Asgari işçilik uygulaması 3917 sayılı Yasa ile sosyal sigorta mevzuatına girmiş ve 01.01.1994 tarihinden itibaren de uygulamaya başlanmıştır.

I- GİRİŞ

İlk defa 16-86 Ek Genelge() ile işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının saptanmasında, yararlanılmak üzere “Çeşitli İşkollarının İşçilik Ücreti Nispetlerini Gösterir Liste”de asgari işçilik oranları Kurumca ilan edilmiştir. Daha sonra bir kaç kez listeler güncellenmiş ve yayınlanarak ilan edilmiştir. En son Sosyal Güvenlik Kurumu Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ() ile asgari işçilik listesi yayınlanmıştır.

Yeni listede bazı işlerde asgari işçilik oranlarının değiştiği görülmektedir. İşçilik oranı düşen işlerde geçmişte olduğu gibi düşük oranın uygulanması yerine Kurum faaliyetin tamamlandığı dönemde geçerli olan işçilik oranını uygulama yoluna gitmiştir.

Değişen işçilik oranlarında hangi oranın uygulanacağı makalemizin konusudur.

II- İŞÇİLİK ORANI DEĞİŞEN İŞLER

Yeni genelgelerde yer alan bazı işlere ait işçilik oranlarına yer verilmemiş; daha önce işçilik oranı belirlenmemiş çeşitli işlerle ilgili olarak ise işçilik oranları belirlenerek ilan edilmiştir. Eski liste ve yeni liste incelendiğinde pek çok işin işçilik oranının değiştiği görülmüştür. Bu işler aşağıda gösterilmiştir.

A- İŞÇİLİK ORANI AZALAN İŞLER

B- İŞÇİLİK ORANI ARTAN İŞLER

III- DEĞİŞEN İŞÇİLİK ORANLARINDA KURUM UYGULAMASI

A- 2005 UYGULAMASI

16-353 Genelge’de eski Tebliğ’in yayımlandığı 29.09.2005 tarihinden (bu tarih dahil) sonra başlayıp biten işler ile ilgili olarak Tebliğ ekinde bulunan yeni oranlar esas alınmak suretiyle işlem yapılacağı; daha evvel uygulanan 16-192 Ek Genelge’de yer alan işçilik oranlarına göre Tebliğ eki asgari işçilik oranlarını gösterir listede, bazı işkollarının asgari işçilik oranları eski oranlara göre düşmüş, bazıları ise yükselmiş olduğundan, Tebliğ’in yayımlandığı 29.09.2005 tarihinden önce başlayıp biten veya bu tarihten önce başlayıp sonraki bir tarihte biten/bitecek olan işlerle ilgili olarak Kurumca yapılmış olan işlem kesinleşmemiş olmak kaydıyla, yapılan işe uygun asgari işçilik oranı hem 16-192 Ek sayılı Genelge eki listede, hem de Tebliğ eki listede mevcut ise, her iki listedeki oranlar kıyaslanarak düşük olan orana göre işlem yapılması gerektiği açıklanmıştı.

B- 2010 UYGULAMASI

Sosyal Güvenlik Kurumu Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ’in 6. maddesinde;

“(1) Ünitece yapılacak ‘Ön değerlendirme’ ve ‘Araştırma’ işlemlerinde meslek mensuplarınca yapılacak incelemelerde ya da Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca düzenlenecek olan raporlarda bu Tebliğ’in yayımı tarihinden itibaren Tebliğ ekindeki asgari işçilik oranlarının dikkate alınması gerektiğinden, Tebliğ’in yayımlandığı tarihten itibaren (bu tarih dahil) başlayan işler ile ilgili olarak Tebliğ eki listede bulunan yeni oranlar esas alınmak suretiyle işlem yapılacaktır.

(2) Diğer taraftan, Tebliğ eki asgari işçilik oranlarını gösterir listede, bazı işkollarının asgari işçilik oranları eski oranlara göre düşmüş, bazıları ise yükselmiş olduğundan, Tebliğ’in yayımlandığı tarihten önce başlayıp Tebliğin yayımlandığı tarihten sonra biten/bitecek olan işlerle ilgili olarak Kurumca yapılmış olan işlem kesinleşmemiş olmak kaydıyla, eski oranla yeni oran kıyaslanarak düşük olan orana göre işlem yapılacaktır.

(3) Buna karşılık, 29.09.2005 tarihli ve 25951 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış olan ‘Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ’ ile bahse konu Tebliğ’de değişiklik yapılmasına dair 22.06.2006 tarihli ve 26206 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tebliğ eki listelerdeki asgari işçilik oranları dikkate alınarak hesaplanan prim borcu tahsil edilmiş veya prim borcu idari aşamada kesinleşmiş ise, bu işlerle ilgili olarak yeterli işçilik bildirilmiş olup olmadığının tespiti amacıyla yeni bir ön değerlendirme veya araştırma işlemi yapılmayacaktır.

(4) Ön değerlendirme veya araştırma işlemi sonucunda hesaplanan prim borcu tebliğ edilmemiş veya tebliğ edildiği halde Kurumumuza itiraz edilmiş ya da yapılan itirazlar üzerine Ünite itiraz komisyonlarınca verilen kararlar henüz işverenlere tebliğ edilmemiş veya tebliğ edilmekle beraber bir aylık Kuruma itiraz süresi ya da mahkemeye dava açma süresi dolmamış ise, bu haller kesinleşmemiş işlem olarak değerlendirilecektir.”

denilerek Kurum uygulaması belirlenmiştir.

Tebliğ’de “Tebliğ’in yayımlandığı tarihten önce başlayıp biten” işlerle ilgili olarak hangi oranının uygulanacağı açık olarak belirtilmemiştir. Ancak Kurumca “Tebliğin yayımlandığı tarihten önce başlayıp Tebliğ’in yayımlandığı tarihten sonra biten/bitecek olan işlerle ilgili olarak Kurumca yapılmış olan işlem kesinleşmemiş olmak kaydıyla, eski oranla yeni oran kıyaslanarak düşük olan orana göre işlem yapılacaktır.” hükmünün mefhumu muhalifinden hareketle Tebliğ tarihinden önce başlayıp biten işlerde geçmişte ilan edilmiş yüksek oran dikkate alınarak uygulama yapılmaktadır. Kurum 08.10.2010 tarih ve 11628677 sayılı yazısında da “faaliyetin tamamlandığı dönemde geçerli olan düzenlemeye göre işlem yapılması” gerektiğini ayrıca talimata bağlamıştır.

IV- DEĞİŞEN İŞÇİLİK ORANLARINDA HANGİ ORAN UYGULANMALI?

A- İŞÇİLİK ORANI AZALAN İŞLER

Belirlenmiş yaklaşık 500 adet işe ait asgari işçilik oranından yaklaşık 70 tanesinin işçilik oranı yeni Tebliğ ile düşürülmüştür (Bazı işlerin tanımı değiştiğinden ve bazıları da alt kalemlere ayrıldığından iş sayıları yaklaşık olarak belirtilmiştir). İşçilik oranlarının düşme sebebi olarak başlıca iki değişken gösterilebilir. Bunlardan ilki yapılan işte işçilik miktarını azaltacak teknolojik bir yeniliktir. İşçilik oranı azalan işler incelendiğinde örneğin çobanlık hizmetleri veya gemi onarımı (kaynak ve elektrik işleri, boyama, raspalama ve çapaklama işleri) veya benzer diğer işlerde işte kullanılan işçiliği azaltacak bir teknolojik yeniliğin olmadığı görülmektedir. Bu durumda işçilik oranını değiştiren diğer değişken olarak reel ücretler karşımıza çıkmaktadır. Reel ücretlerin yıllar itibari ile düştüğü belirtilmektedir(). Ancak reel ücretlerin düşmesi ihale konusu işlerde maliyet unsuru olarak yapılan işin maliyetini de düşürdüğünden oransal olarak bir değişiklik olduğunu iddia etmek de mümkün değildir. Kaldı ki reel ücretlerin düşmesi bu değişikliğe yol açacak idi ise yaklaşık 400 adet işçilik oranı değiştirilmemiş işin de işçilik oranı düşürülmeli idi. Bu durumda işçilik oranını değiştirmeyi gerektirecek tek sebep olarak oranın başta yanlış belirlenmiş kendini göstermektedir. Eğer oran yanlış ise yapılacak uygulama doğru oranın uygulanmasıdır. Bu nedenle Kurumun “faaliyetin tamamlandığı dönemde geçerli olan düzenlemeye göre işlem yapması”; yanlış oranın uygulanması anlamına gelecek ve işverenlere bilimsel, teknik ve ekonomik icaplara göre ödemesi gerektiğinden fazla prim ödettirilmesi sonucunu doğuracaktır.

B- İŞÇİLİK ORANI ARTAN İŞLER

Kurumun 20 işte uygulanan oranı yükselttiği görülmektedir. Bu işlerde işçilik oranını artıracak teknolojik bir gerileme veya bu sektörlerde reel ücretlerin arttığı görülmemektedir. Bu durumda bu oranlar da başta yanlış belirlenmiş oranlardır. Ancak bu oranları dikkate alarak ihaleye katılan, ekonomik planını yapan işverenler Kurumun yanlışı nedeniyle mağdur edilemeyeceğinden “Tebliğ’in yayımlandığı tarihten önce başlayıp biten” işlerde eski oranın uygulanması gerekmektedir. Kurum uygulaması da bu yöndedir.

V- SONUÇ

Kurum yaklaşık 500 işte işçilik oranı belirleyerek ilan etmiştir. Bu işlerden yaklaşık 70 tanesinde uygulanan oranlar 29.09.2005 tarihli “Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ” ile düşürülmüş; 20 tanesinde ise yükseltilmiştir. Kurumca Tebliğ’in yayımlandığı tarihten önce başlayıp Tebliğ’in yayımlandığı tarihten sonra biten/bitecek olan işlerle ilgili olarak Kurumca yapılmış olan işlem kesinleşmemiş olmak kaydıyla, eski oranla yeni oran kıyaslanarak düşük olan orana göre işlem yapılmaktadır. Tebliğ’de yayınlandığı tarihinden önce başlayıp biten işlerde hangi oranın uygulanacağı belirtilmemiştir. Kurumca faaliyetin tamamlandığı dönemde geçerli olan düzenlemeye göre işlem yapılmaktadır.

Ancak oranların değişmesi -bu değişmeyi gerektirecek bir sebep olmaması nedeniyle- yanlış belirlendiğini göstermektedir. Tebliğ tarihinden önce işin bitmesi yanlış oranın uygulanmasına gerekçe olamaz. Bu nedenle kesinleşmemiş olmak kaydıyla Kurum işlemlerinde oranı düşen işlerde doğru oranın uygulanması Hukuk Devleti İlkesinin gereğidir.

Serdar GÜNAY

Yaklaşım

()         07.07.1994 tarihinde yayımlanmıştır.

()         12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.

()         http://www.referansgazetesi.com/haber.aspx?HBR_KOD=144081