5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun(1) 90. maddesinin birinci fıkrası hükmü gereğince; kamu idareleri ile döner sermayeli kuruluşlar ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşlar, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar, ihale yoluyla yaptırdıkları her türlü işleri üstlenenleri ve bunların adreslerini onbeş gün içinde Kurum’a bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır.

I- GİRİŞ

Yine 5510 sayılı Kanun’un 85. maddesinin ikinci fıkrasında yapılan düzenlemeye göre Kurum’a(2); kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar ile bankalar tarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan her türlü işlerden dolayı yeterli işçiliğin bildirilmiş olup olmadığına ilişkin araştırma yapma yetkisi verilmiştir.

5510 sayılı Kanun’un 85. maddesinde belirtilen kurum ve kuruluşlardan ihale yoluyla alınan işler, iş üstlenen işverenlerin ya Kurum’da mevcut olan devamlı işyeri sigortalılarıyla ya da ihale konusu işten dolayı ayrıca sigortalı çalıştırmasıyla sonuçlandırılabilir. İhale konusu işin, işverenin Kurum’da bir işyerinin mevcut olmaması ve dışarıdan işçi çalıştırma suretiyle ikmal edilmesi halinde, işveren tarafından ihale konusu iş nedeniyle Kurum’da geçici bir işyeri dosyasının tescil ettirilmesi ve işçilik bildirimlerinin bu geçici işyeri dosyası üzerinden yapılması gerekir. Burada Kurum’ca yapılacak araştırma işlemi sonucunda hesap edilecek asgari işçilik miktarı ile Kurum’da tescil edilen işyeri dosyası kapsamında bildirilen işçilik miktarı mukayese edilir. Bu karşılaştırma neticesinde Kurum’a eksik bildirildiği tespit edilen sigorta primine esas kazanç miktarı ile bu miktar üzerinden hesaplanacak gecikme cezası gecikme zammı ödenmek üzere işverene tebliğ edilir. Kurum’a bildirilen işçilik miktarının, yapılacak araştırma sonucu hesap edilecek asgari işçilik miktarından fazla olması durumunda başka bir işleme gerek kalmaksızın ilişiksizlik belgesi verilir. İhale makamlarından alınan ihale konusu işin, işveren tarafından Kurum’da mevcut olan devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığını beyan edilmesi halinde bu kez devamlı işyeri ve sigortalıları yönünden Kurum’un ilgili ünitesi tarafından gerekli araştırmalar yapılır.

II- ÇALIŞTIRILACAK KİŞİ VE GÜN SAYISININ BELLİ OLDUĞU İHALE KONUSU İŞLERİN ARAŞTIRILMASI

Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hak Edişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmeliğin(3) 7. maddesinin beşinci fıkrasında yapılan değişikliğe(4) göre ihale konusu işle ilgili olarak ünitece yapılacak araştırma işlemi sonucunda, Kurum’a yeterli işçilik bildirilmiş olduğunun veya Kurum’ca belirlenecek yöntemlere göre ünitece, ihale konusu işin işverene ait devamlı işyeri sigortalıları ile yapıldığının anlaşılması halinde, işverenlerin ve varsa alt işverenlerinin defter ve belgeleri incelenmeyebilir.

Söz konusu Yönetmelikte yapılan değişiklik gereğince işveren tarafından ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığının beyan edilmesi durumunda, Kurum’un ilgili ünitesi tarafından yapılacak araştırımda ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığının anlaşılması halinde, işverenin defter ve belgeleri incelenmeksizin, ihale konusu işin yapıldığı süre içinde söz konusu işyerinden Kurum’a borcun bulunmaması kaydıyla başka bir işleme gerek kalmaksızın ilişiksizlik belgesi verilir.

İşverenin defter ve belgeleri incelenmeksizin Kurum’un ilgili ünitesi tarafından yapılacak araştırmada devamlı mahiyetteki işyerinin ihale konusu işin alınmasından önce tescilli olup olmadığı, devamlı mahiyetteki işyerinin faaliyet konusu ile ihale konusu işin birbiriyle uyumlu olup olmadığı hususlarının belirlenmesi gerekir. Bunun yanında devamlı mahiyetteki işyerinin faaliyetine devam etmesinin ihale konusu işe bağlı olmaması, ihale konusu işten bağımsız olarak faaliyetine devam ettirmesi gerekecektir.

Devamlı mahiyetteki işyerine Kurum’ca verilen iş kolu kodu, ihale konusu işle uyumlu olamamakla birlikte iş kolu kodu hatalı tespit edilmiş olabilir. Bu durumda öncelikle devam işyerinin iş kolu kodunun işyerinde yapılan işe uygun olarak verildiğinin belirlenmesi gerekir. Yapılan tespit sonucunda, devamlı mahiyetteki işyerinde ihale suretiyle yapılan işin konusunda bir faaliyet yapıldığının anlaşılması halinde, Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim Tarifesi’ndeki hükümler dikkate alınarak gerekmesi halinde devamlı mahiyetteki işyerinin işkolu kodu 5510 sayılı Kanun’un 83 ve 84. maddelerine göre değiştirilir(5).

İhale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığının beyan edilmesi durumunda yukarıda açıklanan genel araştırmaların yanında ihale sözleşme veya şartnamesinde ihale konusu işte çalışacak kişi/gün sayısının belli olması veya idarece ihale konusu işte kimlerin çalıştığının ismen Kurum’a bildirildiği hallerde, ihale konusu işte çalıştırılması gereken kişi/gün sayısı kadar Kurum’a bildirim yapıldığının veya idarece ihale konusu işte çalıştırıldığı bildirilen kişilerin sigortalılıklarının sağlandığının anlaşılması halinde, ihale konusu işin devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapılıp yapılmadığının tespiti için ayrıca denetim elemanı incelemesine gidilmeyecek, işverenin ihale konusu işin yapıldığı döneme ilişkin olarak Kurum’a borcunun da bulunmaması halinde ilişkisizlik belgesi verilecektir.

İhale konusu işin faaliyet dönemi içinde ihale sözleşme ve şartnamesinde işçi sayısının altında bir bildirimde bulunulduğunun tespit edilmesi halinde, ihale makamı ile yazışma yapılarak eksik bildirimlerin nedeni araştırılır. Yapılacak yazışmada işveren tarafından Kurum’a verilmiş olan aylık prim ve hizmet belgelerinin ihale makamına verilmiş olup olmadığı, verilmişse prim ve hizmet belgesinde kayıtlı sigortalıların dışında başka sigortalı çalıştırılıp çalıştırılmadığı ve eksik bildirimin nedenleri sorulur. İhale makamından alınan yazıda, Kurum’a verilen aylık prim ve hizmet belgesinde kayıtlı sigortalıların dışında başka işçilerin çalıştırıldığının bildirilmesi halinde, hizmetleri ve kazançları Kurum’a bildirilmediği anlaşılan kişilerle ilgili aylık prim ve hizmet belgelerinin verilmesi işverenlerden bir ay süreli bir tebligatla istenir. Belgelerin verilmemesi veya eksik verilmesi halinde bu belgeler Kurum’ca re’sen düzenlenir. Kurum’a verilen belgelerde kayıtlı sigortalıların dışında başka sigortalıların çalıştırıp çalıştırılmağına ilişkin ihale makamından istenilen bilgilere karşılık ihale makamı gönderdiği yazılarda sadece sigortalı sayısını belirtebileceği gibi bazen de sigortalı sayısının yanında çalıştırılanların kimlik bilgilerine de yer vermiş olabilir.

İhale makamı tarafından çalışanların kimlik bilgileri yer almamakla birlikte sigortalı sayısı ve kazançlar bildirilmiş ise bildirilen prime esas kazanç tutarı üzerinden, sadece sigortalı sayısının bildirilmesi durumunda ise sigorta primine esas kazancın alt sınırı üzerinden bildirilmeyen sigortalı sayısına göre hesaplanacak prime esas kazanç tutarı üzerinden asıl veya ek prim tahakkuk belgesi düzenlenerek tahakkuk eden primlerin bir ay içinde ödenmesi işverenden talep edilir.

İhale makamı tarafından sigortalı sayısının yanında çalıştırılanların kimlik bilgilerine de yer verilmesi durumunda işveren tarafından ihale makamının yazısında belirtilen bilgilere uygun olarak düzenlenen aylık prim ve hizmet belgelerinin bir aylık süre içinde Kurum’a verilmesi durumunda bu prim ve hizmet belgeleri işleme konulur. İşveren tarafından bir aylık süre içinde ihale makamından alınan bilgiler doğrultusunda aylık prim ve hizmet belgesi verilmemiş ise ihale makamınca sigortalı sayısının yanında kazanç tutarları da bildirilmiş ise bildirilen prime esas kazanç tutarı üzerinden asıl veya ek aylık prim ve hizmet belgeleri Kurum’ca re’sen düzenlenerek işleme konulur. İhale makamınca kimlik bilgileri verilen sigortalıların prime esas kazanç tutarı bildirilmemiş ise sigorta primine esas kazancın alt sınırı üzerinden bildirilmeyen sigortalı sayısına göre hesaplanacak prime esas kazanç tutarı üzerinden asıl veya ek aylık prim ve hizmet belgeleri Kurum’ca re’sen düzenlenerek işleme konulur.

İhale makamı tarafından alınan bilgi ve belgelerde sigortalıların hizmetlerinin veya kazançlarının Kurum’a bildirilmediği veya eksik bildirildiğinin anlaşılması nedeniyle, asıl veya ek aylık prim ve hizmet belgesi ya da prim tahakkuk belgesi düzenlenen her bir ay için, belgelerin asıl veya ek nitelikte olup olmadığı, işveren tarafından düzenlenip düzenlenmediği hususları dikkate alınmaksızın 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (4) numaralı alt bendi uyarınca; aylık asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezası uygulanır.

Bunun yanında ihale makamı tarafından alınan yazılarda sigortalıların kimlik bilgilerine de yer verilmiş olması halinde, bu sigortalıların sigortalı işe giriş ve işten ayrılış bildirgeleri yönlerinden de gerekli kontroller yapılarak, 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin durumuna uygun alt bendi ile aynı fıkranın (j) bendi uyarınca idari para cezası uygulanır. İşlemlerin bu şekilde yapılmasının ardından, tahakkuk eden primlerinin ve idari para cezalarının tahsilinden sonra ilişiksizlik belgesi verilecektir.

III- SONUÇ

5510 sayılı Kanun’un 85. maddesinde belirtilen kurum ve kuruluşların ihale suretiyle yaptırdıkları işlere karşılık, katma değer vergisi hariç, malzeme fiyat farkı ve akreditif bedeli dahil olmak üzere işverene ödeyecekleri hak edişlerinden Kurum’a idari para cezası, prim ve prime ilişkin borçlarının mahsup edilmesinin yanında işverenin ihale makamına verdiği kesin teminatlarının işverenlerin ihale konusu işle ilgili olarak Kurum’a olan borçlarına karşılık tutulması söz konusudur. İşveren tarafından, idareye ihale konusu işle ilgili olarak Kurum’a borcunun bulunmadığına dair ilişiksizlik belgesi ibraz edilmedikçe işverene ait kesin teminat iade edilmez.

Kurum ünitesi tarafından, ihale konusu işle ilgili olarak yapılacak araştırma işlemi sonucunda, yeterli işçilik bildirilmiş olduğunun ve işi üstlenenin ihale konusu işle ilgili olarak Kurum’a borçlarının bulunmadığının anlaşılması halinde, ilişiksizlik belgesi düzenlenir. İhale konusu işin, işverenin Kurum’da daha önceden tescil edilmiş olan devamlı mahiyetteki işyeri sigortalıları ile yapıldığının beyan edilmesi üzerine Kurum’ca devamlı işyeri ve sigortalıları ile ilgili olarak yapılan araştırma sonucu ihale konusu işin devamlı işyeri sigortalıları ile yapıldığının anlaşılması halinde ihale konusu işin yapıldığı sürede işverenin prim ve diğer borçlarının bulunmaması kaydıyla ilişiksizlik belgesi verilerek kesin teminatı çözülür. Kurum’ca, ilişiksizlik belgesinin verilmiş olması, işverenin ve varsa alt işverenin Kurum işlemlerinden dolayı ibra edildiği anlamını taşımaz. Kurum,  her zaman işverenin ve varsa alt işverenlerin defter ve belgelerini incelemeye ve Kanun hükümlerine göre işlem yapmaya yetkilidir.

Süleyman TUNÇAY*

Yaklaşım

*          Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

(1)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         Bu yazıda geçen (Kurum) ibaresi (Sosyal Güvenlik Kurumu’nu) ifade eder.

(3)         29.09.2008 tarih ve 27012 (2. mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)         13.03.2010 tarih ve 27520 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yönetmelik.

(5)         Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim Tarifesi; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 83. maddesine göre, Bakanlar Kurulu’nca 22.09.2008 tarihinde kararlaştırılarak 29.09.2008 tarih ve 27012 (2. mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulmuştur.