|
Akaryakıt istasyonları genellikle 24 saat hizmet veren kuruluşlar olduklarından günlük çalışmalarını iki veya üç vardiya şeklinde sürdürebilmektedirler.
I- GİRİŞ Vardiyalar işyerinin ihtiyacına yetecek sayıda personelden oluşmakta ve ayrıca tatil günlerinde izinli olacak personel boşluğunu dolduracak yedeklerin de istihdamı gerekecektir. Burada amaçlanan işyerindeki çalışmanın duraksamadan sürmesini sağlamaktır. Bu süreci temin için vardiyaların çalışma koşulları ve vardiyalar arası hesap verip-alma sistemi önem kazanmaktadır. Bir vardiyanın çalışma süresi bittiğinde hesabı verilecek mali bilgilerin envanterini yaparsak şunları görebiliriz; - Satışlardan sağlanan nakit, - Varsa kredili satışlardan sağlanan bankamatik slipleri, - Varsa diğer kredili satışların listesi, - Varsa alınan çekler ve senetler, - Totalizantörlerin başlangıç ve bitiş numaraları, - Varsa vardiya tarafından yapılan yetki dahili ödemelerin belgeleri, - Vardiya süresince tanzim edilmiş satış belgelerinin numara tutanağı. Hesap veren ve hesap alan vardiyaların temsilcileri (ideal olanı bu hesabı vardiyalar dışında görevlendirilmiş bir personelin veya işverenin almasıdır.) Bir araya gelecek yukarıdaki bilgiler ışığında devir-teslim işlemini yaparlar. Öncelikle totalizantör numarası raporundan vardiya süresince satılan akaryakıtların litresi ve bunun para tutarları hesaplanır ve bu tutardan kredili satışlar ile yetki dahilinde ödenmiş paralar tenzil edilerek kalan yeni vardiyaya teslim edilir. Sonra diğer belgelerle ilgili tutanakların doğruluğu sağlanarak devir-teslim olunur. Hesap sonunda nakit açığı veya fazlası çıkarsa ilgili vardiya personeline belli dönemler sonunda değerlendirilmek üzere açık veya fazla yazılır. Bu işlem aynı anda nakit açığını ilgililere tamamlatma veya nakit fazlasını iade etmek suretiyle yapılabilir. Günlük vardiya hesaplarının alınışı tamamlandıktan sonra 24 saatlik satış rakamları oluşur. Fakat bu satışlar henüz tamamen belgelendirilmiş değildir. Bu aşamada öncelikle gün boyu tanzim edilmiş satış belgelerin akaryakıt cinslerine göre ayrı ayrı dökümleri yapılır ve toplam satışlardan ne kadarı belgelendirilmemiş olduğu tespit olunur. İstenirse belgesiz akaryakıt satışları yazarkasadan fişlenerek belgelendirilebilir. Ancak, 167 Seri No.lu VUK Genel Tebliği doğrultusunda her akaryakıtın cinsi, miktarı ve tutarı ayrı ayrı belirtilerek işletmenin kendi kendine “totalizatör farkı” açıklaması ile bir fatura tanzimi suretiyle de belgesiz satışlar belgelendirilebilir. İşletmenin bu yöntemi tercihi halinde günlük totalizatör numaralarını da yasal defterlerinde göstermeleri zorunludur. Bu işlem için onaylı kasa defterinin kullanılması yeterli olacaktır. Yapılan vergi incelemelerinde akaryakıtlar cinslerine göre ayrı ayrı değerlendirildiğinden muhasebe planında bu ayırımın yapılmasını da gerekli kılmaktadır. II- AKARYAKIT VE LPG’DE KESAFET (YOĞUNLUK) SORUNU Kesafet, yani özgül ağırlık belli bir hacimdeki bir sıvının ağırlığının, aynı hacimdeki suyun ağırlığının oranına denir. Dansimetre denilen bir alet ile ölçülen kesafet bulunulan ortamın sıcaklığı ile doğrudan ilişkilidir. Yoğunluk (Kesafet) = Kütle/hacim formülü ile bulunur. Belli bir hacimdeki bir sıvının ağırlığının, aynı hacimdeki suyun ağırlığının oranına o sıvının kesafeti (Özgül ağırlığı) denir. Akaryakıtın özgül ağırlığı, yakıtın kalitesi hakkında yaklaşık bir fikir verir. Özgül ağırlığı yüksek olan yakıtlara ağır yakıtlar, düşük olan yakıtlara hafif yakıtlar denir. Ayrıca akaryakıtın özgül ağırlığı, bulunulan ortamın sıcaklığı ile doğrudan ilişkilidir. Alınan akaryakıtın litreye dönüştürülmesinde kullanılacak kesafet oranı hayati önem taşımaktadır. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’nün 98 sayılı Tebliği’nin() “G” maddesinde ürünler bazında uygulanacak yoğunluk (Kesafet) değerleri (gr/cm) belirlenmiştir. Kurşunsuz Benzin : 0,775 Süper Benzin : 0,745 Motorin : 0845 olarak düzenlenmiştir. Akaryakıt ticareti yapan işletmelerin karşılaştıkları en büyük sorun akaryakıt firelerinin ve kesafet hadlerinin hesaplanmasıdır. Çokça satıcı ve vergi inceleme elemanı akaryakıttaki fireler ile kesafet olayını bir düşünmektedirler. Halbuki iki kavram birbirinden tamamen farklı etkenlerden oluşmaktadır. Akaryakıtta fireler, taşıma esnasında, depolarda oluşan buharlaşma ve akaryakıta karışmış atık madde kayıtlarından oluşmaktadır ki ne oranda uygulanacağı Ticaret Odası’nca tespit edilmektedir. Kesafet ise bir litre akaryakıtın ağırlığını ifade etmektedir. Sıvıların ısınmaları durumunda hacminin büyüyeceği ve soğuyunca da küçüleceği dikkate alınınca satışı litre ile yapılan akaryakıtın bu fiziki olaydan büyük çapta etkileneceği aşikardır. Rafinerilerdeki akaryakıt tankları yer üstünde inşa edilmiştir. Halbuki istasyonlardaki tanklar yerin altında bulunmaktadır. Böyle olunca da rafineriden alınan akaryakıtın istasyonlardan daha soğuk bir ortama nakliyle litre miktarında önemli bir küçülmenin olacağı ve satışlar sonrası depolarda bir açığın ortaya çıkacağı açıktır. Her ne kadar Petrol işleri Genel Müdürlüğü’nce akaryakıt resmi kesafet oranları ilan edilmişse de Vergi İdaresi bu oranlara itibar etmemekte ve çok değişik ama düşük oranlar uygulamaktadır. Bu yüzden de sürekli vergi ihtilafları yaşanmaktadır. III- AKARYAKITTA FİRE SORUNU Akaryakıt ana depodan alınarak perakende satıcıların bulunduğu pompa depolarına nakli ve satışı sırasında ortalama olarak; - Gazda binde yedi buçuk, - Motorinde binde altı, - Fuel-oilde binde beş, nispetinde fire verebilir. Akaryakıt istasyonlarında satışı yapılan benzin, gaz yağı, fuel-oil ve makine yağlarının satışları sırasında veya yükleme boşaltma anında depolardan dolayı ortalama fire nispetleri ise, - Benzinde binde on, - Gazyağında binde yedi buçuk, - Motorinde binde altı, - Fuel-oil’de binde beş, - Makine yağında binde beştir. IV- LPG’DE FİRE Oto gaz istasyonlarında aşağıda belirtilen sebeplerle istasyonların aleyhine %1 dolayında fire oluştuğu anlaşılmıştır. - Sıcaklık değişmelerinden LPG’nin etkilenmesi (Özellikle toprak üstü tanklarda), - Dispanserlerin çoğunlukta ATC (Otomatik sıcaklık ayarı) sistemine sahip olmaması, - Kamyon, tanker, sayaç kalibrasyonlarının zamanla bozulmasından kaynaklanan farklar, - Dispanser ölçümlerinden kaynaklanan ölçüm hataları, - LPG’nin rafineriden alındıktan sonra hacim ve kütle dönüşümleri sırasında oluşan hesaplaşma farklılaşmaları, - Dispanserlerin doğru ölçüm yapabilecekleri ölçüm aralığının dışında çalışmaya zorlanması. V- PEŞİN SATIŞLARDA BELGE DÜZENİ Bazı kamu kurumları ve firmalar taşıt tanıma, müşteri tanıma vb. sistemler kullanarak veya özel anlaşmaya dayanarak daha sonra alacakları akaryakıtın bedelini peşin ödeyip faturasını düzenletmek şeklinde anlaşma yapabilmektedirler. Bedeli peşin ödenip faturası düzenlenmiş bulunan satışlarla ilgili olarak bilahare taşıtlara yapılacak akaryakıt teslimlerinde, pompalara bağlı ödeme kaydedici cihazlardan otomatik olarak çıkacak fişlerin daha önce düzenlenmiş bulunan faturalarla ilişkilendirilmesi gerekmektedir. Buna göre dağıtım şirketleri veya akaryakıt istasyon işletmelerinin bedelini peşin tahsil ederek düzenlemiş oldukları faturalara eklemek üzere, her ayın sonu itibariyle o ay içerisinde yapılan satışlara ilişkin olarak iki örnek liste hazırlayacaklardır. Söz konusu listeler işletmelerce, imzalanıp bedeli peşin tahsil ederek düzenlemiş oldukları faturalara eklenmek üzere, her ayın sonu itibariyle o ay içinde yapılan satışlara ilişkin olarak iki örnek liste hazırlayacaklardır. Söz konusu listeler işletmelerce, imzalanıp kaşelendikten sonra bir örneği daha önce düzenlenmiş bulunan faturaların işletmede kalan nüshasına eklenecek, diğer örneği de faturanın ilk nüshasına eklenmek üzere alıcıya verilecektir. VI- TANKERDEN YAPILAN AKARYAKIT SATIŞLARI 68 Seri No.lu KDV Genel Tebliği’ne göre; istasyon dışında müşterinin istediği mahalde teslim edilmek üzere tankerle taşınan veya taşıttırılan satışlarda ise; pompadan akaryakıt alınabilmesi için taşıtın plaka numarasının veya alıcıya ilişkin bilgilerin ödeme kaydedici cihaza girilmesi zorunlu olduğundan, tankere dolum yaparken satış yapılacak müşterilere ait plaka no, ad soyad, unvan bilgileri girilecek ve satılan akaryakıtın cins, miktar ve tutarlarını, gösterecek şekilde her bir müşteri için ayrı ayrı ödeme kaydedici cihaz fişi düzenlenecektir. Akaryakıt pompalarına bağlı ödeme kaydedici cihazlar kullanılarak verilen fişlerin fatura yerine geçen belge olarak kabul edilmesi akaryakıt pompalarının bağlı olduğu ödeme kaydedici cihazlar kullanmak suretiyle otomatik olarak düzenlenen tutarın (2011 yılı için 700,00 TL) altında veya üstünde olsa dahi “Fatura Yerine Geçen Belge” olarak kabul edilmesi ve bu şekilde belgelenen satışlar dolayısıyla nihai tüketiciler veya vergi mükelleflerince yapılan fatura düzenleme taleplerinin dikkate alınmaması gerekir. Buna göre, nihai tüketicilerin tüketim amacıyla, mükellef olanların ise ticari, zirai ve mesleki faaliyetleriyle ilgili olarak satın aldıkları akaryakıt karşılığında düzenlenecek (üzerinde “TAŞIT VEYA MÜŞTERİ TANIMA SİSTEMİ FATURAYA DÖNÜŞTÜRÜLECEK” ibaresi bulunanlar hariç) söz konusu ödeme kaydedici cihaz fişleri, üzerinde yazılı tutar ne olursa olsun fatura yerine geçen belge olarak kabul edilecek, ayrıca faturaya dönüştürülmesi istenmeyecek ve yapılan incelemeler ve kontroller sırasında bu fişleri gider belgesi olarak kullananlardan fatura ibrazı talep edilmeyecektir. VII- AKARYAKIT İSTASYONLARINDA HESAP PLANI Muhasebeden beklenen bilgilerin, raporların istenildiği şekilde ve içerikte olabilmesi için, mali nitelikteki işlemlere ait verilerin etkin ve düzenli bir şekilde toplanması ve kaydedilmesi gerekir. Bilgilerin muhasebe kayıtlarına geçirilmesinde, işletmenin faaliyet konusuna, büyüklüğüne ve yönetim muhasebesi bilgilerinden yararlanma durumuna göre, çok sayıda hatta yüzlerce binlerce hesap kullanılır. Bu nedenle çeşitli hesapların bir düzen içinde olmaları ve aynı olayların sürekli olarak aynı hesaplarda kaydedilmesini sağlamak bakımından, işletmeler kullanacakları hesapları önceden belirleyerek bunların bir listesini, bir planını yaparlar. Bir işletmede kullanılacak hesapları muhasebenin temel kavramları ve ilkeleri doğrultusunda sistemli bir şekilde ve gruplandırılmış olarak yer aldığı listeye hesap planı denir. Akaryakıt istasyonları sonuçta ticari bir işletmedir. Bu itibarla tek düzen hesap planı da her işletmeye giydirilen hazır bir elbiseden farkı yoktur. Bu itibarla her işletme sektöre, çalışma konusuna göre tek düzen hesap planını kendi işletmesine uyarlayıp hesapları değiştirmeden kullanabilir. Yani hazır elbisenin bedeni bol geliyorsa daraltabilir. İşletmenin durumuna göre kullanacağı ana hesaplar bellidir. Biz burada sadece 153 ana hesabının alt hesaplarıyla 600 ana hesabının alt hesaplarını ayrıntılı bir şekilde şöyle gösterebiliriz. 153 TİCARİ MALLAR HESABI 153.00 Akaryakıtlar 153.00.01 Motorin (Kırsal) 153.00.02 Motorin 153 00.03 Kurşunsuz benzin. 153.00.04 Gazyağı 153.00.04….. 153.10 Lpg oto 153.20 Madeni Yağlar 153.20.01 SW 20 153.20.02… 600 YURTİÇİ SATIŞLAR 600.00 Akaryakıt 600.00.01 Motorin (Kırsal) 600.00.02 Motorin 600.00.03.Kurşunsuz benzin 600.00.04 Gazyağı 600.00.05…… 600.10 Lpg oto 600.20 Madeni yağlar 600.20.01.SW 20 VIII- ÖRNEK UYGULAMA 01.12.2010 tarihinde 250.000 TL nakit konularak işe başlanmıştır. 1- 01.12.2010 tarihinde bir akaryakıt istasyonunu 300.000 TL KDV ile 354.000TL, 54.000 TL’si peşin kalanı için her ay sonu ödenmek üzere (6 x 50.000 TL)senet karşılığı almıştır (100.000 TL makine, tesis, vs.). 2- 01.12.2010 tarihinde işletmede kullanılmak üzere bir tankeri 70.000 TL KDV ile 82.600 TL peşin bedelle almıştır. 3- 01.12.2010 tarihinde aşağıdaki akaryakıtları ana bayiden peşin almıştır.
Cinsi Kg Kesafet Litre Fiyat Tutar Motorin (Kırsal) 7.585 8.234 9.212 2.321 21.381,05 Motorin 2.073 8.261 2.510 2.402 6.029,02 Kurşunsuz Benzin 1.867 7.419 2.517 2.939 7.397,46 Toplam............................................................................................................................................................. 34.807,53 İskonto.................................................................................................................................................................... 807,53 KDV Matrahı........................................................................................................................................................... 34.000 %18 KDV................................................................................................................................................................. 6.120 Toplam Tutar........................................................................................................................................................ 40.120 LPG 5.000 2.9258 14.629 %18 KDV............................................................................................................................................................ 2.633.22 Toplam Tutar................................................................................................................................................... 17.262,22 (Kesafet: 5000 / 545 = 9.174 Litre) 4- 01.12.2010 tarihinde KDV %18 dahil 1.212 litre motorin (kırsal) litre satış fiyatı 2.8 TL, motorin KDV %18 dahil 1.510 litre. Litre satış fiyatı 3 TL, kurşunsuz benzin KDV %18 dahil 517 litre. Litre satış fiyatı 4 TL, 1.174 litre LPG KDV %18 dahil litre satış fiyatı 1.98 TL peşin satılmıştır. 5- 01.12.2010 tarihinde asgari ücretle 3 işçi alınmıştır. İşveren SGP %20 6- 01.12.2010 tarihinde istasyon marketinde satılmak üzere çikolata, sakız, bisküvi vs. 10.000 TL KDV ile (KDV %8-%18) 11.000 TL kredili alınmıştır. 7- 01.12.2010 tarihinde müşterilere verilmek üzere 1.000 adet kağıt mendil sipariş edilmiş ve 200 TL sipariş avansı verilmiştir (Şubat 2011 ayından itibaren yasaklanmıştır.) 8- 01.12.2010 tarihinde muhtelif bisküvi, sakız vs. KDV dahil 108 TL satış yapılmıştır. 9- 01.12.2010 tarihinde ana bayi işletmedeki çalışanlar için 5 adet parka, 5 çift ayakkabı vs. işletmeye göndermiş ve 1.000 TL KDV ile 1.180TL işletmeyi borçlandırmıştır. 10- Akaryakıt istasyon taksidi ödenmiştir. 11- Sipariş edilen poşet mendiller alınmış ve bedeli peşin ödenmiştir. 12- İşçilere ücretleri bankaya yatırılmıştır. 13- 31.12.2010 tarihinde sapılan sayım sonucunda motorin (kırsal) 157 litre (fire binde 6), motorinde 95 litre (fire binde 6), kurşunsuz benzinde 2 litre (fire binde 6), LPG 83 litre (fire % 1) olduğu görülmüştür. Görüldüğü gibi fire durumu anlatılmaktadır. ÇÖZÜM _________01.12.2010______________ 100 KASA HS 250.000 500 SERMAYE HS 250.000 İşe Başlama 1_________01.12.2010______________ 252 BİNALAR HS 200.000 253 TESİS MAKİNE VE C. 100.000 191 İND KDV 54.000 100 KASA HS 54.000 321 BORÇ SENETLERİ 300.000 İstasyon vs alım 2_________01.12.2010____________ 254 TAŞITLAR HS 70.000 191 İND KDV 12.600 100 KASA 82.600 Tanker alımı 3_________01.12.2010___________ 153 TİCARİ MALLAR 51.262,22 153.00 Akaryakıtlar 153.00.01 Motorin Kır 20.885,05 153.00.02 Motorin 5.889,02 153.00.03 Kur. Benzin 7.225,93 153.10 LPG 14.629 191 İND KDV 8.753.22 100 KASA HS 74.664,44 Akaryakıt alımı. 4_________01.12.2010____________ 100 KASA HS 12.316,12 600 YURTİÇİ SATIŞLAR 10.437,38 600.00 Akaryakıt 600.00.01 Motorin Kır 2.857,93 600.00.02 Motorin 3.838,98 600.00.03 Kurşun.Ben 1.752,54 600.10 LPG 1.969,93 391 HES.KDV 1.878,74 Akaryakıt satışları 6_________01.12.2010_____________ 153 TİCARİ MALLAR 10.000 153.50 Yiyecek 153.50.00 Bisküvi 153.50.01 Sakız 153.50.02 Çikolata 191 İND KDV 800 320 SATICILAR HS 10.800 İstasyon marketinde satılmak için alınan 7________01.12.2010____________ 159 VERİLEN SİP AVANSLARI 200 100 KASA HS 200 Mendil siparişi 8________01.12.2010___________ 100 KASA HS 108 600.50 Yiyecek 100 600.50.01 Bisküvi 600.50.02 Sakız 600.50.03 Çikolata 391 HES.KDV 8 Markette satılan Yiyecek mal. 9_______10.12.2010___________ 770 GENEL YÖN.GİDERLERİ 1.000 770.01 191 İND.KDV 180 320 SATICILAR 1.180 Ana bayiden gönderilenler 10________31.12.2010____________ 321 BORÇ SENETLERİ HS 50.000 100 KASA HS 50.000 İstasyon bina taksit ödenmesi 11________31.12.2010_________ 760 PAZARLAMA S.D.GİDERLERİ 400 191 İND KDV 72 159 VERİLEN SİP AVANSLARI 200 100 KASA 272 Poşet mendil 12_________31.12.2010____________ 770 GENEL YÖN.GİD. 2.783.43 102 BANKALAR HS 1.633.38 360 ÖD.VERGİ VE FONLAR 305.91 361 ÖD.SOS.GÜV.KESİNTİLERİ 838.14 Aralık ayı ücretleri 13_________31.12.2010_______________ 100 KASA HS 47.881 600 YURİÇİ SATIŞLAR 40.577 600.00 Akaryakıt 600.00.01 Motorin Kır 18,461.01 600.00.02 Motorin 2.262,71 600.00.03 Kurşun.Ben 6.722 600.10 LPG 13.131,76 391 HES KDV 7.304 Ay içindeki akaryakıt ve LPG satışları __________ ///___________________________ Satılan malların maliyetini bulmak, amortisman ayrılması ve hesapları kapatmak işlemleri yapılmamıştır. Mustafa TEKE Yaklaşım |
