Türkiye’de çalışma isteğinde olan yabancı statüsündeki Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan şahıslar Türkiye’de çalışabilmeleri için 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun(1) ile Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği(2) ve Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelik(3) hükümleri çerçevesinde izin almak zorundadırlar.

I- GİRİŞ

Söz konusu Kanun ve Yönetmelik hükümleri çerçevesinde izin alınmadan çalışan veya çalıştırılanlara idari para cezası uygulanmaktadır. Fiilin tekrarı hâlinde, idarî para cezasının bir kat artırılarak uygulanmasının yanı sıra, bağımsız çalışan yabancının varsa işyeri veya işyerleri kapatılmaktadır. Bununla beraber söz konusu çalışma iznini almakla beraber çalışan veya çalıştırılan yabancı konumuna göre ilgili sosyal güvence kapsamında sigortası yapılacaktır.

Bu cümleden hareketle “Ülkemizde çalışan yabancıların sosyal güvenliği nasıl belirlenir?” konusu makalemizde izah edilecektir.

II- ÜLKEMİZDEKİ YABANCILARIN SİGORTALILIĞI

Ülkemizde çalışan yabancıların sigortalılığı yabancının hizmet akdi ile bir işverene bağımlı çalışması veya işvereni olmadan bağımsız çalışmasına göre ayrı ayrı değerlendirilir. Buna göre;

A- İŞVERENE BAĞLI ÇALIŞAN YABANCILARDAN SOSYAL SİGORTAYA TABİ OLANLAR

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun “Sigortalı sayılanlar” başlıklı 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde; “Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar” sigortalı sayılır denilmiştir. Aynı maddenin ikinci fıkrasının (c) bendinde, sigortalı sayılanlara ilişkin hükümlerin; “Mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar” hakkında da uygulanacağı belirtilmiştir. Buna göre, yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderildiğini ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyenler ile mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış bir ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere ülkemizde hizmet akdi ile bir veya birden fazla işverene bağlı olarak çalışan yabancılar, 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre sosyal sigortalar kapsamında bulunmaktadırlar. 

Bununla beraber, 5510 sayılı Kanun’un “Sigortalı sayılmayanlar” başlıklı 6. maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinde “Yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tâbi olanlar bu Kanun’un kısa ve uzun vadeli sigorta kolları hükümlerinin uygulanmasında 4 ve 5. maddelere göre sigortalı sayılmazlar.” denilmiştir.  Bu çerçevede, yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderildiğini ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyenler ile mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış bir ülke uyruğunda(4) olan yabancılar, ülkemizde hizmet akdi ile bir veya birden fazla işverene bağlı olarak çalışmaları durumunda 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre sigortalı sayılmayacaklardır.

Ayrıca hizmet akdi çerçevesinde çalıştırılan yabancı 25.08.1999 tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun “İşsizlik sigortasının amaç ve kapsamı ile yetkili, görevli ve sorumlu kuruluşlar” başlıklı 46. maddesinin 17.04.2008 tarihli ve 5754 sayılı Kanun’un 90. maddesiyle değişik ikinci fıkrasında; “Bu Kanun, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ile ikinci fıkrası kapsamında olanlardan bir hizmet akdine dayalı olarak çalışan sigortalıları ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici 20. maddesinde açıklanan sandıklara tabi sigortalıları kapsar.” hükmü gereği yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderildiğini ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyenler ile mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış bir ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere ülkemizde hizmet akdi ile bir veya birden fazla işverene bağlı olarak çalışan yabancılar, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu hükümlerine tabi bulunmaktadırlar.

B- BAĞIMSIZ ÇALIŞAN YABANCILARDAN SOSYAL SİGORTAYA TABİ OLANLAR

5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fırkasının (b) bendinde, köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan; “Ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar, gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar, anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları, tarımsal faaliyette bulunanlar sigortalı sayılırlar.” denilmiştir. Buna göre, vatandaşı olduğu ülkede sosyal güvenlik kurumuna tabi bir çalışması bulunmayan bu kuruluşlardan emekli olmayan veya ülkesinde sosyal güvenlik kuruluşu bulunmayanlardan Türkiye’de bağımsız çalışması bulunanlar ile Türkiye’de bağımsız çalışması bulunanlardan vatandaşı olduğu ülkede sosyal güvenlik şemsiyesi altında bulunduğunu belgelemeyen yabancılar, 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre sosyal sigortalar sistemine tabidirler.

Bununla beraber 5510 sayılı Kanun’un 6. maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinde sigortalı sayılmayanlar belirtilmiştir. Buna göre, Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tâbi olanlar sigortalı sayılmamaktadır. Bu bağlamda, ülkemizde bağımsız çalışması bulunan, ancak bu çalışmasından önce vatandaşı bulunduğu ülkede sosyal güvenlik kuruluşlarına prim ödeyen ve prim ödemeye devam eden, bu kuruluşlardan emekli olan, vatandaşı olduğu ülkede sosyal güvenlik kurumlarına prim ödediklerini ve ödemelerinin devam ettiğini veya emekli aylığı aldıklarını yeminli tercüme bürolarınca veya mahalli konsolosluklar aracılığıyla tercüme edilmiş hizmet cetveli veya aylık kağıdıyla belgelemeleri durumunda sigortalı olmayacaklardır.

III- SONUÇ 

Sonuç olarak; vatandaşı olduğu ülkede sosyal güvenlik kurumuna tabi bir çalışması bulunmayan bu kuruluşlardan emekli olmayan veya ülkesinde sosyal güvenlik kuruluşu bulunmayanlardan Türkiye’de bağımsız çalışması bulunanlar ile Türkiye’de bağımsız çalışması bulunanlardan vatandaşı olduğu ülkede sosyal güvenlik şemsiyesi altında bulunduğunu belgelemeyen yabancılar, 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre sosyal sigortalar sistemine tabidirler. Yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderildiğini ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyenler ile mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış bir ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere ülkemizde hizmet akdi ile bir veya birden fazla işverene bağlı olarak çalışan yabancılar, 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre sosyal sigortalar ve 4447 sayılı Kanun hükümlerine göre de işsizlik sigortası kapsamında bulunmaktadırlar.

Bununla beraber; ülkemizde çalışacak yabancıların söz konusu Kanun ve Yönetmelik çerçevesinde izin almaları gerektiği belirtilmişti. Her ne kadar söz konusu izin yabancının çalışması için olmazsa olmaz bir kaide olsa da izin alınmadan çalıştırılanın sosyal güvenliği izne bağlı olmadığı için yabancı çalıştırılırken tespit edilmesi halinde çalıştırılan yabancı sigortalı hakkında izin alınmadan çalıştırılması için uygulanan idari para cezalar haricinde ayrıca bir de 5510 sayılı Kanun’a göre kaçak sigortalıdan dolayı idari para cezası uygulanacaktır.

Ersin UMDU*

Yaklaşım

*  Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi

(1)   06.03.2003 tarih ve 25040 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)   29.08.2003 tarih ve 25214 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)   29.08.2003 tarih ve 25214 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)   Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti,  Danimarka, Gürcistan, Fransa, Hollanda, İngiltere, İsveç, İsviçre, K.K.T.C., Kanada, Kebek, Libya, Lüksemburg, Makedonya, Norveç, Romanya ülkeleriyle imzalanmış sosyal güvenlik sözleşmemiz bulunmaktadır.