4857 sayılı İş Yasası; çalışma hayatında köklü değişiklikler yapmıştır. Bu değişikliklerden ve yeniliklerden biri de iş sürelerinin uygulaması ile ilgilidir.

I- GİRİŞ

Çalışma süresi haftada en çok 45 saat olarak muhafaza edilmiştir. Haftalık çalışma süresinin iş günlerine eşit ölçüde bölünmesi kuralına esneklik getirilerek, sözleşmelerle haftalık normal çalışma süresinin işyerinde haftanın çalışılan günlerine farklı bir şekilde dağıtılabileceği kabul edilmiştir. Bir diğer esneklikte kısmi süreli (part-time) çalışmanın ilk kez benimsenmiş olmasıdır. Çalışma süreleri  bundan böyle eski katı sistemden ayrılarak, esnek sisteme doğru kaymıştır.

Bu yazıda; 4857 sayılı İş Yasası ve ilgili mevzuat kapsamında kısmi süreli (part-time)  işçi çalıştıran işverenlerin bu işçileri çalıştırırken uymaları gereken usul ve esaslar açıklanmaya çalışılacaktır.

II- KISMİ SÜRELİ (PART-TİME)  İŞÇİ ÇALIŞTIRMANIN USUL VE ESASLARI

A- KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA NEDİR?

İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışmadır. Kısmi süreli çalışma, tam süreli çalışan emsal işçiye göre belirlenmektedir(1). Bu hususu örneklerle açıklayalım:

Örnek-1: Tam süreli iş sözleşmesi ile haftalık bir işyerinde 45 saat çalışılıyorsa bu işyerindeki kısmi süreli çalışma haftada 30 saatten daha az yapılan çalışmalardır.

Örnek-2: Tam süreli iş sözleşmesi ile haftalık bir işyerinde 36 saat çalışılıyorsa bu işyerindeki kısmi süreli çalışma 24 saat ve altında yapılan çalışmalardır(2).

Çalışma sürelerinde esneklik denilince, işverenin iş sağlığı ve güvenliği şartlarına aykırı olarak işçileri bedensel ve ruhsal tahammül sınırlarını zorlayacak bir şekilde çalıştırmasını değil, üretimin zamanlamasında (arz), talep ile uyumun gerçekleştirilmesini sağlayacak bir çalışma düzeninin kurulabilmesi algılanmalıdır(3).

B- KISMİ ÇALIŞMA SAAT OLARAK UYGULANDIĞINDA SİGORTA PRİMLERİ NASIL HESAP EDİLİR?

Kısmi çalışma saat olarak veya gün olarak da ya da belirli bir zaman dilimi olarak da uygulanabilir.

Bir ay içerisinde çalışılan süre genel olarak günlük çalışma süresi kabul edilen 7.5 saate bölünür. Çıkan miktar üzerinden işçinin sigorta primi ödenir. Bu işlemde kesirlerde tama iblağ edilir.

Örnek-3: Ayda 15 saat çalışan bir işçinin sigorta prim ödeme gün sayısını hesap edelim. 15:7,5=2’dir Buna göre işçinin prim ödeme gün sayısı, Kurum’a 2 gün olarak bildirilecektir.

İşçinin bir ay içerisinde ödediği prim miktarı asgari ücretin 6.5 katından fazla ise işçi ilgili SGK birimine başvurarak fazla ödediği primlerin iadesini isteyebilir.

C- BİRDEN ÇOK İŞYERİNDE ÇALIŞAN İŞÇİLERLE İLGİLİ SORUMLULUKLAR

Birden çok işyerinde kısmi süreli olarak çalışan işçinin iş mevzuatından kaynaklanan ücret, hafta tatili ücreti, yıllık izin, ihbar ve kıdem tazminatı yönünden hakları konusunda her işveren çalıştırdığı süreye göre ayrı ayrı değerlendirmelidir. İşverenler bu değerlendirmeyi diğer bir işverene bağlı kalmaksızın yapmalıdırlar. Bir başka deyimle işveren, işçisinin bir başka yerde çalışıp çalışmadığına bakmaksızın işçisi sadece kendi işyerinde çalışıyormuş gibi hareket ederek işçisinin iş mevzuatından doğan haklarını çalışanın çalışma süresini de dikkate alarak yerine getirmelidir. Bu bağlamda işveren;

· İşçisinin bir başka işyerinde sigortalı olarak çalışıp çalışmadığına bakmaksızın SGK girişini yapmalıdır.

· İşçisinin ücret ödemesinde, sigorta priminin ödenmesinde ve diğer haklarının belirlenmesinde temel belge olan işe devam çizelgelerini tutmalıdır.

İşçilerin çalışma sürelerini uygun araçlarla belgelemek işverene getirilmiş bir yükümlülüktür.  Bu belgeleme elektronik aygıtlarla, puantaj kayıtları vb. şekilde yapılabilir. Bu belgeleme yapılmadığı takdirde işçi ve işveren yönünden çeşitli mağduriyetler olabilir.

Kısmi süreli olarak bir başka işyerinde işçinin sigortası var diye kısmi süreli çalıştıran diğer bir işveren kendi işyerindeki çalışması içinde işçinin sigorta girişini yapmalıdır.

Örnek-4: Ahmet Bey (A) işyerinde haftada 10 saat, (B) işyerinde ise haftada 5 saat çalışmaktadır. Ahmet Bey her iki işyerinde de sigortalı gösterilmek zorunda mıdır?

Ahmet Bey’in (A) işyerinde haftada 10 saat, (B) işyerinde ise haftada 5 saat çalışmasından dolayı her iki işyerinde de ayrı ayrı sigorta girişi yapılarak prim tahakkuku ve ödemesi yapılmalıdır. İşyerlerinde birisinde Ahmet Bey’in sigortalı çalışması diğer işyerinin de sigorta yapmayacağı anlamına gelmemektedir.

III- SONUÇ

İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışmalar kısmi süreli çalışmalardır.

İş sürelerinin belgelenmesi, işverene ait bir yükümlülük olarak öngörülmüştür. Bu nedenle işçilerin günlük çalışma sürelerinin işveren tarafından işçinin de imzasını taşıyan belgelerle veya işyerinin durumuna göre işçinin işe devamının elektronik aygıtlarla sağlandığı yerlerde bu tür araçlarla belgelenmesi gerekmektedir.  Aksi halde işçinin ne kadar süre çalıştığı konusunda uyuşmazlık çıktığında taraflar açısından sorunlar yaşanabilir. Tarafların mağdur olmaması için işe devam belgelerinin düzenli tutulması gerekmektedir.

Birden çok işyerinde çalışan işçilerin iş mevzuatından doğan hakları her işveren yönünden ayrı ayrı değerlendirilmelidir.

Arif TEMİR*

Yaklaşım

*          Baş İş Müfettişi, Kamu Yönetimi Uzmanı

(1)         Tahsin SINAV - Arif TEMİR - Murat KALA, İş Hukukunda Çalışma Süreleri, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara 2009.

(2)         Arif TEMİR, “Çalışma Sürelerinin Uygulanması”, Yaklaşım, Sayı: 139, Temmuz 2004.

(3)         Tahsin SINAV, “Çalışma Sürelerinde Esneklik”, Yeni Şafak, 17.03.2003.