde olması halinde söz konusu farklar, peşin değer hesabında dikkate alınır ve Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ilgililere ödenmeye devam olunur.
- Hak sahiplerinin Sosyal Güvenlik Kurumu''''na devrinden sonra vakıf senedinde bulunmasına rağmen karşılanmayan diğer sosyal hakları ve ödemeleri ise, sandıklar ve sandık iştirakçilerini istihdam eden kuruluşlarca karşılanmasına devam edilecektir.
2.Banka Sandıklarının Devrinin SGK''''nın Gelir-Gider Dengesine Etkisi
5510 sayılı Kanun''''un Geçici 20''''nci maddesindeki düzenleme uyarınca halen banka sandıklarından aylık almakta olan personelin aylıklarında her hangi bir düşüş gerçekleşmeyecektir. Dolayısıyla bu kişilerin mali bir kaybı olmayacaktır. Peki SGK açısından durum nedir?
2.1. 5510 Sayılı Kanundaki Düzenlemenin Bankacılık Kanunu''''ndaki Düzenlemeden Farkı Nedir?
5411 sayılı Bankacılık Kanunu''''nun Geçici 23''''üncü maddesi doğrultusunda banka sandıklarından SSK''''ya devredilecek personele SSK''''daki emsallarine göre intibakları yapılarak SSK tarafından ödeme yapılacak başka bir fark ödenmeyecekti. Banka sandıklarından hali hazırda almış oldukları maaş ile SSK''''dan alacakları maaş arasındaki farkı banka sandıkları ödeyecekti.
Ancak 5510 sayılı Kanunun Geçici 20''''nci maddesinde banka sandıklarından devralınan personelin SGK''''dan alacakları aylıklardaki banka sandıkları arasındaki fark SGK tarafından ödenecektir.
2.2. Banka Sandıklarının Devir Süreci Nasıl İşleyecek?
Kamuoyunda banka sandıklarının SGK'''' ya devrinin zaten gelir gider dengesi yeterince bozuk olan kurumun bütçe yapısını daha da bozacağına ilişkin bir inanç bulunmaktadır. Gerçekten durum böyle midir? 5510 sayılı Kanun''''un Geçici 20''''nci maddesindeki düzenlemeler doğrultusunda banka sandıklarının devri aşağıdaki şekilde gerçekleşecektir:
2.2.1. Sandıkların Peşin Değerinin Hesaplanması:
Kanunda belirtilen kişilerden oluşacak bir komisyon, her bir sandık için sandıktan ayrılan iştirakçiler de dâhil olmak üzere, devir tarihi itibarıyla devredilen kişilerle ilgili olarak, sandıkların bu Kanun kapsamındaki sigorta kolları itibariyle gelir ve giderleri dikkate alınarak yükümlülüğünün peşin değeri hesaplanacak.
Bu hesaplamada banka sandıklarından aylık almakta olan kişilerin ne kadar yaşayacakları yetim aylığı alacaklar var ise bunların ne kadar alacağı gibi aktüeryal hesaplamalar yapılacaktır.
2.2.2. Peşin Değerin SGK Tarafından Tahsili:
Komisyon tarafından hesaplanan bu peşin değeri SGK 15 yıla kadar yıllık eşit taksitlerle her yıl için ayrı ayrı Hazine Müsteşarlığınca açıklanacak Türk Lirası cinsinden ıskontolu ihraç edilen Devlet iç borçlanma senetlerinin yıllık ortalama nominal faizi üzerinden,
a) Sandıklardan
b) Ve bu sandık iştirakçilerini istihdam eden kuruluşlardan
müteselsilen tahsil edecektir.
2.3. SGK Açısından Risk Taşıyan Bir Unsur Bulunmakta mıdır?
Kanundaki düzenleme doğrultusunda banka sandıklarının devrinin SGK açısından bir risk yaratması düşünülemez. Çünkü kurum tarafından ödenecek farklarda dahil olmak üzere banka sandıklarından yararlananlara yapılacak ödeme peşin değer olarak hesaplanarak yine sandıklardan tahsil edecektir. Ancak SGK için hiçbir risk yok denilebilir mi?
2.3.1. Peşin Değerin Hesaplanmasındaki Risk:
Banka sandıklarının peşin değeri her vakıf için vakıf senedinde öngörülen şekilde hesaplanacaktır.
Ancak sayısı yirmiye yakın vakfın her birisinin ayrı vakıf senedi ve bu senetlerde emeklilerin farklı hakları bulunmaktadır. Dolayısıyla peşin değerin yanlış hesaplanma ihtimali bulunmaktadır. Ve yanlış hesaplanması durumunda banka sandıklarından yararlananlar tarafından açılacak davalarda sandıkların devri gerçekleşmiş olacağından muhatap SGK olacaktır.
2.3.2. Peşin Değerin SGK Tarafından Tahsilindeki Risk:
Banka sandıklarının aktüeryal hesaplamalarında sorunlar bulunduğu, bazı sandıkların iştirakçilerine gerçekleştirdiği ödemelerde sorunlar yaşamakta olduğu veyahut bu sandıkların aktif pasif oranlarının sosyal güvenlik sistemi gibi kötüye gitmekte olduğu 5411 sayılı Bankacılık Kanunu''''nun Geçici 23''''üncü maddesi ile ilgili Anayasa Mahkemesi Kararında yer almaktadır.
Her ne kadar hesaplanacak peşin değerin sandıklardan tahsil edilmemesi durumunda sandık iştirakçilerini istihdam eden kuruluşlardan müteselsilen tahsil edileceği Geçici 20''''nci maddede öngörülmüş olsa da SGK gerekli tahsilatı sağlayamaz ise uzun sürebilecek yargı aşaması başlamış bulunacaktır. Ancak sandıkların devri gerçekleşmiş olduğundan dolayı SGK devraldığı kişilere ödeme yapmaya devam edecektir.
Sonuç
Toplumu tek bir sosyal güvenlik çatısı altında toplamayı gerçekleştirmek amacıyla kanun koyucu banka sandıklarından aylık almakta olan kişileri de sosyal güvenlik sistemi kapsamına dahil etmek istemiş ve bu isteğini 5510 sayılı Kanunun Geçici 20''''nci maddesi ile gerçekleştirmiştir. Kanundaki düzenlemede şu sonuçlara ulaşılabilir:
- Söz konusu devir hemen gerçekleşmeyecektir.
Bu sürecin 2011 yılına kadar hatta 2013 yılına kadar uzama ihtimali bulunmaktadır. Bu süreç içerisinde banka sandıkları aylık ödemeye devam edeceklerdir.
- Devir işleminden sonra banka sandıklarından emekli aylığı alanların SGK'''' dan ödenecek olan aylıklarında bir azalma meydana gelmeyecektir.
SGK''''nın banka sandığının peşin değerini hesaplamasında ve peşin değerin sandıklardan tahsilatı konusunda bazı problemler yaşama ihtimali olduğu açıktır. Bu nedenle önlemler alınmalıdır. Aksi halde Sosyal Güvenlik Kurumu''''nun amaçlarından birisi olan sosyal güvenlik sisteminde gelir ve gider arasındaki farkın azaltılması amacından uzaklaşılacaktır.(7)
Hilmi Bahadır BARÇIN
(Sayıştay Denetçisi)
Lebib Yalkın Yayınları
---------o---------
(1) 16.06.2006 tarihli ve 26200 sayılı Resmi Gazete''''de yayımlanmıştır.
(2) 5510 sayılı Kanun ile ilgili Plan Bütçe Komisyon Raporu.
(3) Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre kurumun 2009 yılın bütçesinin 106 milyon TL olarak gerçekleştiği ancak, bütçenin % 44''''ünü teşkil eden 47 milyon TL''''lik bir tutarın merkezi bütçeden yapılan transferlerle gerçekleştirildiği görülmektedir.
(4) Akbank Vakfı, Ziraat ve Halk Bank. Men. San., İş Bankası Mens. Emekli San., Garanti Bankası Sandığı, Anadolu Sigorta Sandığı, Vakıflar Bankası Sandığı, Yapı ve Kredi Bankası San., İmar Bankası Sandığı, Şeker Sigorta Sandığı, Pamukbank Sandığı, T. Sınai Kalkınma Ban. San., Şekerbank Sandığı, TOBB Personeli Emeklilik San., Milli Reasürans Sandığı, Eskişehir Bankası Sandığı, Dış Ticaret Bankası Sandığı, Genel Sigorta Sandığı.
(5) 01.11.2005 tarihli ve 25983 sayılı Resmi Gazete''''de yayımlanmıştır.
(6) Bülent ÇİTÇİ, Sosyal Güvenlik Sisteminin Yeniden Yapılandırılması: Vakıf Sandıkları, Yaklaşım, Ocak 2010, Sayı: 205.
(7) SGK, 2009 yılı Faaliyet Raporu s.129.
